به گزارش گروه سیاسی ایسکانیوز، چهارسال پس از انعقاد توافق برجام میان ایران و 5+1، حالا و به گواه اخبار پیدا و پنهان رسانههای ایرانی و غربی، دولت مهیای توافقی جدید با غرب است. هفت گفتگوی تلفنی روسای جمهوری ایران و فرانسه در دو ماه، سفرهای متعدد مقامات ایرانی و فرانسوی به پاریس و تهران و البته برکناری قابل پیش بینی جان بولتون از سمت مشاور رئیس جمهوری آمریکا از جمله موضوعاتی است که به عنوان پیشدرآمدهای این توافق جدید مطرح میشود. بر اساس ادعای برخی رسانههای نزدیک به ایران، "امانوئل ماکرون" رئیس جمهوری فرانسه در گفتگوی تلفنی مرداد ماه خود با "حسن روحانی"، به او پیشنهاد کرده تا در ازای تزریق 15 میلیارد دلار اعتبار به سازوکار مالی "اینستکس"، تهران همچنان در برجام باقی بماند و گامهای بعدی خود برای کاهش تعهدات را برندارد. بر اساس گزارش المیادین، 5 میلیارد دلار از 15 میلیارد دلار تزریقی به "اینستکس" متعلق به فرانسه است و قرار است 10 میلیارد دیگر را دیگر اعضای برجام (آلمان، روسیه، چین و بریتانیا) بگذارند.
هرچند که هم این خبر و هم اصل توافق جدید با اروپا با محوریت فرانسه تایید نشده، با این حال و چنانکه گذشت، بنای دولت بر انجام توافق جدید هستهای است و در صورت انجام این توافق، محور اجرای مفاد اقتصادی آن نیز سامانه موسوم به اینستکس خواهد بود. با این مقدمه و برای تحلیل توافق پیش رو، ابتدا باید مسیر طی شده را بازخوانی و آسیب شناسی کرد تا مسیری که به خسارت محض برجام انجامید تکرار نشود. از آنجایی که تصمیم دولت مذاکره و توافق با 4+1 با محوریت اروپاست، مرور آنچه که از اردیبهشت ماه 97 و بعد از خروج آمریکا از برجام به این سو گذشت،خالی از فایده نخواهد بود.
وقت کشی 17 ماهه اروپا در یک نگاه
18 اردیبهشت 97 و ساعاتی پس از خروج رسمی آمریکا از برجام ، حسن روحانی، رئیسجمهور در گفتوگوی تلویزیونی با مردم از ادامه برجام با سایر طرفها منهای آمریکا خبر داد. روحانی در عین حال درباره خروج آمریکا از برجام گفت که یک موجود مزاحم از برجام رفت! روحانی در بخشی از این گفتوگو گفت:"از این لحظه توافق بین ایران و 5 کشور است؛ 1+5 دیگر یکی را از دست داده و از این پس باید منتظر باشیم که 6 کشور چگونه به تعهد خود عمل میکنند." روحانی گفت: "به وزارت امور خارجه دستور دادم ظرف هفتههای آینده با 5 کشور مذاکرات را ادامه دهد، اگر به این نتیجه رسیدیم که با همه این کشورها به نتایج برجام میرسیم بهرغم خواسته آمریکا برجام پایدار میماند اما اگر ببینیم منافع ما تضمین نمیشود تصمیمات نظام را اعلام میکنم."
پس از اعلام این راهبرد جدید توسط روحانی که بعدها به استراتژی صبر راهبردی نیز موسوم گشت، مذاکرات ایران و اروپا درباره راهکارهای اروپا برای حفظ برجام و ارائه راهکارهای عملی در این زمینه آغاز شد. اواخر اردیبهشت سال گذشته عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه در جلسه کمیسیون امینت ملی مجلس فرصت اروپا برای ارائه بسته پیشنهادی را 2 ماه اعلام کرد. هرچند که پس از دو ماه، چیزی که اروپا تحت عنوان بسته اقتصادی به ایران ارائه داد، به قدری دور از انتظار بود که حتی غربگراترین جریانات داخل کشور را هم ناامید کرد چنانچه در همان تاریخ (تیرماه 97) روحانی در تماس با مرکل، صدراعظم آلمان، بسته اروپایی را ناامیدکننده خواند. به گفته منابع مطلع، در این بسته صرفا به یکسری کلیات و نه راهکارهای عملیاتی پیرامون همکاریهای اقتصادی دو طرف اشاره شده بود.
پس از این خلف وعده آشکار، 4 نوامبر (13 آبان) موعد جدید اروپا برای ارائه بسته اقتصادی به ایران اعلام شد. بستهای که قرار بود با جبران آثار و تبعات تحریمهای ضدایرانی آمریکا، کماکان جمهوری اسلامی را به حضور در برجام متقاعد کند. تاریخ وعده جدید البته یک علامت سوال بزرگ به همراه داشت چرا که این تاریخ دقیقا با موعد بازگشت دور دوم تحریمهای آمریکا علیه کشورمان (13 آبان) همزمان شده بود. همین همزمانی هم موجب شد تا این نگرانی مطرح شود که هدف اروپا از کش دادن انجام تعهدات برجامی خود تا آبان ماه 97، به ثمر نشستن تحریمها در بدنه اقتصاد ایران است و اینکه بسته اروپا زمانی به ایران برسد که کشورمان متاثر از تبعات تحریمها، فرصت هرگونه عکس العمل درخور و بازدارنده را از دست داده باشد. تعللهای بعدی اروپا در ارائه بسته اقتصادی مذکور، این نگرانی را تایید کرد.
با همه اینها و علیرغم اینکه مقامات سیاست خارجی کشور مانند عراقچی تاکید داشتند که "آنها (اروپا) تا 13 آبان وقت دارند و از این تاریخ به بعد فایدهای ندارد که بخواهند کاری انجام دهند"، 13 آبان هم گذشت و خبری از انجام تعهدات اروپا نشد. اینبار موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پیش از پایان سال میلادی 2018 را به عنوان زمان آغاز بکار سامانه اقتصادی اروپا معرفی کرد. سامانهای که ابتدا spv و در نهایت اینستکس نام گرفت. در آستانه این تاریخ، اروپا خرق عادت کرد و بجای طرح دوباره وعدههای بی سرانجام، اقدام به تحریم ایران آنهم به بهانههای واهی کرد! 18 دیماه 97 روزنامه والاستریت به نقل از «اندرس ساموئلسن» وزیر خارجه دانمارک خبر داد اتحادیه اروپایی تحریمهایی را علیه ایران در ارتباط با آنچه حمایت از طرحهای تروریستی در پاریس و کپنهاگ خوانده، اعمال خواهد کرد. «اندرس ساموئلسن» گفت این اقدام اتحادیه اروپایی منافاتی با حمایت از توافق هستهای ایران (برجام) ندارد و تاثیری بر آن نخواهد گذاشت. وی همچنین مدعی شد اتحادیه اروپایی قرار است درباره این موضوع 2 شخص و یک نهاد ایرانی را تحریم کند"!
در نهایت بهمن ماه گذشته اتحادیه اروپا طی بیانیهای توهین آمیز، آغاز بکار سامانه موسوم به اینستکس را اعلام کرد. توهین آمیز از آن جهت که اروپا بعد از آنهمه وقت کشی، انجام کف تعهدات خود آنهم روی کاغذ را مشروط به انجام تعهداتی توسط ایران کرده بود. اتحادیه اروپا در بیانیه آغاز بکار این سامانه، افزایش دقت موشکهای ایران را تهدید محسوب کرد و با فشار برای اجرای FATF در بیانیهاش آورده است: ایران، باید FATF را تصویب و اجرا کند! این مطالبات جدید اروپا که عملا مداخله در امور داخلی کشورمان بود، البته بی پاسخ نماند و بسیاری از مقامات ارشد کشورمان نسبت به آن واکنش نشان دادند.
نکته جالب توجه اما آنجاست که اروپا همین سامانه نیم بند خود را تا به امروز هم عملیاتی نکرده و هر بار به بهانهای جدید از اجرایی کردن آن طفره میرود. این رویکرد تا جایی پیش رفت که حتی صدای جواد ظریف را هم درآورد. وزیر امور خارجه اردیبهشت ماه امسال گفته بود که نمیداند اجرایی کردن یک سامانه چقدر طول میکشد! ظریف همچنین در مصاحبه با سایت «لوبلاگ» آمریکا تاکید کرد: "اروپا کمتر از ۱۰ درصد از تعهدات خود در قبال برجام را ایفا کرده است. در حقیقت در اظهار نظرات عمومی بیش از ۱۰۰ درصد به تعهداتشان عمل کردهاند ولی در حقیقت کمتر از یک درصد از تعهدات خود را عملی کردهاند". او مشابه همین اظهارات را مردادماه گذشته نیز در نشست خبری تکرار کرد و گفت: "اگر هر اقدام اروپا بخواهد 15 ماه طول بکشد، دلیلی برای ادامه کار وجود ندارد."
چند ابهام و نگرانی از تکرار خسارت محض
اکنون و با این پیشینه، تصمیم دولت برای توافق جدید با اروپا از چند جهت تامل برانگیز است. نخست اینکه اروپا در طول حدود 17 ماه پس از خروج آمریکا از برجام تقریبا به هیچ یک از تعهدات برجامی خود به ایران بخصوص در مواردی چون بانکی، تجاری و یا تضمین فروش نفت ایران عمل نکرده است تا جایی که بسیاری از تحلیلگران این گزاره را مطرح کردهاند که اساسا میان آمریکا و اروپا نه تنها اختلافی در موضوع برخورد با ایران نیست که حتی شاهد تقسیم کار میان این دو قطب هستیم؛ به این ترتیب که آمریکا با خروج از برجام و بازگرداندن تحریمها، ایران را تحت فشار قرار میدهد و اروپا نیز با ارائه وعدههای پوچ و وقت کشی، ایران را همچنان در برجام گروگان گرفته و صنعت سی میلیارد دلاری هستهای ایران را کماکان در حالت فریز نگه میدارد. بگذریم که اظهارات اخیر رئیس جمهور فرانسه مبنی بر ضرورت مذاکره جدید با ایران در موضوعاتی چون موشکی و منطقهای که عملا تکرار خواستههای ترامپ بود، درستی تحلیل مذکور به اثبات رسید.
ابهام دیگر پیرامون توافق 15 میلیارد دلاری با اروپا، نسبت وعده جدید این اتحادیه با تعهدات برجامی آن است. بعد از خروج آمریکا از برجام، سه کشور اروپایی آلمان و انگلیس و فرانسه طی جلسهای ۱۱ تعهد به ایران دادند؛ این یازده تعهد شامل مواردی چون فروش نفت ایران، بازگشت پول نفت ایران، سرمایهگذاری در ایران، حمل و نقل، هوانوردی و کشتیرانی بود، بنابراین اینستکس اگر عملیاتی هم شود(که وعده 15 میلیارد دلاری فرانسه زیر مجموعه آن است)، تازه مقدمهای بر این ۱۱ تعهد اروپاییها خواهد بود. از سوی دیگر حداقل تحرکات اروپا برای متقاعد کردن ایران به تداوم حضور در برجام، میبایست بدون هیچگونه شرط و شروط و یا انتظار انجام تکالیف توسط ایران همراه باشد. چرا که ایران تعهدات خود در برجام را به طور کامل انجام داده و اگر اروپا قرار است اقدامی در این راستا انجام دهد، در ازای تعهدات پیشین است نه توافقی جدید. بر این اساس اجرای زودهنگام بند موسوم به غروب در برجام توسط ایران که اخیرا در برخی رسانهها به عنوان تعهد جدید ایران به فرانسه مطرح شده است، هیچ محلی از اعراب نخواهد داشت.
از همه اینها مهمتر موضوع رعایت و یا عدم رعایت خطوط قرمز رهبر معظم انقلاب درباره مذاکره هستهای با اروپاست. حضرت آیت الله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی خردادماه سال گذشته با سران قوا و جمعی از مسئولان و کارگزاران نظام دیدار و نکاتی را درباره برجام و شروط ایران برای مذاکره با سایر اعضا بخصوص سه کشور اروپایی مطرح کردند. ایشان در این دیدار با بیان اینکه ایران با 3 کشور اروپایی دعوا ندارد بلکه با توجه به سابقه اروپاییها، ما به آنها اعتماد نداریم و به همین علت آنها باید تضمینهای واقعی بدهند، یادآور شدند: "اگر اروپاییها در پاسخ به مطالبات ما تعلل کردند حق ایران برای آغاز فعالیتهای تعطیلشده هستهای محفوظ است.
مقام معظم رهبری با ذکر این نکته که سران 3 کشور باید متعهد شوند و قول دهند که بحث موشک و حضور منطقهای ایران را مطلقاً مطرح نخواهند کرد، خاطرنشان کردند: مقابله صریح اروپاییها با هرگونه تحریم آمریکا علیه ایران از دیگر شرایط ضروری است. اگر آمریکاییها توانستند در فروش نفت ایران خلل وارد کنند، اروپاییها باید خرید نفت از ایران به مقدار مورد نیاز ما را تضمین کنند. ایشان همچنین در خصوص مراودات اقتصادی ایران نیز فرمودند: بانکهای اروپایی درباره دریافت و پرداخت وجوه تجارت دولتی و خصوصی با جمهوری اسلامی باید تضمین بدهند.
مقام معظم رهبری همچنین خاطرنشان کردند: ما بنای دعوا با اروپا را نداریم، اما این سه کشور اروپایی نشان دادهاند که در حساسترین مواقع، با آمریکا همراهی میکنند. حرکت زشت وزیر امور خارجه فرانسه در مذاکرات هستهای و تقسیم نقش پلیس بد و پلیس خوب با آمریکا و همچنین مانعتراشی دولت انگلیس در قبال حق خرید کیک زرد براساس برجام نمونههایی از همراهی اروپا با آمریکا هستند؛ اروپاییها حرفهایی میزنند اما تاکنون ندیدهایم که بهمعنی واقعی کلمه در مقابل آمریکا ایستاده باشند.
ایشان با اشاره به بدعهدی و بیصداقتی 3 کشور اروپایی در اوایل دهه 80 بر سر مسئله هستهای یادآور شدند: اروپاییها باید ثابت کنند که این بار قصد تکرار آن بدعهدی را ندارند."
توجه به همین فرمایشات رهبری نشان میدهد که طی 15 ماه گذشته تا چه میزان از خطوط قرمز رهبری در موضوع مذاکرات برجامی با اروپا تخطی شده است. اروپاییها در این مدت نه تنها در موضوعاتی چون موشکی و منطقهای با ترامپ همصدا شدند که حتی در مواردی اقدام به تحریم جمهوری اسلامی نیز به بهانههای واهی کردند. از همه جالبتر وعده تضمین فروش نفت ایران از سوی اروپا بود که نه تنها محقق نشد بلکه با توقیف نفتکش ایرانی توسط نیروی دریایی انگلیس عملا این شرط رهبری نقض شده است. یکبار محمدجواد ظریف اعلام کرد "نتوانستیم در برجام برخی خطوط قرمز را رعایت و حفاظت کنیم"؛ امیدواریم در مذاکرات پیش رو با 4+1 این اشتباه تکرار نشود.
انتهای پیام/