به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، قدیمترها زمانی که معلم در کلاس درس موضوع تحقیق اعلام میکرد، دانشآموزان 2 دسته میشدند؛ دسته اول که موضوع تحقیق را به پدر و مادرشان میگفتند و پی بازی خود میرفتند. والدین هم با کمک کتابهایی که در خانه داشتند و البته تجربیات خود چند صفحهای مینوشتند و دانش آموز آن را به معلم ارائه میداد.
دسته دوم کمی پیشرفت تکنولوژی را در نظر میگرفتند؛ اما چون نمیدانستند چگونه باید تحقیق خود را انجام دهند، به کافینت محله خود سر میزدند و چند ساعت بعد با پرداخت مبلغی مشخص، یک تحقیق چند ده صفحهای را با یک تلق و شیرازه تحویل میگرفتند؛ تحقیقی که اگر متن آن، هیچ تغییری با اولین صفحهای که در گوگل باز میشد، نداشت.
جای تحقیقهای دانشجویان در کمد معلمان محفوظ بود، به امید روزی که خوانده شوند؛ اما متاسفانه سرنوشتشان با سایر کاغذهای دیگر مدرسه یکی بود و معمولا همگی راهی سطل زباله میشدند. شاید اگر معلمها زحمت خواندن تحقیقات را میکشیدند و نکات لازم را به دانش آموزان یادآوری میکردند، شاید اوضاع پژوهش دانشجویان کمی بهتر از اکنون بود.
4درصد کتابهای درسی پژوهشی است
تا به حال از خود پرسیدهاید که چرا معلمان دبستان ما به جای اینکه موضوع بدهند و تحقیقات کیلویی با تلق و شیرازه بگیرند، شیوه پژوهش را به ما آموزش میدادند، میگفتند پژوهشخود را باید از این نقطه شروع کنی، مقدمه را باید اینطوری بنویسی، میتوانی از فلان دادهها و فلان کتاب استفاده کنی، نتیجه گیری باید شامل این موارد باشد، البته امروز کمی اوضاع با گذشته متفاوت است و دانش آموزان با کلمه پژوهش غریبه نیستند اما کفایت نمیکند.
حسین خنیفر رئیس دانشگاه فرهنگیان نیز بر این باور است که کتابها بر مبنای محتوای آموزشی و به صورت نظری تدوین شده و ردپای پژوهش در آنها کم رنگ است. به گفته وی، جای پژوهش در کتابهای درسی دانشآموزان ما خالی است؛ زیرا در حال حاضر، 96 درصد کتابهای درسی ما نظری و 4 درصد آن ها پژوهشی-مهارتی است که قطعا باید اصلاحات اساسی در متون آن صورت گیرد.
آموزش، در کنار پژوهش محقق میشود
مسعود برومند معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم نیز همواره بر اهمیت پژوهش در مدارس تأکید میکند. به اعتقاد وی، قدرت ملی را افرادی ایجاد میکنند که ریسک پذیرند، میدانند با دیگران چگونه ارتباط برقرار کنند، کاستیها را مشاهده میکنند و برای آن، راه حل مییابند. این افراد معمولا از دستکاری راهحلها نمیترسند.
وی معتقد است بخشی از پژوهشگران امروز ما در دل دانشگاهها رشد میکنند؛ اما این افراد پیش از ورود به دانشگاه در مدارس مشغول به تحصیل بودهاند.
برومند نیز مانند سایر مسئولان کنونی آموزش عالی معتقد است آموزش و پژوهش از یکدیگر جدا نیستند و انسانها در کنار آموزش، پژوهش یاد میگیرند و آن را از یاد نمیبرند.
به گفته وی، یادگیری در کنار یک مسئله محقق میشود، امروزه به این نیاز داریم که دانشآموزان بدانند چگونه اطلاعات مورد نیاز خود را از دل یک اطلاعات گسترده بیرون بکشند و روی آن کار کنند.
در دانشگاهها، روش علمی برخورد با مسئله آموزش داده نمیشود
نمیتوان منکر این قضیه شد که جمع کثیری از دانشجویان، در مقاطع اولیه تحصیلی خود هنگام ارائه پروژههای مختلف درسی با مشکل مواجه میشوند؛ زیرا آموزش ندیدهاند با مسئله پیش روی خود چگونه برخورد کنند و پاسخی برای آن بیابند. درس روش تحقیق چگونگی پرداختن به موضوع یا مسئله را به دانشجویان آموزش میدهد؛ اما متاسفانه در برخی از رشتهها جزو واحدهای انتخابی در نظر گرفته میشود، این درحالی است که آموزش روش پژوهش از جمله موارد ضروری است که دانشجو در دوران تحصیل خود آن را فراگیرد.
در همین راستا، ابراهیم صالحی عمران رئیسدانشگاه فنی و حرفهای کشور معتقد است رویکرد پژوهشی در جامعه آموزشی کشور شامل روش آموزشی است که دانشجویان لازم است آن را فراگیرند. به اعتقاد وی، رویکرد پژوهشی نیازی است که باید برای آن برنامهریزیهای درسی-محتوایی و پکیجهای آموزشی در نظر گرفت.
به اعتقاد رئیس دانشگاه فنی و حرفهای، در بسیاری از دانشگاهها درس روش تحقیق یا روش علمی برخورد با مسئله آموزش داده نمیشود یا بسیاری از دانشجویان آن را جدی نمیگیرند، در چنین شرایطی ممکن است دانشجویان ما فاقد مهارتهای لازم در انجام پژوهشهای لازم باشند.
عدم آموزش شیوه پژوهش به تقلب علمی منتهی میشود؟
شاید اگر پژوهش و شیوه انجام آن در مدرسه به خوبی جا افتاده بود، دانشجو در دانشگاه برای انجام پایاننامه و مقاله مجبور نمیشد به مراکز غیرمجاز مراجعه کند و به قول معروف تقلب علمی رخ دهد. البته تقلبهای علمی در دانشگاههای سطح یک و تراز اول کشور تقریبا به صفر رسیده است، این جمله را جبارعلی ذاکری رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران در گفتوگو با خبرنگار ایسکانیوز اعلام کرد.
به اعتقاد وی، تقلبهای علمی که در برخی دانشگاهها و مراکز علمی اتفاق میافتد، غیرقابل انکار است. چنین مواردی معمولاً در دانشگاههایی رخ میدهد که دانشجویان را برای مقاطع بالاتر جذب میکنند و از پتانسیل علمی بالایی برخوردار نیستند.
رئیس دانشگاه علم و صنعت معتقد است در برخی موارد دانشجویان برای انجام کارهای پژوهشی خود، به افراد خارج از دانشگاه متوسل میشوند تا پژوهشهای آنها را پیش ببرد. در چنین مواردی فرد دیگری انجام پژوهشهای دانشجویی را بر عهده میگیرد و در نهایت پژوهش به نام فردی دیگر تمام خواهد شد. خرید و فروش پایاننامه در دانشگاههای سطح یک کشور رخ نمیدهد، بلکه عموماً ممکن است در دانشگاهها و مراکزی اتفاق بیفتد که دانشجوی تحصیلات تکمیلی جذب میکنند و از پتانسیل علمی کافی برخوردار نیستند.
از سوی دیگر، مسعود برومند معتقد است اگر به پژوهش طوری نگاه شود که برای اخذ مدرک تحصیلی انجام شود، آفتهایی همچون تقلب علمی را در پی دارد و دانشجویان نوشتن پایاننامه و مقاله را به فرد یا شرکت دیگری واگذار میکند. اگر پژوهش برای پاسخگویی به نیاز دستگاه، بخش یا جامعه صورت گیرد، بروز آفت در آن بیمعنا خواهد بود. در همین راستا هر قدر بتوان مفهوم نیاز را از دل جامعه و صنعت استخراج کرد و آن را به سمت دانشگاهها کشاند، آفتهایی که در حوزه پژوهش وجود دارد از بین میرود.
پژوهش جای خالی در فرهنگ دانشگاهی
عدم وجود فرهنگ پژوهش در دانشگاهها را میتوان دلیلی برای رخ دادن تقلب علمی مد نظر قرار داد. جبارعلی ذاکری بر این باور است که عدم فرهنگ پژوهش در دانشجویان تحصیلات تکمیلی به این علت رخ میدهد که حمایت مالی لازم از مؤسسات صورت نمیگیرد، مؤسسات نیز فراخوانهای لازم را برای پروژههای خود اعلام میکنند؛ اما در عمل موفق به جلب حمایت پژوهشگران نمیشوند.
وی معتقد است آموزشی شیوه پژوهش در دانشگاهها با اینکه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشگاهها، روش تحقیق و هم روش پژوهش اجرا میشود نیز دچار ضعف است. دانشجویان در دروس متعدد آموزشهای لازم را فرا میگیرند حتی سمینارهای 2 واحدی نیز در این زمینه برگزار میشود که در آن، استاد و دانشجو مورد به مورد روش پژوهش را به دانشجویان آموزش میدهد؛ اما این آموزشها به طور صد درصدی و کامل نیست و میتواند به عنوان یک معضل شیوه پژوهش در آموزش عالی مورد توجه قرار گیرد.
رئیس دانشگاه علم و صنعت ایران بر این باور است که ضرورت شیوه پژوهش در مباحث آموزشی دانشگاهها در نظر گرفته شده است؛ اما اجرای آن با مشکلاتی مواجه است و نمیتوان این موضوع را کتمان کرد. وی برای رفع این موضوع پیشنهاد میدهد که بررسیهای لازم در اجرای مباحث مرتبط با آموزش شیوه پژوهش در دانشگاهها مورد ارزیابی قرار گیرد تا موانع آن شناسایی و روش صحیح تحقیق به دانشجویان منتقل شود.
از سوی دیگر معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم بر اهمیت پژوهش گروهی تاکید دارد. وی معتقد است هر چه پژوهشها به سمت جلو حرکت میکنند، دشوارتر میشوند و نیاز به کار تیمی دارد؛ از طرفی پژوهشهای فردی در برخی موارد موثر واقع نخواهد شد. به همین منظور باید به سمت پژوهشهای تیمی حرکت کنیم که نیاز جامعه را رفع میکنند.
مدیران به پژوهشهای دانشگاهی اعتماد کنند
ذاکری در بخشی دیگر از مصاحبه خود با خبرنگار ایسکانیوز از عدم توازن بودجههای پژوهشی و تعداد پژوهشگران به عنوان یک چالش حوزه پژوهش یاد کرد و گفت: به نظر میرسد توازن بین تعداد پژوهشگران و بودجههای پژوهشی با چالشهای مختلفی مواجه شده است. در دستگاههای اجرایی حتی بخش خصوصی اعتباراتی برای رفع مشکلات و چالشهای در نظر گرفته میشود، ممکن است این بخش با مشکلات مختلفی مواجه شود. به عنوان مثال، ممکن است مدیران این شرکتها به اندازه کافی از پتانسیل علمی و پژوهشی دانشگاهها شناخت نداشته باشند، این افراد در برخی موارد نیز مطمئن نیستند که شخصیتهای علمی دانشگاهها بتوانند با پژوهشهای خود، مشکلات آنها را حل کنند.
وی با اشاره به راهکار رفع این معضل تاکید کرد که پژوهشها در دل جامعه باید کاربردیتر انجام شود، همچنین باید اعتمادسازی بین سازمانهای اجرایی و دانشگاهها شکل گیرد. شناخت متقابل از چالشهای صنعت و ظرفیتهای دانشگاه نیز بایستی تببین شود و به دنبال آن، پروژههای دکتری و کارشناسی ارشد از دل این چالشها بیرون بیاید. قطعا چنین پروژهها و تحقیقاتی کاربردیتر هستند و میتوانند در رفع نیازهای جامعه نیز موثر واقع شوند. نتیجه این پروژهها نیز در بخش صنعت قابل مشاهده خواهد بود.
چاره چیست؟
از سویی دیگر مسعود برومند معاون پژوهشی و فناوری وزارت علوم معتقد است که عدم اعتماد به برخی مدیران اجرائی برای سپردن طرحهای پژوهشی شامل حال تمامی دستگاهها نمیشود و تنها در بخشی از آنها وجود دارد، در بحث اعتماد دستگاهها برای سپردن طرحهای پژوهشی خود به دانشگاه چندین فاکتور وجود دارد.
در درجه اول نیازی است که در یک دستگاه، شرکت یا بخش ایجاد میشود تا بتواند از پژوهشهای دانشگاهی استفاده کند. نکته دوم بررسی توانایی دانشگاهها در برآورده کردن خدمات مورد انتظار دستگاه است؛ یعنی باید بررسی شود خدمات و نیازهایی که در یک دستگاه وجود دارد دقیقا میتواند توسط دانشگاهها رفع شود یا خیر. مواردی که پیشتر به آن اشاره شد، مفهومی است که باید در نظام عرضه و تقاضا به خوبی شکل گیرد.
به اعتقاد وی، هر چقدر شرایط به سمتی رود که دستگاهها احساس نیاز بیشتری به دانشگاهها داشته باشند، اطمینان مدیران اجرایی برای سپردن طرحهای پژوهشی به دانشگاهها نیز افزایش پیدا خواهد کرد.
همه تحولات از مدرسه آغاز میشود
انتظاری نیست یک خبرنگار با یک گزارش و مصاحبههایی که پس از پاسخ ندادنهای مکرر یا امروز و فردا کردنهای مسئولان، موفق به گرفتن آنها شده است بتواند برای یکی از چالشهای نظام آموزشی کشور راهکار ارائه کند که مسئولان چندین سال است با طرحها و برنامههای کوتاه مدت و بلند مدت آن را پیگیری میکنند؛ اما از مباحث مطرح شده به راحتی میتوان استنباط کرد که پژوهش یکی از ملزوماتی است که در مدارس باید جدی گرفته شود. اما متاسفانه چگونگی انجام پژوهش به دانشآموزان آموزش داده نمیشود، در متون درسی ما هم خبر چندانی از این مباحث نیست و بیشتر متنهای کتب آموزشی بر اساس محتوامحوری پیش میرود.
طبیعتا این دانش آموزان، دانشجویان فردا هستند و هنگامی که وارد دانشگاه میشوند در انجام پژوهشها، طرحها دچار مشکل خواهند شد. از طرفی دیگر، فرهنگ کار گروهی در مدارس وجود دارد؛ اما پررنگ و مشهود نیست، این فرهنگ در زمان دانشجویی دانش آموزان رنگ میبازد و زمانی که دانشجو میخواهد با سایر همکلاسیهای خود یک پروژه تیمی را آغاز کند با مشکل مواجه میشود و در نهایت ممکن است دستی به جیب ببرد و وظیفه پژوهشی یا تحقیقاتی خود را به فرد یا شرکتی خارج از دانشگاه محول کند. حال اگر این مرحله را با موفقیت پشت سر بگذارد و تقلب هم نکند، برخی مسئولان دستگاهها برای انجام طرحهای تحقیقاتی خود به دانشجویان اعتماد نمیکنند.
اگر از آخر به اول بخواهیم این موضوعات را مد نظر قرار دهیم، در درجه اول دانشجویان برای انجام کارهای پژوهشی باید اعتماد مدیران دستگاههای اجرائی را جلب کنند در همین راستا میتوانند پژوهشهای خود را به سمت مشکلات و معضلات جامعه ببرند و برای آن نیز راهکار بیایند.
شنیدهاید که از قدیم گفتهاند یک دست صدا ندارد، طبیعتا یک پژوهش جامع و کامل، ابعاد و نقطهنظرهای مختلفی را در برمیگیرد و اگر توسط یک گروه انجام شود، نتایج بهدست آمده جامعتر خواهد بود. پس باید روحیه انجام کار تیمی در پژوهشگران دانشگاهی تقویت شود. از آنجایی که زمینه سازی انجام کار گروهی در مدارس آغاز میشود، پس باید بر کار گروهی، پژوهش و روش انجام آن در مدارس تأکید بیشتری شود. میبینید؛ همه تحولات از مدرسه آغاز میشود.
انتهای پیام/