مهندسی فرهنگی نگاه بین‌رشته‌ای به برنامه‌ریزی فرهنگ است

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: تشکیل کمیته رصد و به دنبال آن ارائه گزارشات سه ماهه به ستاد مهندسی فرهنگی، مصوبه اولین جلسه ستاد مهندسی فرهنگی بوده است.

به گزارش گروه دانشگاه ایسکانیوز به نقل از مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، سعیدرضا عاملی روز دوشنبه 31 تیرماه 98 با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما به تبیین موضوع «مهندسی فرهنگی، اولویت‌ها و شاخص‌ها» پرداخت. دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به سؤال مجری برنامه پیرامون تعریف مهندسی فرهنگی گفت: واژه مهندسی فرهنگی یک نگاه بین‌رشته‌ای به حوزه برنامه‌ریزی فرهنگ و تلفیقی از مفاهیم مهندسی و فرهنگ است. مهندسی به معنای دانش محاسباتی برای توجه به برنامه‌ها با مبنای صفر و یک و نگاه الگوریتمی است که با تفکر سیستمی به پدیده‌های اجتماعی می‌نگرد و نگاه فرهنگ در آن نیز به معنای مسیر زندگی است که در آن مقولات مختلفی چون مد، اوقات فراغت، بازی، تفریحات سالم زندگی، سفر و غیره وجود دارد.

وی ادامه داد: با اتفاقات بعد از جنگ جهانی دوم و توسعه بازار رقابت دانش یکپارچه و به‌تبع آن مدیریت یکپارچه به وجود آمد. در دهه 80 میلادی با توسعه انتخاب‌ها، دانشی تحت عنوان دانش یکپارچه به وجود آمد و به دنبال آن طی افزایش متغیرهای اثرگذار در پدیده، بازار رقابتی با مفهوم (IMC) یا نگاه ارتباطی یکپارچه بازاریابی به وجود آمد که به معنای توجه به تمامی عوامل است. در دانش یکپارچه به همه عوامل اثرگذار توجه می‌شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه مهندسی فرهنگی مبتنی بر دانش یکپارچه است و بر این مبنا تلاش می‌کند همه موضوعات مربوط به فرهنگ را با هدف استقرار جامعه اسلامی دنبال کند، تصریح کرد: مهندسی فرهنگی در فرهنگ اجتماعی ما نقش دارد. دانش یکپارچه زمینه مدیریت یکپارچه را به وجود آورده و در آن فرهنگ به‌عنوان یک زیرساخت مهم در کنار سایر زیرساخت‌ها از قبیل زیرساخت محیط زیستی و شهرسازی در تلاش است علاوه بر تسهیل فرهنگ زندگی مردم، به تأمین سلامت زندگی مردم نیز توجه داشته باشد. بنابراین مهندسی فرهنگی برای تقویت مسئولیت اجتماعی و توجه به‌سلامت جامعه و تقویت بنیان‌های مهم اجتماعی مثل خانواده، جمعیت، هویت اسلامی و سبک زندگی اسلامی تلاش می‌کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به سؤال دیگر مجری برنامه پیرامون فرایند تصویب سند مهندسی فرهنگی کشور گفت: سند مهندسی فرهنگی مسیری طولانی را طی کرده و محصول برگزاری حدود 150 جلسه در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی با بهره‌گیری از ظرفیت حدود 200 کارشناس به‌طور مستقیم و حدود 2 هزار کارشناس به‌طور غیرمستقیم از دستگاه‌های اجرایی، محیط‌های دانشگاهی و رشته‌های مختلف بوده است.

وی همچنین در خصوص ضمانت اجرایی این سند خاطرنشان کرد: 34 جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی به تدوین و تصویب این سند اختصاص داشته و پس از ابلاغ مجدد آن توسط رئیس‌جمهوری در سال 1393، یکی از الزامات اجرایی شدن سند، تشکیل ستاد راهبری و هماهنگی مصوبات سند مربوطه بوده که رئیس آن رئیس‌جمهور و در صورت غیاب او ریاست جلسه بر عهده معاون اول اوست.

فرهنگ زیرساخت تمامی حوزه‌هاست

عاملی در پاسخ به این سؤال که چرا تاکنون ستاد مهندسی فرهنگی تشکیل نشده است، تصریح کرد: متأسفانه در کشور ما فرهنگ اولویت ملموسی در حوزه اجرایی ما نداشته و بیشترین تمرکز بر مقوله‌های اقتصادی بوده است. امروز فرهنگ زیرساخت تمامی حوزه‌ها به حساب می‌آید و ما در دوره فرهنگ مرکزی قرار داریم که بعد از دوران اقتصاد مرکزی و سیاست مرکزی به وجود آمده است.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به تغییرات فرهنگی امروز جامعه و اثرگذاری بیش از پیش مردم در این عرصه افزود: در ایران حدود 60 میلیون کاربر اینترنتی فعال هستند که این کاربران بسیاری از معادلات ارتباطی و فرهنگی را عوض کرده‌اند. در دورانی تلویزیون تنها به نمایش برنامه مشخصی می‌پرداخت و مخاطب به‌صورت منفعل به تماشای آن می‌پرداخت، اما امروزه کاربر برخلاف آن دوران، تبدیل به کنشگر فعالی شده که خودش دارای قابلیت تولید خبر و ایجاد رسانه شده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تجربه ستاد نقشه جامع علمی کشور و روند اجرایی کردن مصوبات این ستاد گفت: سند نقشه جامع علمی کشور یکی از سه سند مرجع شورای عالی انقلاب فرهنگی محسوب می‌شود و تاکنون 122 جلسه ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و سایر ذی‌نفعان آن برگزار و تلاش شده با حضور استادان دانشگاهی به پیشبرد اهداف سند دست پیدا کنیم؛ بنابراین ضمانت اجرای مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در ابتدا ابلاغ رئیس جمهور و بعد رصد و پیگیری‌های مستمر ستاد مربوط است که مسیر هماهنگی و اطمینان از اجرا را دنبال می‌کند.

وی در پاسخ به این سؤال که چه میزان از سند نقشه جامع علمی کشور اجرایی شده است، گفت: در ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور موفق شده‌ایم از 224 برنامه اقدامی که در سند پیش‌بینی شده است به عملیاتی‌سازی 130 برنامه اقدام دست پیدا کنیم. امروز که شاهد جایگاه شانزدهم رتبه علمی ایران در جهان هستیم و المپیادی‌های کشورمان جزو 10 کشور برتر جهان هستند یا در حوزه نانو که ستاد آن مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی بوده به جایگاه چهارم جهان دست پیدا کرده‌ایم، همگی ناشی از فعالیت‌هایی بوده که در جلسات ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور و دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام شده است. البته شورای عالی انقلاب فرهنگی ریل‌گذاری می‌کند و ظرفیت قانونی فراهم می‌کند و حتماً دانشمندان و اندیشمندان فاخر کشورمان هستند که کنش‌گر اصلی موفقیت‌های علم و فناوری کشور به شمار می‌روند. باید توجه داشته باشید تمامی ستادهای علم و فناوری، بسیاری از جوایز مهم مثل جایزه دانشمند نخبه علامه طباطبائی، جایزه مصطفی و بسیار از مشوق‌های دیگر مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی است و از این پس با تمرکز بیشتر در حوزه فرهنگ ادامه انجام وظیفه خواهیم کرد.

در حوزه فرهنگ دچار نقص هستیم

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به این سؤال که چرا در حوزه فرهنگ شاهد موفقیت‌های چشمگیر نیستیم، گفت: در حوزه فرهنگ دچار نقص هستیم که شاید یکی از دلایل آن بحث روش مواجهه با فرهنگ باشد. در مقوله فرهنگ با اراده انسان‌ها سروکار داریم و اگر مردم نخواهند، برنامه‌ریزی فرهنگی نمی‌تواند به نتیجه برسد. در عین حال باید توجه داشت مدیریت فرهنگی با رویکرد استقرار جامعه اسلامی و تعلیم و تربیت اسلامی، کار آسانی نیست. این کار از جنس کار انبیای الهی است، باز هم لزوماً همه مردم به آن‌ها علیرغم اتصال به وحی ایمان نیاوردند. خدای متعال خطاب به جامعه و مردم می‌فرماید: «شما را به سمت راه الهی هدایت کردیم؛ می‌خواهید شاکر و می‌توانید کافر باشید.» البته کسی که راه غلط را انتخاب بکند گرفتار نبود سلامت می‌شود. معنای فرمایش الهی این است که انسان دارای اراده و البته انتخاب‌گر است. سؤال این‌جاست که آیا توانسته‌ایم پیام هدایت‌گر الهی را درست به مردم معرفی کنیم؟ به نظرم مردم بین گل و زباله حتماً گل را انتخاب خواهند کرد.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: امروزه دشمن با حدود 190 شبکه تلویزیونی در حال رصد و تحت‌الشعاع قرار دادن برنامه‌ریزی‌های فرهنگی ماست. در واقع مهندسی فرهنگی را دشمن علیه جامعه اسلامی ایران دنبال می‌کند. اینجا واقعاً بحث امنیت فرهنگی بسیار اهمیت پیدا می‌کند و متصدیان باید از فرهنگ جامعه اسلامی ایران صیانت کنند و اجازه مداخله دشمنان را ندهند. برای این‌که مردم با یک برنامه‌ریزی فرهنگی همراه شوند، نیازمند توانمندسازی اجتماعی و آموزش مهارت‌های اجتماعی هستیم. از مجموع 2 هزار و 226 مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در 35 سال گذشته مجموعاً 85 سند سیاست‌گذاری مصوب وجود داشته است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره اهمیت خانواده در اولویت‌های سند مهندسی فرهنگی گفت: امروز حمایت از خانواده موضوع مهمی است که باید توجه ویژه‌ای به آن صورت گیرد و در مهندسی فرهنگی با تدوین نظام‌های مختلف برای کودکان، میان‌سالان و پیرمردان به این موضوع توجه شده است. نگاه مهندسی فرهنگی به هیچ‌وجه نگاه کنترلی نیست؛ بلکه نگاه حاکم بر سند مبتنی بر این است که وظایف مردم نسبت به خود و با تمرکز بر مقوله مسئولیت اجتماعی نهادینه شود. اگر مسئولیت اجتماعی در جامعه‌ای قدرتمند شود، آن جامعه دارای نظم و احترام به قوانین و مقررات خواهد بود.

وی با اشاره به برخی مزاحمت‌های خیابانی و جریمه‌های سنگین مانند زندان در دیگر کشورهای برای آن، افزود: مسئولیت اجتماعی مرتبط با اخلاق حرفه‌ای است که به هیچ‌وجه توصیه‌ای نیست، بلکه دارای کدهای استانداردی است که اگر فرد در محیط اجتماعی نسبت به محیط خود مسئولیت‌های اجتماعی خود را رعایت نکند، نظام حقوقی کشور می‌تواند با جرائم و تنبیهات مالی و حتی محرومیت‌های شغلی و اجتماعی نسبت به آن واکنش نشان دهد. سند مهندسی فرهنگی کشور 13 برنامه کلان ملی، 112 راهبرد ملی و بیش از 300 برنامه اقدام ملی دارد که تحقق آنها به لطف خدای متعال آثار جدی بر صیانت و سلامت فرهنگی جامعه خواهد داشت.

اهمیت موضوع خانواده در زیر نظام‌های سند مهندسی فرهنگی کشور

وی با تأکید مجدد بر اهمیت موضوع خانواده در زیرنظام‌های سند مهندسی فرهنگی کشور گفت: ایرانی‌ها خصلت‌های عمومی دارند و نقش خانواده بین همه آنها بهنوعی پررنگ جلوه می‌کند. پیمایشی درباره خانواده ایرانی صورت گرفته است. توجه به مقوله علم‌آموزی، خانواده‌گرایی، سلامت زندگی، دین‌داری، توجه به ارزش‌های دینی، دوری فرزندان از فساد و اعتیاد همگی از مواردی بودند که در پیمایش خانواده‌های ایرانی در جایگاهی با اهمیت بالا قرار داشته‌اند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: سیاست‌گذاری پیرامون همه این مقولات در گروه‌های سنی مختلف کودکان، جوانان، میان‌سالان و کهن‌سالان در سند مهندسی فرهنگی موردتوجه قرارگرفته است. دولت در برنامه 5 ساله هفتم توسعه باید متکی بر سند مهندسی فرهنگی کشور به تدوین برنامه در همه حوزه‌های مرتبط بافرهنگ بپردازد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به سؤالی درباره ضمانت اجرایی‌سازی سند مهندسی فرهنگی کشور گفت: برای تضمین اجرای اسناد شورای عالی انقلاب فرهنگی ستاد علم و فناوری شورا دارای معاونت نظارت و ارزیابی و همچنین معاونت خط مشی‌گذاری برای اطمینان از اجرایی شدن ایجاد کرده که توانسته در هدایت برنامه‌های ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور موفق عمل کند. در حوزه فرهنگ هم همین ساختار تکرار شده و با همین سازوکار نظارتی به رصد و پیمایش مداوم مصوبات و گزارشات این ستاد اقدام می‌کند.

عاملی با اشاره به مصوبات اولین جلسه ستاد مهندسی فرهنگی کشور گفت: تشکیل کمیته رصد و به دنبال آن ارائه گزارشات سه ماه یک‌بار به ستاد مهندسی فرهنگی مصوبه اولین جلسه ستاد مهندسی فرهنگی بوده است. محور این سند مردم هستند و اگر در دوره‌ای 5 ساله موفق شویم مسئولیت اجتماعی را در ایران بالا ببریم و طی آن مردم پیگیر اهداف و مسئولیت‌های اجتماعی خود در قبال مسائل خانواده، سبک زندگی، هویت اجتماعی و غیره باشند، موفق بوده‌ایم و در این زمینه نقش انجمن‌های مردم‌نهاد بسیار مهم و حمایت‌کننده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به سؤال مجری در خصوص میزان اهمیت سبک زندگی در سند مهندسی فرهنگی گفت: سبک زندگی روشی است که مردم با آن زندگی می‌کنند و باید در راستای تحقق جامعه اسلامی ترسیم شود. نظام مدرنیته حدود 300 سال است از مسیرهای مختلف در حال مدیریت جامعه است و از طرق مختلفی چون معماری، شهرسازی، بازی‌ها، نظام آموزش‌وپرورش، نظام آموزش عالی، تفریحات، موسیقی و غیره حضور مؤثر دارد تغییر این مسیر به‌سادگی ممکن نیست و نیازمند برنامه‌ریزی مستمر و هدفمند است. باید بتوانیم سبک زندگی مبتنی بر اندیشه اسلامی را دنبال کنیم و به همین دلیل در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی 32 حوزه راهبردی موضوعی برای بر سبک زندگی ترسیم و تدوین‌شده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین در پاسخ به چرایی موازی‌کاری در فعالیت‌های فرهنگی کشور گفت: مسائل فرهنگی کشور تا به حال توسط دستگاه‌ها به‌عنوان یک بدنه به‌هم‌پیوسته دنبال نشده است. در وظایف 6 گانه ستاد مهندسی فرهنگی به این نکته توجه شده که دستگاه‌ها در حوزه مسائل فرهنگی در قالب تقسیم کار ملی و به هم مرتبط با یکدیگر کار کنند.

عاملی در ادامه با بیان اینکه مهارت‌های زندگی از دیگر برنامه‌های اقدامی است که در سند مهندسی فرهنگی به آن توجه شده است، گفت: آموزش مهارت‌های زندگی به زن و شوهر، سلامت جنسی و جنسیتی و توجه به مزیت‌های معلمان پرورشی از دیگر مواردی است که در سند مهندسی فرهنگی به آن توجه شده است.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران در پاسخ به سؤال مجری برنامه پیرامون اینکه چرا برخی آثار هنری در کشور خود تبدیل به ضد ارزش شده‌اند خاطرنشان کرد: در موضوع هنر و سینما و تئاتر باید مقررات‌گذاری به‌صورت جدی دنبال شود. در حوزه فرهنگ نیازمند قاعده‌هایی هستیم که به‌نوعی به سلامت زندگی مردم متصل است؛ ضمن این‌که باید نسلی را برای هنر پرورش دهیم و به افزایش نخبگان در این حوزه اقدام کنیم. امروز هنر بیشترین تأثیر اجتماعی را دارد و در این زمینه با برخی آثار هنری مواجهیم که محصول آن تنهایی و عزلت اجتماعی است. اگر سند مهندسی فرهنگی اجرایی شود، چشم‌انداز 1404 برای رسیدن به جامعه سالم را در نظر دارد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در ترسیم مراحل 5 گانه ایجاد تمدن نوین اسلامی گفت: پیروزی انقلاب اسلامی، ایجاد نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی مراحلی است که در دستیابی به تمدن نوین اسلامی ترسیم‌شده است. در پیمایشی که بین 7 هزار و 950 نفر در 12 شهرستان استان تهران به عمل آمد، مشخص شد بالای 90 درصد مردم به ارزش‌های اسلامی اعتقاد دارند، درعین‌حال وقتی از عمل دینی و تجربه دینی سؤال می‌کنیم، فاصله‌های جدی بین اعتقاد، عمل و تجربه وجود دارد.

عاملی خاطرنشان کرد: نگاه ما در دوره فعلی شورای عالی انقلاب فرهنگی این است که موفقیت مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی اجتماعی شدن این مصوبات است؛ به این معنا که وقتی مصوبه‌ای وارد بررسی در صحن شورا شود، قبل از آن در جامعه طرح شده و جامعه آن را پذیرفته و به نوعی بازخورد گفتمان اجتماعی و نیاز جامعه باشد. تقریباً می‌توان گفت تمام مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکنون در قالب طرح بوده که توسط دبیرخانه در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شده است؛ حال این‌که ارائه لایحه به صحن شورا توسط ذی‌نفعان بسیار اندک بوده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در پاسخ به سؤال مجری برنامه پیرامون تشریح نامه وی خطاب به نخبگان کشور تصریح کرد: نامه‌ای که در آغاز تشکیل ستاد راهبری مهندسی فرهنگی به نخبگان، دانشجویان و استادان جامعه ارائه شد که مسیر دریافت نظرات مردم و ارائه لایحه برای طرح در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی برای همه ذی‌نفعان باز است. معتقدیم اسناد مصوب نیازمند به‌روزرسانی هستند و در همین رابطه فضا را باز کردیم تا مردم ایده‌های‌شان را به شورای عالی انقلاب فرهنگی بدهند.

عاملی در پایان در پاسخ به این سؤال که چه زمانی می‌توان شاهد اولین گزارش از اجرایی شدن سند مهندسی فرهنگی باشیم، گفت: امیدواریم بعد از یک سال بتوانیم گزارش مطلوبی را پیرامون عملکرد سند مهندسی فرهنگی به مردم بدهیم و آمادگی‌های لازم را برای برنامه هفتم توسعه کشور تأمین کنیم.

انتهای پیام/

کد خبر: 1022323

وب گردی

وب گردی