به گزارش گروه دانشگاه ایسکانیوز به نقل از روزنامه فرهیختگان، «کمبود پزشک» مسئله‌ای که در تیرماه به یکی از موضوعات جنجالی رسانه‌ها تبدیل شده و حالا دیگر نه‌تنها رسانه‌های مکتوب و غیرمکتوب؛ بلکه پای رسانه ملی نیز به این موضوع باز شده است و هر از چندگاهی برنامه‌ای را به این مبحث اختصاص می‌دهد؛ موضوعی که تنها با نگاهی به آمار ثبت‌نام‌کنندگان در رشته علوم پزشکی در هر سال و از سوی دیگر میزان پذیرش دانشگاه‌ها می‌توان به اهمیت ویژه آن پی برد؛ چراکه در گذشته و به‌ویژه امسال از میان داوطلبانی که برای کنکور ثبت‌نام می‌کنند، دو‌سوم آن خواهان نشستن بر سر کلاس‌های پزشکی هستند که خودشان را از گروه علوم تجربی به جلسه آزمون سراسری رسانده‌اند، در حالی که از جمعیت 637 هزار و 94 داوطلب گروه تجربی امسال تنها 9 هزار نفر شانس رسیدن به لقب «دکتر» را دارند؛ ظرفیتی که طی چندین سال ثابت مانده و در اصل 1.5 درصد از داوطلبان تجربی را شامل می‌شود. پذیرش قطره‌چکانی دانشجوی پزشکی در حالی جزو سیاست‌های اصلی وزارت بهداشت در طول 4 دهه گذشته بوده است که بر اساس استاندارد جهانی باید به ازای هر هزار نفر، 3.5 پزشک در کشور وجود داشته باشد؛ اما این آمار در کشورمان در خوش‌بینانه‌ترین حالت به 1.6 می‌رسد.
«مناظره» جنجالی رسانه ملی بر سر ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی
شاید اولین بار در اوایل تیرماه که ایرج حریرچی، معاون کل وزیر بهداشت از کمبود شدید پزشک سخن گفت؛ نه‌تنها پزشکان بلکه موافقان و مخالفان افزایش ظرفیت پذیرش پزشکی نیز تصور نمی‌کردند این مسئله به‌سرعت به بمب رسانه‌ای تبدیل شود و حتی سر از رسانه ملی نیز دربیاورد تا جایی که در سری جدید برنامه «مناظره» شبکه اول سیما، قسمتی جنجالی به موضوع ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی اختصاص یافت و 22 تیرماه میهمانان حاضر در این برنامه درباره کمبود پزشک و راهکارهای رفع آن صحبت‌های جنجالی داشتند. در نهایت هم مردم رأی به افزایش این پذیرش دادند. برنامه‌ای که حواشی آن حتی به فضای مجازی و اینستاگرام نیز رسید و بعضاً برخی میهمانان این برنامه در پیج‌های خود از تهدید شدن‌شان خبر دادند!
«پایش» تلویزیون از نظام سلامت کشور
به‌رغم اینکه باز شدن مسیر برای مطرح شدن مشکلات کشور در حوزه پزشکی از طریق برنامه «مناظره» اتفاق افتاد؛ اما بعد از گذشت تنها چند روز از پخش این مناظره، بار دیگر همین شبکه در برنامه «پایش» که 18 تیرماه پخش شد و به رسم همیشه محمد دلاوری، مجری‌گری آن را برعهده داشت، سراغ موضوع پزشکان رفت و پاسخ‌های مطرح‌شده از سوی کارشناس آن درباره سؤالاتی مانند بیکاری بخشی از پزشکان و دستمزد آنها جنجال جدیدی را ایجاد کرد. دلاوری به‌عنوان مجری این برنامه از بیکاری جدی پزشکان به‌ویژه پزشکان عمومی صحبت می‌کند که اسفندیاری، به‌عنوان کارشناس این برنامه این‌طور توضیح می‌دهد: «در ایران اگر پزشکی بخواهد کار کند، تنها کافی است به ستاد اجرای پزشک خانواده برود و در کمتر از یک روز و با حقوق حداقل 15 تا 20 میلیون تومان سر کار برود. در دندانپزشکی نیز چون تعداد پزشکان کمتر است، اتفاقات بدتری در آن رخ می‌دهد و هزینه‌های زیادی برای مردم به همراه دارد.»
اسفندیاری در پاسخ به این سؤال مجری که می‌گوید بسیاری از پزشکان می‌گویند اگر به کشور دیگری بروند حقوق بیشتری دارند، می‌گوید: «خب بروند همانجا، در حالی که در کشورهای دیگر 70 درصد حقوق‌شان را باید مالیات بدهند.»
بعد از پخش این برنامه در کمتر از 10 روز رسانه ملی سراغ ایرج حریرچی رفت و با حضور او در برنامه «تیتر امشب» شبکه خبر آب پاکی روی دست همه ریخته شد.
تیر خلاص «تیتر امشب» به وضعیت پزشکی در کشور
شاید بتوان «تیتر امشب» را نقطه اوج اعتراضات به مشکلات موجود در حوزه پزشکی دانست؛ برنامه‌ای که 27 تیرماه به روی آنتن شبکه 6 رفت و در آن ایرج حریرچی، به‌عنوان نماینده وزارت بهداشت که متولی اصلی آموزش پزشکی و به‌تبع سلامت جامعه محسوب می‌شود، علاوه بر قبول و تکرار دوباره نیاز شدید به تربیت پزشک، از دستمزد این قشر از جامعه نیز سخن گفت. به گفته او «بر اساس نقشه راه درمان 1404، نیاز به 52 هزار و 113 نفر پزشک متخصص در کشور داریم که طی سال‌های 88 تا 96، توانسته‌ایم تعداد دانشجویان پزشکی‌مان را از 22 هزار و 381 نفر به 45 هزار و 14 نفر برسانیم که نشان‌دهنده رشد 101 درصدی است و در حوزه داروسازی نیز رشد 105 درصدی و رشد 82 درصدی را هم در رشته پرستاری داشته‌ایم.»
تصمیم ناگهانی وزارت بهداشت برای افزایش ظرفیت پزشکی
البته تنها دو روز پیش از حضور حریرچی در جعبه جادویی بود که محمدباقر لاریجانی، معاون آموزشی وزارت بهداشت در گفت‌وگو با مهر، از افزایش ظرفیت‌های پذیرش دانشجو در گروه علوم پزشکی خبر داد و گفت: «امسال در رشته پزشکی متناسب با سال‌های گذشته ظرفیت متعادلی را داشتیم؛ چراکه شاهد افزایش ظرفیت در این حوزه بوده‌ایم.»
افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی؛ را ه حل یا تشدیدکننده مشکلات؟
کنار همه اتفاقات رخ‌داده برای افزایش یا عدم افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی طی دو هفته گذشته در نهایت وزارت بهداشت بدون اشاره به نحوه و میزان، از افزایش ظرفیت‌های آن خبر داد، سؤال اصلی اینجاست که اصلا با تربیت نیروی انسانی بیشتر در حوزه پزشکی می‌توان به بهبود وضعیت فعلی کمکی کرد یا خیر؟ در این خصوص محمد رضایی، دانشجوی رشته پزشکی به «فرهیختگان» این‌طور پاسخ می‌دهد: «این مسئله همانند موضوع افزایش یا عدم‌افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی، موافقان و مخالفانی دارد و در یک‌طرف جبهه، عده‌ای با این استدلال که کل نظام سلامت کشور تنها ۲۰ درصد از سلامت مردم را به صورت مستقیم برعهده دارد، معتقدند بهبود وضعیت سلامت مردم نسبتی با افزایش تعداد پزشک ندارد و با افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی نیز نمی‌توان در این زمینه کاری کرد؛ اما در مقابل طرفداران افزایش تعداد دانشجویان بر این باورند که افزایش پزشک می‌تواند در حوزه تعرفه‌های پزشکی رقابتی را میان آنها ایجاد کرده و باعث حضور تعداد بیشتری از پزشکان در مناطق محروم و به‌تبع بهتر شدن وضعیت سلامت مردم شود.»
وی ادامه می‌دهد: «ایرادی که به موافقان بحث افزایش تربیت نیرو در این حوزه گرفته می‌شود، این است که قطعاً رقابتی شدن تعرفه‌ها و غیره به خاطر بالا رفتن میزان تجویزهای پزشکی و افزایش مصرف داروها و نیاز بیشتر به تجهیزات پزشکی در مجموع باعث بالا رفتن هزینه‌های نظام سلامت می‌شود؛ هزینه‌هایی که در دوران سید حسن قاضی‌زاده هاشمی، حاشیه‌هایی را ایجاد کرد و در نهایت نیز باعث رفتن او از ساختمان وزارت بهداشت شد. در نظام سلامت به دلیل عدم تقارن اطلاعات بین فروشنده و خریدار (پزشک و بیمار) بازار به‌شدت مستعد تقاضای القایی است؛ بنابراین اگر تعداد پزشکان بیشتر شود، طبیعتاً برای جبران کاهش درآمد ناشی از ورود بازیگران جدید به این بازار، تجویزهای غیرضروری و تقاضای القایی تشدید می‌شود؛ اما چند نکته در این خصوص مطرح و شایسته تأمل است، این پدیده زمانی رخ می‌دهد که نظام پرداخت هزینه‌های درمان به صورت fee for service یا اصطلاحاً کارانه‌ای باشد. در این نوع نظام پرداخت، پزشک از تجویز هرچه بیشتر خدمات منفعت بیشتری کسب می‌کند؛ وضعیتی که بیش از دو دهه در کشور ساری و جاری است.»
راهکار حل مشکلات فعلی نظام سلامت چیست؟
اما راه حل چیست؟ به اعتقاد بسیاری از کارشناسان با تغییر نظام پرداخت هزینه‌های بخش درمان کشور و رفتن به سمت نظام‌های پرداخت مبتنی بر بهره‌وری همچون سرانه در بخش سرپایی و DRGs در بخش بستری، ساعتی یا تلفیقی از نظام‌های مذکور می‌توان از انگیزه پزشکان برای هزینه‌تراشی هرچه بیشتر کاست؛ کاری که در کشورهای پیشرو در نظام سلامت با سرانه متخصص پنج تا 10 برابر ایران انجام شده است. بیمه‌ها نقش بسیار مهمی در جلوگیری تقاضای القایی و نظارت بر عملکرد پزشکان دارند. بیمه به‌عنوان وکیل بیمار و ذی‌نفع اصلی در کاهش هزینه‌های نظام سلامت، باید با ابزارهایی همچون پرونده الکترونیک سلامت و پیاده‌سازی راهنماهای بالینی بر عملکرد پزشکان نظارت و از بروز تقاضای القایی جلوگیری کند. متأسفانه با تبدیل شدن بیمه‌های درمانی به قلک پولی برای پرداخت هزینه‌های بی‌حساب و کتاب نظام سلامت شاهد ورشکستگی آنها هستیم. در کنار اصلاح نظام پرداخت، قرار‌گیری بیمه در جایگاه واقعی، یعنی نظارت بر ارائه‌دهنده خدمت، به کمک ابزارهایی همچون پرونده الکترونیک سلامت و نظام ارجاع و پیاده‌سازی راهنماهای بالینی عوامل اصلی کنترل هزینه‌های سلامت هستند، نه پایین نگه‌داشتن سرانه پزشک و ایجاد بازار انحصاری.
آیا توزیع مناسب مقدم بر افزایش تعداد پزشکان است؟
تعدادی از کارشناسان نظام سلامت معتقدند شمار زیادی از پزشکان به صورت نامتعادل در شهرهای نوار مرکزی کشور متمرکز شده‌اند و این موضوع بی‌عدالتی را به همراه داشته است. آنها نیز معتقدند در وضعیت فعلی ایجاد سازوکارهایی برای الزام حضور پزشکان در مناطق حاشیه‌ای کشور مقدم بر افزایش تعداد پزشک است. در تمایل نداشتن پزشکان برای خدمت در شهرهای کوچک‌تر و مناطق محروم و دوری از شهرهای پرجمعیت مرکزی دلیل واضحی وجود دارد و آن بازار انحصاری خدمات به موجب کمبود پزشک در کشور است. درصورت افزایش تعداد پزشکان، بازار و درآمد بالای آنها در شهرهای پرجمعیت محدود و برای به‌دست آوردن درآمد بهتر به سمت شهرها و استان‌های حاشیه‌ای هدایت می‌شوند. البته نباید از اتخاذ سیاست‌هایی همچون تخصیص فرصت‌های آموزشی رایگان به شرط خدمت در مناطق محروم و بومی‌گزینی در رشته‌های پزشکی غافل شد.
رفع انحصار، نقطه کانونی اصلاح نظام سلامت
اساساً یکی از موانع اصلی اصلاح نظام سلامت رفتارپذیر نبودن پزشکان متخصص به‌عنوان بازیگران اصلی این حوزه و دست برتر آنها برای تعیین شرایط خدمت در کشور است. انحصار در ورودی رشته‌های تخصصی باعث می‌شود قشر هدف در برابر هر تغییری که منجر به کاهش منافع صنفی شود، مقاومت نشان دهد. شکست وزارت بهداشت در اجرای قانون تمام‌وقتی پزشکان، مقیم کردن پزشکان در مناطق محروم، الزام پزشکان به نصب پایانه‌های فروشگاهی در مطب و ممانعت از دریافت‌های خارج از تعرفه (زیرمیزی) نمونه‌هایی از آثار انحصار در این قشر است.
در پایان لازم است ذکر شود، کشور ایران در حالی با کمبود پزشک روبرو است که بیش از 65 درصد داوطلبان کنکور گروه علوم تجربی خواهان قبولی در رشته‌های مرتبط با پزشکی هستند. با توجه به اینکه اشتغال هر پزشک و دندانپزشک حداقل برای دو نفر دیگر اشتغال مستقیم ایجاد می‌کند، با رفع انحصار از این دو رشته حداقل 500 هزار شغل جدید ایجاد می‌شود. ورود افراد جدید به این بازار هزینه اضافی برای نظام سلامت در بر نخواهد داشت بلکه توزیع منابع در نظام سلامت را عادلانه‌تر خواهد کرد.
انتهای پیام/
