به گزارش گروه دانشگاه ایسکانیوز، تحریم سلسله اقدا‌م‌هایی‌ست که بدون استفاده از قوای نظامی، علیه کشور، هدف یا فرد مورد‌نظر اعمال می‌شود. تحریم‌ها از نظر موضوع به دو دسته تحریم‌های اقتصادی و غیراقتصادی طبقه‌بندی می‌شوند. تحریم‌های غیر‌اقتصادی نظیر صادر نکردن ویزا برای مقامات دولت تحریم شده، مخالفت با پیشنهاد کشور تحریم‌شده برای میزبانی وقایع مهم بین‌المللی همچون برگزاری مسابقات ورزشی بین‌المللی‌‌‌‌ست که به‌وسیله ابزارهایی به‌جز تحمیل هزینه‌های اقتصادی اعمال می‌شوند. تحریم‌های اقتصادی از جنبه‌های تجاری و مالی برخوردارند.

تحریم واردات و تحریم صادرات

تحریم‌های تجاری را می‌توان به دو دسته تحریم واردات و تحریم صادرات تقسیم‌بندی کرد؛ در تحریم واردات، واردات یک یا چند کالا از کشور هدف تحریم، توسط کشورهای تحریم‌کننده محدود یا ممنوع می‌شود و از این طریق تقاضا برای تولیدات کشور هدف محدود می‌شود. چنین اقداماتی به‌منظور محدود کردن توان کشور هدف برای دریافت‌های ارزی و در نهایت، قابلیت آن کشور برای تامین کالاهای مورد نیاز اعمال می‌شود. ضعف این نوع تحریم، این است که کشور هدف می‌تواند با یافتن بازارهای جایگزین برای محصولات خود یا فروش آن محصولات به کشورهای دیگر، اثرات تحریم‌ها را خنثی کند. در تحریم صادرات، صادرات کالاهایی خاص به کشور هدف از سوی کشورهای تحریم‌کننده محدود یا ممنوع می‌شود. این نوع تحریم از معمول‌ترین انواع تحریم‌ها محسوب می شود.

در تحریم‌های مالی، تحریم‌کننده از انجام معاملات مالی، نقل و انتقالات پول و سرمایه‌گذاری خودداری می‌کند و با استفاده از نفوذ خود در مؤسسه‌های مالی بین‌المللی از هرگونه همکاری فنی، سرمایه‌گذاری رسمی و انعقاد قراردادهای وام جلوگیری می‌کند. در تحریم‌های مالی، وام‌دهی و سرمایه‌گذاری در کشور هدف محدود و ممنوع می‌شود. این نوع تحریم‌ها می‌تواند به محدود کردن پرداخت‌های بین‌المللی کشور هدف و محدود کردن قدرت فرار و گریز از اثرات تحریم‌های اعمال شده منجر شود. لازم به‌ذکر است شدیدترین شکل تحریم‌های مالی، انسداد یا مصادره دارایی‌های کشور تحریم‌شده یا رهبران آن‌هاست.

اثر تحریم‌های تجاری بر طبقه متوسط جامعه و اقشار کم‌ درآمد

اصولا به‌نظر می‌رسد اثر تحریم‌های تجاری، بیشتر بر طبقه متوسط جامعه و اقشار کم‌درآمد تحمیل می‌شود، در حالی که هدفِ تحریم‌های مالی بیشتر دولت و مقامات است. تحریم‌های تجاری از نوع تحریم‌ واردات از کشور هدف، ثروت کشور هدف را از طریق کاهش‌ دریافتی‌های صادراتی کاهش می‌دهد؛ تحریم واردات از کشور هدف، به‌معنای محدود کردن صادرات کالاهای خاص (مانند نفت از ایران، عراق و سوریه) یا تمام کالاهای وارداتی از کشور هدف (مانند کوبا) است، با این هدف که توانایی کشور هدف برای تامین مالی سیاست‌های مورد نظرش کاهش یابد. به‌عبارت دیگر، تحریم‌های تجاری به‌طور عمده شامل ممنوعیت یا ایجاد محدودیت در صادرات و واردات کشور هدف است. به‌طور کلی، تحریم‌های تجاری به‌لحاظ شیوه اعمال به دو روش بایکوت و توقیف انجام می‌شود.

در روش بایکوت، کشور هدف از صادرات یک یا چند کالا به کشورهای دیگر محروم می‌شود. طبیعی‌ست که در این روش، کالاهای مهم صادراتی یک کشور مورد توجه تحریم‌کنندگان قرار می‌گیرد. در این شیوه، واردات کالاهایی از کشور هدف ممنوع می‌شود که اقتصاد آن کشور اتکای زیادی به فروش آن کالا داشته باشد. بنابراین این نوع تحریم به کاهش درآمدهای ارزی کشور هدف منجر می‌شود. در روش توقیف، برخلاف روش بایکوت، از صادرات برخی کالاها به کشور هدف خودداری می‌شود. با استفاده از این نوع تحریم می‌توان به برخی از صنایع خاص کشور هدف که نیازمند واردات مواد اولیه اساسی برای ادامه تولید هستند، آسیب وارد کرد. در صورتی که کشور هدف قادر به دستیابی به کالاهی یادشده نباشد و این کالاها برای آن کشور دارای اهمیت زیادی باشد، این نوع تحریم نیز موثر واقع می‌شود. دو مفهوم دیگر نیز با تحریم اقتصادی نزدیک هستند: یکی منزوی‌ کردن اقتصادی و دیگری محاصره اقتصادی. منزوی کردن اقتصادی وسیع‌تر از تحریم است و هدف آن منزوی کردن کامل کشور موردنظر به‌وسیله محدودیت بازرگانی است. محاصره اقتصادی نیز که هزینه‌های خود را از طریق اثرگذاری بر متغیرهای اقتصادی مختلف اعمال می‌کند، نوعی تحریم شدید محسوب می‌شود. مهم‌ترین این متغیرها عبارت است از:

هزینه‌های تحمیل شده به کشور هدف که در قالب مقادیر کل یا درصدی از تولید ناخالص ملی سنجیده می‌شود. تحریم‌های اقتصادی برای تنبیه کشور هدف به‌سبب رفتارهای نامطلوبش نسبت به کشور تحریم‌کننده اعمال می‌شود و کشور هدف هزینه‌های تحمیل شده ناشی از تحریم را با منافع استمرار سیاست‌های خویش مقایسه می‌کند که اگر هزینه‌های خالص بیشتر باشد احتمال دارد کشور هدف، سیاست‌های خود را تغییر دهد.

روابط تجاری و بازرگانی میان کشور هدف و کشور تحریم‌کننده که در قالب جریان تجارت کالایی و خدماتی میان دو کشور به‌عنوان درصدی از کل تجارت کشور هدف سنجیده می‌شود. برای آن‌که تحریم‌ها اثربخش باشند، باید کشور تحریم‌کننده روابط اقتصادی درخور توجهی با کشور هدف داشته باشد.

نوع تحریم اقتصادی اعمال‌شده (تحریم تجاری یا تحریم مالی) که ممکن است از یک یا چند نوع از این تحریم‌ها به‌طور همزمان استفاده شود. هدف تحریم‌های تجاری کاهش واردات یا صادرات یا هر دو است. تحریم‌های مالی و بلوکه کردن دارایی‌ها نیز از طریق کاهش سرمایه‌گذاری یا نپرداختن وام و اعتبارات یا بالابردن هزینه تامین مالی برای کشور هدف به کاهش تجارت منجر می‌شود.

امروزه با گسترش مفهوم جهانی‌شدن، پیشرفت علم و فناوری‌های ارتباطی، جهان همانند دهکده کوچکی شده و اقتصاد نیز در این راستا، به‌سوی جهانی‌شدن گام برداشته است. همچنین ثبات و افزایش تجارت خارجی از اهداف مهم حکومت‌ها قلمداد می‌شود؛ با توجه به این موضوع، کشور یا کشورهای تحریم کننده سعی می‌کنند با وضع تحریم‌های تجاری و مالی هزینه‌هایی بر کشور هدف وارد کنند. همچنین میزان تأثیرگذاری تحریم‌ها به‌شدت به پارامترهای تعیین کننده ویژگی‌های اقتصادی کشور هدف، نظیر روابط تجاری، اقتصادی و شدت کالاهای استراتژیک مانند نفت و نظایر آن بستگی دارد.

کارشناس مسائل اقتصادی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین*

انتهای پیام/