محمد میرزایی حیدری رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، علی یعقوبی‌پور رئیس واحد سیرجان، قاضی مغربی رئیس واحد یادگار امام و همچنین محمدمهدی جهان‌پرور دانشجوی دکتری واحد تهران مرکزی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از مزایای تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی گفتند.
تجهیزات سخت‌افزاری و آموزشی
علی یعقوبی‌پور، رئیس واحد سیرجان، دانشگاه آزاد اسلامی را برای دانشجویان دوره دکتری به چند دلیل محیط مناسب‌تری دانست. او در این‌باره گفت: «اول اینکه مساله مالی شهریه دانشگاه آزاد اسلامی موضوع حل‌شده‌ای است؛ یعنی با توجه به تفاهمنامه‌ای که با بانک مهر و رسالت منعقد شده، خیال دانشجویان این دانشگاه از نظر شهریه راحت است. در سال 97 تفاهمنامه‌ای در این خصوص منعقد شد مبنی‌بر اینکه صندوق رفاه دانشگاه آزاد اسلامی مبلغی را در این دو بانک سپرده می‌کند؛ به عبارتی به صورت استانی افتتاح حساب دارد و مبلغی را با توجه به توان مالی خود در این حساب واریز می‌کند.»
او ادامه داد: «دانشگاه آزاد اسلامی از طریق مزایایی که از این حساب به دست می‌آورد، این امتیاز را به دانشجویان اختصاص داده و به آنها وام پرداخت می‌کند. دانشجویان نیز فقط اقساط را پرداخت می‌کنند و سودی نمی‌پردازند. این وام امسال هم پرداخت شده و استمرار دارد.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی دومین مزیت را درخصوص زمان برگزاری کلاس‌ها دانست و توضیح داد: «دانشگاه آزاد اسلامی این امکان را دارد که کلاس‌ها را به صورت مستمر و پشت سر هم برگزار کند، بنابراین دانشجویان دوره دکتری که اکثرا شاغل یا در حرفه خاصی مشغول هستند، می‌توانند دو یا سه روز پشت سر هم را انتخاب کرده و مابقی هفته را به حرفه خود بپردازند.»
او گفت: «دانشگاه آزاد اسلامی از نظر فضا و اساتید کمبودی ندارد و دانشجو اگر شاغل باشد، اطمینان خاطر خواهد داشت تا دو روز در دانشگاه بوده و چند روز در محل کار یا برای حرفه خود مشغول باشد. این امکان همچنین برای دانشجویان شهرستانی مزیت خوبی است.»
یعقوبی‌پور ادامه داد: «سومین مزیت دانشگاه آزاد اسلامی تجهیزات سخت‌افزاری، امکانات آموزشی، تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی است که در مقابل دانشگاه‌های دولتی حرفی برای گفتن دارد. دانشجویان برای رساله‌های دکتری خود تجهیزات بیشتری در دسترس دارند و می‌توانند کار خود را با سرعت بیشتری انجام دهند.»
دانشجویان دکتری در دانشگاه آزاد اسلامی حق انتخاب بیشتری دارند
سعید قاضی مغربی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام معتقد است این دانشگاه 6 مزیت نسبت به دانشگاه‌های دیگر دارد که دانشجویان دکتری می‌توانند براساس این 6 مزیت دانشگاه آزاد اسلامی را برای ادامه تحصیل انتخاب کنند. او گفت: «یکی از ویژگی‌هایی که دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک دانشگاه جامع دارد این است که می‌تواند موضوعاتی را مطرح کند که هم کاربردی و هم بین‌رشته‌ای باشند. وقتی دانشجویی در دانشگاه علم و صنعت که یک دانشگاه صنعتی یا دانشگاه علامه طباطبایی که یک دانشگاه علوم انسانی است تحصیل می‌کند، می‌تواند فقط در همان رشته خود و نهایتا رشته‌های حواشی که در آن دانشگاه وجود دارد پروژه ارائه دهد، اما واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی عمدتا دانشگاه‌های جامع هستند.»
قاضی مغربی ادامه داد: «بنابراین اولین مزیت برای دانشجویان دکتری اراده تز چندوجهی است. چندوجهی یعنی فقط با یک نظر خاص به موضوع نگاه نکند. به عبارتی یک استاد از علوم انسانی و یک استاد از فنی- مهندسی در ارائه تز دانشجو کمک می‌کنند.»
او از دومین مزیت تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی سخن گفت: «دانشگاه آزاد اسلامی به سمت دانشگاه حل مساله حرکت کرده است؛ یعنی دانشجویان می‌توانند پروژه‌ای ارائه دهند که این پروژه در کشور کاربرد داشته باشد و بنابراین وقتی شخص از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شود، امکان جذب او در جامعه و صنعت به مراتب بیشتر از کسی است که یک موضوع تحقیقاتی صرف انجام داده و دردی از جامعه دعوا نمی‌کند.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام ادامه داد: «مزیت سوم این است که این دانشگاه علاوه‌بر اینکه از اساتید خودش بهره می‌برد، از اساتید برتر دانشگاه‌های دولتی هم استفاده می‌کند، بنابراین دانشجویان دکتری در دانشگاه آزاد اسلامی حق انتخاب بیشتری دارند.»
او درباره مزیت چهارم این‌گونه گفت: «نکته دیگر اینکه بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی و اساتید طرح تعاون وجود دارد، بنابراین ممکن است یک دانشجو یک درسی را در یک واحد و درس دیگری را در واحد دیگری اخذ کند.»
قاضی مغربی تاکید کرد: «مزیت دیگر اینکه با توجه به تفاهمنامه‌ای که دکتر طهرانچی با بانک‌های قرض‌الحسنه «مهر ایران» و «رسالت» منعقد کرده است، دانشجویان می‌توانند به راحتی ادامه تحصیل داده و بخشی از عمده شهریه را به صورت وام دریافت کنند و دغدغه مالی و تسویه شهریه را نخواهند داشت. مزیت ششم مربوط به آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی است. بعضی از آزمایشگاه‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی به مراتب از دانشگاه‌های دولتی بهتر است و در این حرفی نیست. البته برخی واحدها آزمایشگاه ندارد، اما مسئولان دانشگاه خود را متعهد می‌دانند این امکانات را در اختیار دانشجویان خود قرار دهند. دانشگاه آزاد اسلامی با مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌های دولتی تعامل دارد. به‌طور مثال برخی دانشجویان علوم و تحقیقات در رشته شیمی از امکانات دانشگاه واحد شهرری استفاده می‌کنند.»
امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی در اختیار دانشجویان
محمدمهدی جهان‌پرور، دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی نیز تاکید دارد این دانشگاه امکاناتی دارد که حتی دانشگاه‌های دولتی با برندهای بالا نیز نمی‌توانند با آن رقابت کنند. جهان‌پرور گفت: «برخی دانشگاه‌های دولتی برند معتبری دارند. به‌طور مثال دانشگاه تهران در ایران و دنیا جزء دانشگاه‌های با رتبه بالاست، اما معتقدم معمولا آنهایی که در اوج هستند، برای دانشجویان‌شان ایجاد انگیزه نمی‌کنند.»
او ایجاد انگیزه را اولین مزیت این دانشگاه دانسته و توضیح داد: «دانشگاه تهران به‌رغم اینکه دانشگاه خوبی است، انگیزه لازم را برای دانشجویان خود ایجاد نمی‌کند و مدرسان و امکاناتی که در آن وجود دارد، توجهی به ارتقای دانشجویان ندارد. اما دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به اینکه بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان است، تمام امکاتات لازم را در اختیار دانشجویان خود از جمله دانشجویان مقطع دکتری قرار می‌دهد.» داشتن هیات‌علمی توانمند دومین مزیتی است که جهان‌پرور از آن نام برد.
او در این‌باره گفت: «دانشگاه آزاد اسلامی امکاناتی هم به لحاظ جذب استاد و جذب هیات‌علمی توانمند برای دانشجویان خود ایجاد می‌کند که نمونه آن را نمی‌توان در دانشگاه دولتی دید.»
امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی از دیگر مزایایی است که دانشجوی دکتری واحد تهران مرکزی از آن سخن گفت: «این دانشگاه همچنین امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی زیادی دارد که کمتر می‌توان در دیگر دانشگاه‌ها دید. انصافا در آمارهایی هم که منتشر می‌شود، دانشگاه آزاد اسلامی جزء دانشگاه‌های خوب ایران و جهان است و من از اینکه در دانشگاه آزاد اسلامی تحصیل می‌کنم، بسیار لذت می‌برم.»
برگزاری نشست‌های علمی چهارمین امکانی است که جهان‌پرور درباره آن گفت: «من چون رشته‌ام در حوزه علوم انسانی و تاریخ است، چندان با آزمایشگاه‌ها سروکار ندارم، اما با توجه به صحبت‌هایی که دوستان در رشته‌های مهندسی دارند، معمولا راضی هستند. خود من در حوزه علوم انسانی از امکانات دانشگاه از جمله برگزاری نشست‌های علمی، سمینار‌ها، همایش‌‌ها و... استفاده کرده‌ام.»
او همچنین تعامل دوسویه را به‌عنوان پنجمین مزیت نام برد و تاکید کرد: «مسئولان دانشگاه به دانشجویانی که کارهای علمی انجام می‌دهند، توجه زیادی دارند و یک تعامل دوسویه میان دانشجویان، اساتید و مسئولان دانشگاهی وجود دارد.»
پرداخت هزینه پروژه‌های برون‌دانشگاهی و حل مساله
محمد میرزایی حیدری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام نیز از 6 مزیت تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی نام می‌برد. او در این‌باره گفت: «این دانشگاه با توجه به زیرساخت‌هایی که دارد، می‌تواند امکانات بهتری را برای دانشجویان دوره دکتری فراهم کند. به‌طور مثال، دانشگاه این امکان را فراهم کرده است تا کلاس‌های دوره دکتری را در آخر هفته برگزار کند و از آنجا که دانشجویان دکتری شاغل هستند، می‌توانند واحدهای خود را اواخر هفته اخذ کنند.»
میرزایی حیدری ادامه داد: «در دانشگاه آزاد اسلامی بسترهای آموزش و پژوهش به صورت هدفمند و کارآمد فراهم شده تا بتوانیم خلاقیت و نوآوری پژوهشگران را افزایش دهیم و فضایی ایجاد کنیم تا دانشجویان به کار پژوهش و آموزش بپردازند.» سومین مزیتی که رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام از آن سخن گفت، حضور اساتید برتر بود.
او در این‌باره توضیح داد: «دانشگاه آزاد اسلامی از بهترین استادان استفاده می‌کند و یک شبکه گسترده و توانمند در کل کشور دارد و اساتید در حالتی که در استان شناور هستند، در کل کشور نیز می‌توانند همین حالت را داشته باشند و از بهترین اساتید به صورت انتقالی و حق‌التحریر استفاده کنند.»
بحث پایان‌نامه‌ها چهارمین نکته‌ای است که میرزایی حیدری به آن اشاره کرد: «پایان‌نامه‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی کاربردی بوده و نیز یکی از بهترین فرصت‌هایی است که دانشجویان دکتری می‌توانند بین دانشگاه‌های کل کشور داشته باشند. کاربردی‌سازی پایان‌نامه‌ها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین راهکارهای رفع مشکلات کشور در حوزه‌های مختلف است و دانشگاه آزاد اسلامی با در اختیار داشتن درصد بالایی از جمعیت دانشجویی کشور یکی از اصلی‌ترین نهادها برای پاسخگویی به نیازهای کشور است.»
او در پایان درباره پنجمین و ششمین امکانی که این دانشگاه فراهم کرده است، گفت: «همچنین بحث تخفیف شهریه به افراد تحت بهزیستی و ایثارگران و جانبازان هم امکان دیگری است که برای دانشجویان این دانشگاه فراهم شده است. همچنین دانشگاه آزاد اسلامی هزینه‌های گرنت‌های‌پژوهشی و تحقیقاتی و یک‌سری هزینه‌ها را با توجه به پروژه‌های برون‌دانشگاهی و حل مساله پرداخت می‌کند که دانشجویان دکتری می‌توانند از آن استفاده کنند.»
دانشجویان دکتری دانشگاه‌های دولتی از گرنت پژوهشی‌ای که نمی‌گیرند، می‌گویند
سهم دانشجو تقریبا هیچ
17 بهمن‌ماه 1388 بود که معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، خبرنگاران رسانه‌های گروهی را به دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی دعوت کرد تا با اعطای نمادین چک‌های پژوهانه دانشجویان دکتری به روسای چهار دانشگاه تهران از سوی دکتر سلطان‌خواه، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور دولت دهم، طرح اعطای پژوهانه به دانشجویان -که از مدت‌ها قبل تبلیغات فراوانی پیرامون آن صورت گرفته بود- آغاز شود.
دکتر سلطان‌خواه در سخنانی در این مراسم که با حضور معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم و معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت برگزار شد، با اشاره به نقش دانشجویان دکتری در تولید علم و توسعه تحقیقات در مراکز علمی و دانشگاه‌ها گفت: «برای اینکه دانشجویان دکتری نیز توفیقات علمی فراوانی حاصل کنند، باید از آنها حمایت کرد که این حمایت شامل دو جنبه حمایت از تحقیق و حمایت از خود دانشجو است. از این‌رو اعطای پژوهانه به دانشجو کمک می‌کند بدون‌دغدغه کار پژوهش خود را به‌خوبی پیش ببرد که شرط اصلی اعطای آن، پویایی و نشاط دانشجویان است و در تمامی رشته‌ها چه علوم انسانی و چه مهندسی به اجرا درمی‌آید. در این راستا، دست دانشگاه‌ها درخصوص نحوه هزینه‌کرد پژوهانه دانشجویان دکتری باز گذاشته شده است.»
کلیات و اصول طرح اعطای پژوهانه به دانشجویان دکتری که به‌منظور ارتقای کیفیت رساله‌های دکتری در جهت انطباق با نیازهای اساسی کشور، حمایت از پژوهش‌های علمی بنیادی، کاربردی و بین‌رشته‌ای تقاضامحور و ماموریت‌گرا، گسترش نهضت تولید علم و حل مشکلات کشور، بسط عدالت در توزیع حمایت‌های علمی و پژوهشی و تقویت تسهیل حضور و تلاش تمام‌وقت دانشجویان دکتری در دستور کار معاونت علمی و فناوری دولت نهم قرار گرفته بود، در مردادماه 1388 به وزارت علوم و بهداشت ابلاغ شد. در ادامه برای عملیاتی شدن طرح، جلساتی راهبردی با حضور نمایندگان این وزارتخانه‌ها تشکیل و آیین‌نامه اجرایی طرح تدوین و نهایتا در 26 آبان‌ماه همان سال توسط دکتر سلطان‌خواه به وزرا ارائه و در آذرماه به دانشگاه‌ها ابلاغ شد. عمده اطلاعات دانشجویان واجد شرایط تا بهمن‌ماه 88 اخذ، پایش و اصلاح شد و با اعطای نمادین چک‌های پژوهانه در 17 بهمن‌ماه اجرای رسمی آن آغاز شد.
طبق آیین‌نامه اجرایی، دانشجویان دکتری تمام‌وقت تمام دانشگاه‌های دولتی مجری آموزش رایگان با مجوز وزارت علوم و بهداشت که پیشنهاد رساله (پروپوزال) آنها براساس ضوابط مربوطه موردتایید استادان راهنما و گروه‌های آموزشی محل تحصیل قرار گرفته، مشمول دریافت پژوهانه رساله به مبلغ پنج میلیون‌تومان هستند که 35درصد مبلغ پژوهانه پس از تصویب و تایید پیشنهاد رساله دکتری از سوی اساتید راهنما و گروه‌های آموزشی، 35درصد پس از ارائه گزارش پیشرفت حداقل 50درصدی از طرح پژوهشی و تایید اساتید راهنما و سرانجام قسط سوم پژوهانه پس از دفاع از پایان‌نامه و تایید اساتید راهنما پرداخت می‌شود. پرداخت پژوهانه در دو نوبت فراخوان در هر سال تقریبا تا پاییز 91 ادامه داشت و در هفت دوره جمعا 78 میلیاردتومان پژوهانه به 17 هزار و 605 دانشجوی دکتری واجدشرایط اعطا شد. طبق آیین‌نامه اجرایی، دانشجویانی واجدشرایط دریافت پژوهانه هستند که در استخدام یا مامور تحصیل از طرف دستگاهی نبوده و حقوقی از دستگاه دولتی یا خصوصی‌ای دریافت نکرده و تعهد کاری به دستگاه یا سازمانی نداشته باشند. مهرماه 1392 با استقرار دولت جدید و جایگزینی دکتر ستاری در معاونت علمی و فناوری، فراخوان هشتمین دوره اعطای پژوهانه رساله دکتری با پیگیری‌های رسانه‌ای درحالی اعلام شد که تغییر دولت حدود یک سال در اجرای این طرح وقفه ایجاد کرده بود.
طبق روال، وزارت علوم فراخوانی را به دانشگاه‌ها ابلاغ کرد که طبق آن، شرایط دانشجویان مشمول و مهلت فرستادن اسامی افراد واجدشرایط به دانشگاه‌ها اعلام شد. اما دانشگاه‌های مختلف، مهلت‌های متفاوتی را برای اعلام درخواست به دانشجویان ابلاغ کردند. فروردین 93 زمزمه قطع پژوهانه تا آنجا بالا گرفت که دکتر احمدی، معاون پژوهش و فناوری وقت وزیر علوم در مصاحبه‌ای از احتمال کاهش یا محدود شدن پرداخت پژوهانه خبر داد و گفت: «سال گذشته با نشست‌هایی که در معاونت علمی داشتیم، توافق کردیم که اگر آنها اعتبارات مالی دارند، با این فرم، کار تا پایان سال ادامه یابد. البته اطلاع ندارم معاونت علمی اعتباری برای پرداخت پژوهانه 93 اختصاص داده است یا خیر. اگر قرار باشد احیانا پرداخت پژوهانه متوقف شود، باید برنامه‌ای توسط وزارت علوم در این زمینه طراحی شود.» با توقف پرداخت پژوهانه دانشجویان دکتری، وزارت علوم در آبان‌ماه سال 94 دستورالعمل اعطای «وام ویژه دانشجویان دکتری تخصصی» را به دانشگاه‌ها ابلاغ کرد.
مساله پژوهانه دانشجویان دکتری اما با آخرین اظهارنظر معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم دچار تغییر شد. مسعود برومند، معاون پژوهشی وزارت علوم در 28 فروردین 98 می‌گوید: «برنامه داریم گرنت پژوهشی را در دانشگاه‌ها ایجاد کنیم که دانشجویان نیز بتوانند از این منبع برای امور زندگی خود استفاده کنند و همچنین نیازهای علمی کشور تامین شود، در این راستا گرنت پژوهشی وارد سیستم می‌شود که برای تحقق آن آیین‌نامه سازوکار تخصصی اعتبار پژوهشی (ستاپ) تدوین شده که در راستای آن بودجه پژوهشی دستگاه‌ها در خدمت اجرای پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد که با اجرای این آیین‌نامه منابع مالی برای حل مسائل دستگاه‌ها و درنهایت برای حل نیازهای جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و دانشجویانی که از این گرنت استفاده می‌کنند فرصتی برای آنها فراهم می‌شود تا در دستگاهی که برای آن پروژه تحقیقاتی انجام داده‌اند، مشغول به کار شوند.»
برومند در این نشست توضیح می‌دهد که این آیین‌نامه با محوریت رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دوره‌های تحصیلات تکمیلی تدوین شده و بستری فراهم می‌کند تا پروژه‌های موازی در دانشگاه‌ها انجام نشود و اعلام می‌کند: «به نظر من زمان اعطای پژوهانه چهار یا پنج میلیون‌تومانی برای دانشجویان گذشته بلکه براساس بررسی‌های صورت‌گرفته هزینه اجرایی در آیین‌نامه جدید برای هر دانشجوی دکتری در یک پروژه حدود ۷۵ میلیون و برای دوره ارشد ۲۵ میلیون‌تومان است. ما معتقدیم اگر دستگاهی می‌خواهد در این زمینه فعالیت کند، باید تمام‌عیار ورود کند. این مساله باعث شد ما سراغ دانشجویانی برویم که چندسالی است با عنوان کمپین دانشجویان دکتری وزارت علوم فعالیت‌های صنفی را انجام می‌دهند و در برخی موارد هم اعتراضات آنان باعث پاسخگویی وزارت علوم و دیگر مسئولان آموزش عالی شده است.»
گرنت پژوهشی حتی برای خرید مواد اولیه هم کافی نیست
ضیایی، دانشجوی دکتری دانشگاه صنعتی اصفهان می‌گوید: «گرنت پژوهشی دکتری به این صورت است که بخشی از این مبلغ سهم استاد و بخشی سهم دانشجو است؛ یعنی مقدار ثابتی برای دانشگاه درنظر گرفته می‌شود ولی در داخل دانشگاه مسئولان تصمیم می‌گیرند که آن را چطور تقسیم‌بندی کنند.»
او ادامه می‌دهد: «این مبلغ آنقدر کم است که کمتر دانشجویی سراغ آن می‌رود چون با وضعیت گرانی و تورم فعلی کشور خصوصا در برخی رشته‌ها مثل همین رشته مهندسی مواد که من در آن تحصیل می‌کنم این مبلغ به درد نمی‌خورد، درواقع عملا این گرنت پژوهشی حتی برای خرید مواد اولیه هم کافی نیست، حالا بماند که پروژه‌هایی که به صورت کاربردی نیستند هم در قالب همین گرنت‌های پژوهشی به آنان سهم اختصاص داده خواهد شد و از همین محل برای آنها هزینه می‌شود.»
ضیایی عنوان می‌کند: «دانشجو هزینه‌ای که قرار است دانشگاه آن را بپردازد شخصا متقبل می‌شود و با مبلغی که وزارت علوم به‌عنوان گرنت پژوهشی تامین می‌کند حتی پروژه‌های شبیه‌سازی هم برای دوره چهارساله نمی‌توان اجرا کرد، شما ببینید حتی نحوه پرداخت این مبلغ هم اشتباه تدوین شده است، چراکه باید فاکتور خرید و خدماتی که انجام داده‌اید تحویل دانشگاه شود، یعنی اول باید خود دانشجو هزینه کند و بعد دانشگاه آن را پرداخت کند، البته نه همه مبلغ را بلکه قسمت خیلی کمی را با فاصله زمانی پرداخت کند، آن‌هم با موانع فراوانی که دانشجو در مراحل بروکراسی اداری با آن روبه‌رو می‌شود.»
دانشجو در نقش یک ماشین مقاله‌نویسی یا یک کارگر بدون‌دستمزد
دانشجوی دیگری که نمی‌خواست نامش فاش شود و در دانشگاه فردوسی مشهد تحصیل می‌کند. او در ابتدا با بیان اینکه گرنت پژوهشی مستقیم به حساب استادراهنما واریز می‌شود، گفت: «این مبلغ قابل برداشت لحظه‌ای نیست، یعنی ما در مقابل هر مقاله‌ای که می‌نویسیم اگر Q1 باشد، یک مبلغ و اگر Q2 باشد، یک مبلغ دیگر در حساب استادراهنما واریز می‌شود، اما هیچ‌کدام به حساب دانشجو واریز نمی‌شود، یعنی تمام تلاش دانشجو خلاصه می‌شود در مبلغی که آن هم در حساب استاد شارژ می‌شود.»
این دانشجو ادامه داد: «واقعا این مساله جای سوال دارد که مگر استاد چقدر در نوشتن موثر است، اصلا همکاری استاد در نوشتن مقاله دانشجویان دکتری صفر درصد هم نیست، همین دانشگاه فردوسی الزام می‌کند حتما باید اسم استاد به‌عنوان نویسنده مقاله درج شود، درحالی که برخی اساتید از محتوای مقاله هم اطلاع ندارند، اما دانشگاه دانشجویان دکتری را به این مساله الزام می‌کند، اساتید حتی وقت نمی‌گذارند مطالبی را که به ناروا به اسم‌شان می‌خورد، بخوانند.»
این دانشجوی دکتری ریاضی کاربردی گفت: «عملا دانشجو نقش یک ماشین مقاله‌نویسی یا یک کارگر بدون‌دستمزد را در دانشگاه ایفا می‌کند که در این زمینه هم بارها به مسئولان دانشگاه اعتراض کرده‌ایم، اما هیچ‌کس پاسخگو نیست. اساتید حتی حاضر نیستند ۲۰۰ هزارتومان پول صحافی را به دانشجو پرداخت کنند، درحالی که دانشجو باید هفت یا هشت جلد پایان‌نامه صحافی‌شده برای کتابخانه، استادمشاور و استادراهنما و دیگر مسئولان دانشگاه تهیه کند.»
او بیان کرد: «این مساله خنده‌دار است که دانشجو باید مقاله بنویسد تا استادش ارتقا پیدا کند، یعنی اساتید دانشگاه با مقاله دانشجویان از استادیاری به دانشیاری تغییر وضعیت می‌دهند، از طرفی دانشجو پس از فارغ‌التحصیلی، بیکار و بدون هیچ‌انگیزه‌ای باید اقساط وام صندوق رفاه را پرداخت کند، درحالی که همین دانشجویی که رنکینگ دانشگاه را با مقالات تغییر داده و استاد را ارتقا می‌دهد، خودش فقط یک ماشین مقاله‌نویسی به حساب می‌آید و دانشگاه اگر بدهکار باشد، هیچ خدمات رفاهی‌ای به او نمی‌دهد.»
او با تشریح اینکه وضعیت زندگی دانشجویان دکتری متفاوت است، افزود: «دانشجویان دکتری اغلب شرایط متفاوتی با دیگر دانشجویان دارند؛ هم هزینه پروژه‌های دانشجویی آنها بیشتر است و هم اینکه غالبا زندگی تشکیل داده‌اند و نمی‌توانند بدون توجه به کسب درآمد، تنها تحصیل داشته باشند که یکی از اقدامات دولت قبل در این مسیر، تصویب طرح اعطای پژوهانه به دانشجویان دوره دکتری بود، قبل از اینکه طرح پژوهانه شکل بگیرد، مذاکراتی در شورای عالی انقلاب فرهنگی با موضوع چگونگی تحصیل و انجام پروژه‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی بدون اینکه دغدغه تامین معاش را داشته باشند، پیش‌بینی شده بود که به میزان حقوق یک مربی دانشگاه یعنی (در آن زمان) حدود 500 هزارتومان به آنان پرداخت شود اما تنها حدود دو سال طرح پژوهانه اجرایی شد و پس از آن در دولت یازدهم طرح پژوهانه اجرا نشد و حتی وزارت علوم این موضوع را هم پیگیری نکرد. فلسفه طرح پژوهانه هم مبنی‌بر این بود که موضوعات پروژه‌ها هدفمند و برای تامین نیازهای کشور باشد و از طرفی ارتباط دانشگاه و صنعت هم با اجرای طرح پژوهانه تقویت شود اما پس از آنکه قطع شد، دیگر به روال سابق اجرا نشد و طرح پژوهانه تبدیل شد به وام دانشجویی که امروز صندوق رفاه، وام دانشجویی می‌دهد، اما به هرحال باید مبلغ وام را دانشجو برگرداند.»
این دانشجوی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: «برای گرفتن وام هم، دانشجو باید با بانک طرف حساب شود که مشکلات خاص خود را دارد، وامی که به دانشجویان دوره دکتری تخصیص یافته است، آنقدر نیست که مشکلات آنها را حل کند و طبق قوانین جدید اگر رساله دکتری دانشجویی بیشتر از ترم 9 طول بکشد، دانشجو باید هر ترم مبلغی به اندازه شهریه ثابت دانشجوی شبانه به دانشگاه بپردازد. ما از آقای برومند سوال می‌کنیم که از کدام پژوهانه صحبت می‌کنند؟ از سال 90 هیچ دانشجوی دکتری‌ای پژوهانه دریافت نکرده است، کلا روال دانشگاه‌ها بر این است که به اساتیدراهنما جهت راهنمایی هر دانشجو در نوشتن پایان‌نامه مبلغی دستمزد تعلق می‌گیرد. از این مقدار، نزدیک 300 تا 400 هزارتومان سهم دانشجو جهت پوشش هزینه‌های تحقیق مانند پرینت و صحافی پایان‌نامه است، البته برای رشته‌های غیرآزمایشگاهی. اما مساله‌ای که وجود دارد اینکه بیشتر اساتیدراهنما، چنین پولی را که حق دانشجو است، به دانشجو نمی‌دهند و بعضا منکر آن نیز می‌شوند.»
این دانشجو تاکید کرد: «هر استاد سالانه به‌طور متوسط راهنمایی پنج دانشجو را جهت ارائه پایان‌نامه قبول می‌کند، با احتساب مبلغ چندمیلیونی‌ای که دریافت می‌کند، متاسفانه از پرداخت مبلغ ناچیز 300 هزارتومانی دانشجو هم خودداری می‌کند. البته تمامی اساتید مشمول این قاعده نمی‌شوند. پرسش بنده اینجاست که چرا دانشگاه این پول را مستقیم به دانشجو نمی‌دهد یا چرا قانون خاصی جهت ملزم کردن استاد به پرداخت این پول وجود ندارد؟»
هزینه زندگی دانشجویان دکتری از محل گرنت پژوهشی تامین نمی شود
دانشجوی دکتری بیولوژی و بیوتکنولوژی خاک دانشگاه تهران، دیگر فردی بود که سراغش رفتیم.
او در ابتدا با اشاره به اینکه دکتر برومند اظهار کرده‌اند که «باید بستری فراهم شود تا مفهوم تقاضامحوری مقالات و پایان‌نامه‌ها در کشور شکل بگیرد!»، افزود: «همین جمله نشان می‌دهد که مسئولان وزارت علوم هنوز درک درستی از پژوهش‌های کاربردی ندارند. پژوهش هدفمند و رافع نیاز جامعه چه لزومی به تبدیل شدن به مقاله دارد؟! مسابقه چاپ مقاله و امتیازات متعلق به آن، این سرطانی که گریبان سیستم تحصیلات تکمیلی ایران را گرفته است، تنها نمایشی از پیشرفت علمی در کشور است، درحالی که دکتر برومند بایدها و نبایدهایی را برای سایر دستگاه‌های کشور تعیین کرده که دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها باید به همدیگر نزدیک شوند. سوالی که مطرح می‌شود این است که چه کسی اجرای این اوامر را تضمین می‌کند و ضمانت اجرایی آن چیست؟ آیا باز هم گزافه‌گویی رخ داده است؟ آیا باز هم مسئولیت سنگین جامعه دکتری به گردن دیگران افتاده است؟ متاسفانه عملکرد ضعیف وزارت علوم و کم‌شمردن سرمایه عظیم دانشجویان دکتری سبب دلسردی آنان و تمایل هرچه بیشتر به مهاجرت آنان شده است.»
او با اشاره به اینکه گرنت پژوهشی مشخص نیست برای دانشجو یا استاد است، افزود: «دکتر برومند طرح کرده‌اند باید هزینه زندگی دانشجویان دکتری را از محل گرنت پژوهشی تامین کنیم، اما در چندسطر بعد گفته‌اند که این گرنت به استادان تعلق می‌گیرد، سوال اینجاست که آیا این هزینه زندگی دانشجویان دکتری به صورت حقوق ماهیانه است؟ میزان آن چقدر است؟ این هزینه باید توسط استاد پرداخت شود؟ چه تضمینی برای پرداخت آن وجود دارد؟! در سیستمی که هزینه پژوهش عمدتا برعهده دانشجو است، خروجی اجباری پژوهش مقاله می‌شود و در اکثر مواقع استاد نام اول و سمت مسئول نویسندگان را به خود اختصاص می‌دهد (با اینکه دانشجو سهم بیشتری در زحمات فکری، اجرایی و مالی رساله داشته است)، دیگر رمقی برای دانشجو باقی نمی‌ماند.»
