به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، سازمان مرکزی دانشگاه پیامنور، ظهر یک روز گرم تابستان، مکانی در شمال شرقی تهران که برای رسیدن به آن باید حداقل یک ساعت زودتر از محل کار حرکت کنی تا بهموقع به برنامه مورد نظرت برسی. اگر اسیر ترافیک نشوید، از مرکز شهر تا مینیسیتی حدود 40 دقیقه بیشتر طول نخواهد کشید. از آنجا که پس از ترافیک صبحگاهی به سمت سازمان مرکزی پیامنور حرکت کردم، زودتر از زمان تقریبی به مقصد مورد نظر رسیدم.
دفتر معاونت پژوهشی کمی بالاتر از سالن اجتماعات این سازمان قرار گرفته بود، دقیقاً همان سالنی که برنامه دورهمی در آن اجرا میشد. با اینکه چندین مراجعه کننده داشت، بدون نوبت مرا به دفترش دعوت کرد. چند دقیقهای پای صحبتهای معاون پژوهش و فناوری دانشگاه پیامنور نشستیم، محمدعلی کریمی به سوالات خبرنگار ایسکانیوز پیرامون گفتمان سازی پژوهشی، چالشهای آموزش شیوه پژوهش، تربیت دانشجوی دغدغهمند، بودجه پژوهشی و غیره پاسخ داد.
ایسکانیوز: گفتمانسازی از جمله مهمترین کارکردهای دانشگاه به شمار میرود. از دیدگاه شما ماهیت گفتمانسازی در حوزه پژوهش چگونه محقق میشود؟
کریمی: پس از انقلاب اسلامی، ماهیت شکلگیری دانشگاهها سه دوره را پشت سر گذاشته است، این دوره شامل حال دانشگاه پیامنور نیز میشود. این دانشگاه پیش از انقلاب تحت عنوان دانشگاه آزاد ایران فعالیت میکرد. در آن زمان سیستم ارتباطی چندان قوی نبود و فناوریهای امروز که در اختیار عموم مردم جامعه قرار دارد، وجود نداشت، با این حال دانشگاه آزاد ایران، دانشگاهی مکاتبهای محسوب میشد.
ایسکانیوز: مکاتبهای به چه معناست؟
کریمی: یعنی متقاضیان در صورت تمایل میتوانستند در زمینههای مختلف به تحصیل بپردازند. بیشتر مخاطبان این دانشگاه افرادی بودند که مشغله کاری بالایی داشته و نمیتوانستند در کلاس درس حاضر شوند، معمولا این افراد از استعداد و توانایی مناسبی برخوردار بودند و علاقه زیادی به ادامه تحصیل داشتند.
ایسکانیوز: هدف دانشگاه پیامنور پس از انقلاب چه بود؟
کریمی: دانشگاه پیامنور بنا بر اقتضا و ضرورتی که بعد از انقلاب اسلامی در کشور وجود داشت، بحث آموزش حداکثری در آموزش عالی را پیش گرفته و در کنار مجموعه دانشگاههای دیگر قرار گرفت. این دانشگاه از سال 67 فعالیت خود را تحت عنوان دانشگاه پیام نور ایران آغاز کرد. پیش از انقلاب 21 مرکز در کشور تحت عنوان دانشگاه آزاد ایران مشغول به فعالیت بودند؛ اما با گذشت زمان بر تعداد این مراکز افزوده شد.
نزدیک به یک دهه یعنی تا پیش از دهه 70، سمت و سوی تمامی دانشگاهها توجه و تمرکز بر حوزه آموزش بود، به گونهای دیگر میتوان گفت دانشجویان مسیر آموزشمحوری را پیش گرفته بودند. البته این امر طبیعی بود؛ زیرا آموزش بهعنوان گام اول فراگیری پژوهش محسوب میشود. در آن دوران دانشگاهها توانستند نسلی را با محوریت آموزش، تربیت کنند.
دانشگاهها در مرحله بعد توانستند بسترهای پژوهشی لازم را در محیط فراهم کنند، ایجاد بستر نیازمند ابزارهای پژوهشی است که در مرحله بعد محقق شد. رفته رفته پژوهش نیز در دانشگاهها نمود پیدا کرد و بیشتر مورد توجه قرار گرفت. در کنار مأموریت آموزش، استادان و دانشجویان نیز در حوزه پژوهش جدیتر از گذشته ورود کردند و حتی برخی از دستگاهها خارج از آموزش عالی مانند وزارتخانههای دیگر نیز در بحث پژوهش وارد شده و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی را در مجموعه خود تشکیل دادند، این مراکز بسته به نیاز دستگاهها ایجاد شده بود.
سمتوسوی گفتمان پژوهشی به نیازهای جامعه باز میگردد
این مورد نزدیک به دو دهه به طول انجامید؛ یعنی آموزش و پژوهش توأمان در کنار یکدیگر قرار گرفتند. با اتفاقاتی که در عرصههای بینالمللی رخ داد، شاهد رشد فناوری بودیم، در چنین شرایطی نیاز به کاربردی کردن آموزشها و پژوهشها نیز بیشتر احساس شد، استفاده حداکثری فناوری در دانشگاهها نیز در دستور کار قرار گرفت که همه آن را تحت عنوان ماموریت نسل سوم دانشگاهها میشناسند، فناوری در دانشگاههای نسل سوم، وجه غالب است.
سمتوسوی گفتمان پژوهشی به نیازهای جامعه باز میگردد، این نیازها میتواند در حد یک مجموعه کوچک، سازمان، شهر، استان، ملی و جهانی باشد، بر همین اساس پژوهشها نیز طبقهبندی خواهد شد. پژوهشهای همه دانشگاهها نیز بالطبع میتواند در همین قالبها طبقهبندی شود.
هر چه پیش میرویم، سمت و وجهه ملی و جهانی این نیازها نیز پررنگتر میشود. در حال حاضر میتوان ادعا کرد که دهکده جهانی اتفاق افتاده است؛ ارتباطات بسیار گسترده شده و نگاه ملی و بینالمللی گفتمان در حوزههای پژوهشی نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته شده است.
چشمانداز برای رسالههای دانشجویی در نظر گرفته نشده است
ایسکانیوز: چه پژوهشهایی مورد توجه قرار میگیرد؟
کریمی: در حال حاضر بیشتر پژوهشهایی مورد توجه است که بتوان از دیدگاه ملی و بینالمللی به آنها نگریست. البته خلأهایی در این زمینه وجود دارد، در برخی موارد شاهد هستیم که دستاوردهای بسیاری از پژوهشهایی که در مجموعههای کوچک انجام میشود، آنطور که باید مورد استفاده قرار نمیگیرد. متاسفانه در حال حاضر برای پژوهشهایی که در قالب طرحهای تحقیقاتی یا رسالههای دانشجویی صورت میگیرد، چشماندازی در نظر گرفته نشده است. البته در حال حاضر اتفاقات خوبی در راستای هدفمند شدن پژوهشها صورت گرفته است.
عدماعتماد صنعت به پژوهشهای دانشگاهی به سیاستهای کلان کشور باز میگردد
ایسکانیوز: برای انجام پژوهشها بیشتر بودجههای دولت به پژوهشکدههای دولتی سپرده میشود و به پژوهشهای دانشجویان و دانشگاهها اهمیت کمتری داده میشود. از نظر شما عدم اعتماد به پژوهشهای دانشگاهی چگونه میتواند حل شود؟
کریمی: عدم اعتماد صنعت به پژوهشهای دانشگاهی به سیاست های کلان کشور باز میگردد. خوشبختانه اخیراً شاهد مصوبات خوبی در سطح کلان بودهایم، مخصوصاً بودجههای سالانه در این زمینه تعریف شده و دستگاهها را ملزم کرده است که بخشی از اعتبارات پژوهشی خود را باید الزاماً در اختیار دانشگاهها قرار دهند.
این دستگاه در حال حاضر راغب هستند که به دانشگاهها نزدیکتر شده و ارتباط خود را با این نهادهای علمی افزایش داده و بودجههای خود را در این راستا هزینه کنند.
پژوهشکدههای دستگاههای دولتی به دانشگاهها متصل شوند
برخی از دستگاههای اجرایی بنا بر ضرورت دارای مراکز پژوهشی و تحقیقاتی هستند. بخشی از اعتبارات دستگاههای اجرایی نیز به این سمت گسیل داده میشود. من تصور میکنم که این مراکز تحقیقاتی نیز باید به دانشگاهها متصل شوند، به گونه ای دیگر می توان گفت ارتباط با دانشگاه به هیچ عنوان نباید از بین برود. رمز موفقیت کشورهای پیشرفته یا توسعه یافته این است که دانشگاهها به خوبی توانستهاند در مباحث صنعتی پایه، نقش داشته باشند.
من حدود 15-10 سال قبل به کره جنوبی سفر کردم، یکی از دانشگاههای معروف این کشور اقدام جالبی انجام داده بود، در درجه اول این دانشگاه فاقد حصار بوده و هیچ دیواری اطراف این دانشگاه تعریف نشده بود، این اقدام به تازگی در کشور ما مطرح شده، در حالی که مدتها پیش در کشور کره جنوبی وجود داشته است.
دو برج در این دانشگاه وجود داشت که هر کدام آنها مربوط به یکی از بزرگترین کمپانیهای کشور کره جنوبی بود. این برجها با توافق دانشگاه در محوطه دانشگاه ایجاد شده بود. بسیاری از نیازهای تحقیقاتی این ساختمانها با کمک دانشجویان و دانشگاه رفع میشد؛ همچنین این شرکتها از امکاناتی که در این دانشگاه وجود داشت، حمایت میکردند.
به عنوان مثال آسانسور دانشگاه توسط یکی از این شرکتها ساخته شده بود، این اقدام علاوه بر ایجاد ارتباطات میان دانشگاه و صنعت منجر به فرهنگ سازی نیز میشود. به عنوان مثال مدتی می شود که یکی از دانشگاه های کشور با شرکتهای خودروسازی همکاری دارد، به نظر شما چرا یک ساختمان مانند کمپانیهایی که پیشتر به آن اشاره شد توسط شرکت خودروسازی در دانشگاه ایجاد نمیشود؟ در چنین شرایطی نمیتوان انتظار داشت روند تولید تکراری در یک محصول اتفاق نیفتد.
اتفاقی که پیشتر به آن اشاره شد در حوزه ارتباط صنعت و دانشگاه از جمله ضروریات محسوب می شود. رمز زنده بودن، رقابتی کردن و ورود به بازار تجارت جهانی این است که فرد بتواند خود را با اتفاقات روز دنیا هماهنگ کند.
لزوم برقراری پل ارتباطی میان آموزش و پرورش و دانشگاهها برای آموزش شیوه پژوهش
ایسکانیوز: از دیدگاه شما پژوهشگر تربیتپذیر است؟ معاونت پژوهشی چگونه دانشجویانی تربیت میکند که دغدغه پژوهشی دارند؛ اما شیوه پژوهش را بلد نیستند؟ حتی یک گام عقبتر به اعتقاد شما چگونه میتوانیم دانشجوی دغدغهمند تربیت کنیم؟
کریمی: متاسفانه خلأهایی در بخش آموزش شیوه پژوهش در نظام آموزشی کشور وجود دارد که مربوط به مباحث فرهنگی است، متأسفانه فرهنگ کار گروهی در کشور آنطور که باید جا نیفتاده است، به عنوان مثال دانشجویی که در رشته شیمی درس خوانده است، باید یاد بگیرد که با سایر دانشجویان رشته زیستشناسی و مهندسی ارتباط برقرار کند تا بتوانند پروژه را با کمک یکدیگر پیش ببرند.
وزارت آموزش و پرورش نیز احساس میکند تمامی امور پژوهشی را باید به تنهایی انجام دهد، از طرفی دانشگاهها نیز این اقدام را از جمله وظایف خود میدانند، در صورتی که اگر میان این دو بخش اتصال به وجود بیاید میتوان انتظار خروجی مطلوبتری داشت.
ایسکانیوز: به نظر شما چه کسی متولی امر پژوهش است؟
کریمی: در واقع نمیتوان گفت متولی امر پژوهش چه کسی است، بلکه باید نیازهای پژوهش در ابتدا مشخص شود. هر دستگاهی نیازهای مختص به خود را دارد؛ اما برای تامین این نیازها نباید به نیروها و توانمندیهای محدود اکتفا کرد، بلکه هر دستگاه باید بتواند از این امکان و توانمندی در مجموعه حداکثر استفاده را داشته باشد.
ایسکانیوز: بودجه پژوهشی دانشگاهها عملاً صرف فعل پژوهش میشود؟
کریمی: متأسفانه اعتبارات آموزش عالی در ایران عمدتاً وابسته به دولت است. قسمت عمده اعتباراتی که دولت به صورت سالانه در قالب های مختلف برای دانشگاههای مختلف اختصاص می دهد، به سمت حقوق و دستمزد پرسنل هدایت میشود که سهم قابل توجهی است. این مشکل در وزارت آموزش و پرورش نیز وجود دارد، به جرئت می توان گفت بیش از ۹۰ درصد اعتبارات به این سمت میرود.
اگر به هر دلیلی بودجه به حقوق و دستمزد کارکنان اختصاص پیدا نکند، دیواری کوتاهتر از پژوهش پیدا نمیشود؛ زیرا اعتبار این حوزه سیال است و برای رفع مشکلات از این بودجه استفاده خواهد شد، البته در دانشگاه پیامنور بخشی از اعتبارات اختصاصی مربوط به شهریه دانشجویان بوده و بخشی دیگر تحت عنوان پژوهش تعریف شده است؛ اما متاسفانه به دلیل آنکه اعتبارات مربوط به حقوق و دستمزد که سهم دولت است پاسخ نیازهایمان را نمیدهد، مجبوریم از اعتبارات این بخش استفاده کنیم.
در دانشگاه پیام نور تلاش شده است که شرایط کنونی حفظ شود؛ یعنی عملاً امکان حرکت رو به جلو نداریم. در دانشگاه پیام نور اعتباراتی تحت عنوان گرنت برای استادان در نظر گرفته شده است که بر اساس امتیازات پژوهشی از پیش تعیین تعریف شده، استادان میتوانند از این اعتبارات در راستای طرحهای پژوهشی و حمایت از پایاننامهها استفاده کنند. در صورتی که استادان در بیرون از دانشگاه قرارداد داشته باشند، میتوانند از اعتبارات بخشهای خارج از دانشگاه نیز استفاده کنند.
مشکل عمده دانشگاه پیامنور در تقسیم بودجه پژوهشی
ایسکانیوز: میزان تخصیص اعتبارات پژوهشی به چه صورتی است؟
کریمی: طبیعتاً اعتباری که مصوب میشود تا زمانی که به مرحله عملیاتی برسد، مسیری طولانی طی کرده است، در نهایت پایان سال مشخص میشود که تا چه اندازه از این اعتبارات محقق خواهد شد.
حوزه پژوهشی دانشگاه پیامنور با سایر دانشگاهها متفاوت است. به عنوان مثال میتوان از حوزه فناوری اطلاعات یاد کرد، تمامی اعتبارات آیتی استان و سازمان در معاونت پژوهشی دیده شده است. همچنین تدوین کتب و نشریات از وظایف معاونت پژوهشی به شمار میرود.
تامین تجهیزات و مواد آزمایشگاهها و کارگاهها از جمله زیرمجموعههای معاونت پژوهشی دانشگاه به شمار میرود. هر کدام از این موارد اعتبارات قابل توجهی را به خود اختصاص میدهد. در حال حاضر معاونت پژوهشی این موارد را تفکیک کرده است، در صورتی که بخواهیم به یکی از زیر مجموعههای حوزه معاونت پژوهشی اعتبار اضافه کنیم، باید از اعتبار سایر بخشها بکاهیم. این موضوع از جمله مشکلات اساسی دانشگاه پیام نور به شمار میرود.
ایسکانیوز: بیشتر بر کدام بخش متمرکز هستید؟
کریمی: در حال حاضر دانشگاه پیامنور بر حوزه آی تی متمرکز شده است، همان طور که میدانید شیوه آموزش دانشگاه پیام نور به صورت الکترونیکی است، در همین راستا باید زیرساختهای آیتی در این دانشگاه تقویت و نیازهای سخت افزاری و نرمافزاری نیز رفع شود. در کنار آن آزمایشگاه و کارگاهها از اهمیت ویژهای برخوردار است و پس از آن اعتبارات به پژوهشها اختصاص داده خواهد شد. از جمله این پژوهشها میتوان به مقالات طرحهای پژوهشی، گرنت استادان و تعریف کتب اشاره کرد، به طور کلی نمیتوان گفت کدام حوزه از اولویت بیشتری برخوردار است.
انتهای پیام/