به گزارش گروه اجتماعی ایسکانیوز، «طراحی مدل خبر خوب بر اساس منافع و ارزش‌های ملی و اسلامی در رسانه‌ها» عنوان رسالۀ دکترای تخصصی دکتر ابراهیم رضایی بود که جلسۀ دفاع آن، شهریورماه گذشته و در دانشگاه آزاد واحد تهران شمال برگزار شد. برای آشنایی بیشتر با وجوه متفاوت این گزاره با دکتر ابراهیم رضایی، پژوهشگر و فعال رسانه‌ای گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
برای شروع گفت‌وگو ابتدا تعریفی از مقولۀ خبر خوب ارائه کنید و به ارتباط آن با موضوع ژورنالیسم علم بپردازید
در تعریف خبر خوب به چند محور اشاره می‌کنم؛ یکی از دیدگاه علمی و حرفه‌ای، یکی از دیدگاه ملی، دیگری از دیدگاه مخاطب و همچنین از دیدگاه روانشناسی. از دیدگاه حرفه‌ای و ژورنالیستی خبر خوب خبری است استاندارد، عینی، دقیق و جامع که رویدادها را زیبا و خوب می‌بیند و زیبا و خوب روایت می‌کند. ضمن اینکه فن و ساختار خبر را هم تغییر می‌دهد یعنی هم محتوای خبر و هم سبک خبرنویسی را تغییر می‌دهد؛ به‌عبارت‌دیگر خبر خوب محصول بازنمایی درست و دقیق ارزش‌های خبری رویدادها و برجسته‌سازی ابعاد رخدادها بر اساس واقعیت است.
از دیدگاه ملی و ناظر به منافع و مصالح ملی خبر خوب خبری عمیق و راهبردی است. همچنین ترویج‌دهنده و معرف یک سری ارزش‌ها مثل عدالت، معنویت، استقلال و ... است که بر اساس منافع ملی و مصالح عمومی کشور تهیه و تنظیم می‌شود و محصول نظارت دقیق و نظارت مسئولانه بر کانون‌های قدرت است. همچنین ناظر به جنبۀ دیدگاه مخاطب نیز خبر خوب خبری مفید و امیدآفرین است که روحیۀ تلاش و امیدواری را در دل مخاطب زنده نگه می‌دارد و ناامیدی را ریشه‌کن می‌کند.
خبر خوب ناظر به مخاطب دارای صداقت و انصاف است و به مخاطب احترام می‌گذارد. از دیدگاه روانشناسی هم خبر خوب خبری تعالی‌دهنده است همراه با استدلال و منطق؛ دارای مفهوم و مضمون مثبت که شنیدن آن توسط مخاطب هیجان مثبتی را در فرد ایجاد می‌کند و تأثیر روانی خوبی روی مخاطب می‌گذارد. علاوه بر این 4 رویکرد تعریف جامعی هم از خبر خوب ارائه کرده‌ام: «خبر خوب خبری است مفید، منطقی، امیدآفرین، مسئولانه، منصفانه، دقیق و جامع که ضمن رعایت اصول حرفه‌ای خبرنویسی، با در نظر گرفتن منافع ملی و ارزش‌های اسلامی تولید و منتشر شده و درنهایت موجب پیشرفت کشور و تعالی مخاطبان می‌شود و به نیازهای آنان پاسخ می‌دهد.» این جامع‌ترین و کامل‌ترین تعریفی است که ما از خبر خوب ارائه دادیم.
در بخشی از مطالب به نقش خبر خوب در «پیشرفت» کشور اشاره کردید، کمی بیشتر دراین‌باره توضیح دهید
یکی از عوامل اصلی و تأثیرگذار در پیشرفت هر جامعه امید است. در کشور حتماً باید انتقاد وجود داشته باشد، حتماً باید ایرادات و مشکلات را بگوییم؛ اما گفتن ایرادات و مشکلات نباید منجر به گرفتن امید از مخاطب و جامعه شود؛ یعنی ایراد گرفتن ما باید به‌گونه‌ای باشد که نه‌تنها امید را از مردم نگیرد بلکه به جامعه امید هم تزریق کند. این مهم‌ترین نکته دربارۀ ارتباط خبر خوب با پیشرفت و توسعۀ هر جامعه است. امید عنصر اصلی پیشرفت است؛ چون آدم ناامید پیشرفت نمی‌کند. به‌عنوان‌مثال در کشور می‌خواهیم در حوزۀ خودروسازی پیشرفت کنیم؛ در این راستا حتماً نیاز داریم که اشکالات خودروسازی کشور را بدانیم تا بتوانیم در این حوزه پیشرفت کنیم. تعریفی که از خبر خوب ارائه دادیم جامع و دقیق است یعنی هم اشکالات را می‌گوید و هم امید می‌دهد و این دو موضوع برخلاف تصورات برخی در مقابل هم نیست.
خبر خوب در نقطۀ مقابل خبر بد تعریف می‌شود. منظور از خبر بد چیست و فضای رسانه‌ای امروز کشور چه نسبتی با این مفهوم دارد؟
نخست باید میان خبر بد و خبر منفی تمایز قائل شد. خبر منفی به خبرهای تلخی مانند زلزله، سقوط هواپیما و یا سیل گفته می‌شود. این‌ها اخبار بد هستند اما لزوماً خبرهای منفی نیستند در مقابل برخی رویدادهای مثبت بد روایت می‌شوند؛ مانند برخی حواشی فوتبال چراکه ورزش موضوعی مثبت است؛ اما ممکن است ما جوری همین موضوع را روایت کنیم که به اخبار بد تبدیل شوند. ما با خبر بد مشکل داریم نه با خبر منفی. به همین خاطر باید موضوع توازن خبرها را در رسانه‌ها رعایت کنیم و به آن قائل باشیم تا این‌گونه نباشد که تمام خبرهای یک رسانه منفی شود. از این مهم‌تر نوع روایت اخبار منفی است.
در روایت این‌گونه اخبار باید مثبت‌اندیشی مدنظر قرار گیرد، ضمن اینکه حوادث و بلایا باید عمیق دیده شود و درنهایت به عنصر «چه باید کرد» هم توجه شود. رعایت این مقدمات موجب می‌شود که خبر و رسانه نقش معلمی ایفا کند. همان‌گونه که حضرت امام (ره) تعبیر «دانشگاه عمومی» را برای صداوسیما به کار بردند.
نکتۀ دیگر در خصوص اخبار منفی این است که ما باید از بیان جزئیات در این‌گونه خبرها پرهیز کنیم. در این موضوع به رسانه‌های کشور ما ایرادات زیادی وارد است. پرداختن به جزئیات در اخبار منفی قبل از هر چیز روح مخاطب را آزرده می‌کند، نظیر اتفاقی که در ماجرای قتل همسر شهردار پیشین تهران رخ داد و شاهد بودید که در برخی رسانه‌ها وان حمام و جزئیات آن جنایت را هم به مخاطبان نشان دادند. هیچ ضرورتی ندارد که تا این اندازه به جزئیات اخبار پرداخته شود، ضمن اینکه باعث منفی‌نگری و خراب شدن روحیه و روان مخاطبان هم می‌شود.
خبر خوب از زمان طرح سوژه تا زمانی که به مخاطب عرضه شود، چه فرایندی را طی می‌کند؟
فرایند خبر خوب سه مرحلۀ عمده دارد: سوژه‌یابی، پوشش خبری و دروازه‌بانی خبر. طبیعتاً نخست باید سوژه را پیدا کنیم؛ سپس آن را پوشش دهیم و درنهایت آن را با معیارهای دروازه‌بانی خبر جلو برویم. در بحث سوژه‌یابی خبر خوب مردم اصلی‌ترین و مهم‌ترین منبع هستند؛ به‌عبارت‌دیگر خبرنگار برای پیدا کردن سوژه‌های مربوط به خبر خوب باید به سراغ جامعه برود؛ البته خبر خوب صرفاً پروژه سوژه‌های خوب نیست و حتی برخی اخبار منفی هم می‌توانند به خبر خوب تبدیل شوند.
نکتۀ دیگر در بحث سوژه‌یابی نحوۀ نگریستن و زاویۀ دید خبرنگار است. به همین خاطر معتقدم که مهم‌ترین موضوع در سوژه‌یابی خبر خوب خبرنگار و تحریریۀ خبر خوب است. مثلاً شما شاهد هستید که در مراسم ایام محرم یک خبرنگار و رسانه حضور پرشور مردم را نمی‌بیند و صرفاً به ظروف یک‌بارمصرف استفاده‌شده در حاشیه مراسم می‌پردازد. این‌گونه پوشش خبری معیوب است. ضمن اینکه رویدادها همان‌گونه که هستند، باید انعکاس داده شوند و نه آن‌طور که ما می‌خواهیم.
موضوع دیگر توجه به ماهیت و مأموریت رسانه در پوشش خبری است؛ مثلاً باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران به‌عنوان یک رسانۀ دانشگاهی باید نگاهی ویژه به پدیده‌های این حوزه داشته باشد و طبعاً مأموریت آن با رسانه‌های دارای مخاطبان عام‌تر متفاوت است. در مقولۀ دروازه‌بانی هم مانند سایر حوزه‌های خبری، ما دروازه‌بانی خبر خوب داریم و برای دروازه‌بانی خبر خوب باید توجه داشته باشیم که حاشیه بر متن غلبه پیدا نکند.
ارتباط خبر خوب با ژورنالیسم علم را چگونه تحلیل می‌کنید؟ خبر خوب زیرمجموعۀ ژورنالیسم علم است یا بالعکس؟
این دو موضوع مکمل یکدیگرند. خبر خوب لزوماً در حوزۀ علم تعریف نمی‌شود بلکه در تمامی حوزه‌ها جاری است. خبر خوب یک رویکرد است اگر این رویکرد با ژورنالیسم علم ممزوج و تکمیل شود، تأثیرگذاری بسیار بیشتری بر روی مخاطب خواهد داشت؛ چراکه خبر خوب بر تعالی مخاطب و پیشرفت کشور تأکید دارد و چنانچه با ژورنالیسم علم که به معنای روایت علم به زبان ژورنالیستی و به زبان مخاطب است همراه شود، حتماً سرعت فرایند خبر خوب در کشور را تسریع می‌بخشد. از طرف دیگر نیز خبر خوب موجب می‌شود تا تولیدات رسانه‌ای-علمی بیشتر دیده شود و تأثیر بیشتری بر مخاطب داشته باشد.
به نظر شما وظیفۀ خبر خوب در حوزۀ ژورنالیسم علم چیست؟
ما گفتیم که خبر خوب، زیبا دیدن و زیبا روایت کردن است؛ یعنی خوبی‌ها و زیبایی‌های جامعه را ببینیم و همۀ پدیده‌ها را هم خوب و زیبا روایت کنیم. یک بخش از دیدن زیبایی‌های جامعۀ ما، پیشرفت‌های علمی کشور ماست. برخی از پیشرفت‌های علمی کشور آن‌قدر افتخارآمیز و بزرگ است که بعضی‌ها اصلاً آن را باور نمی‌کنند و حتی انکار می‌کنند. حتی در سطح مسئولان ارشد دولتی هم متأسفانه افرادی را داریم که پیشرفت‌های علمی در کشور را انکار می‌کنند و آن‌گونه که باید به آن‌ها اهمیت نمی‌دهند. لذا نتیجه و نگاهی که پیشرفت‌های علمی کشور را نمی‌بیند یا انکار می‌کند، موجب می‌شود که بودجۀ پژوهش در دولت آن مسئول به حداقل برسد؛ چراکه اساساً اعتقادی به پیشرفت‌های علمی کشور ندارند.
کاری که خبر خوب و ژورنالیسم علم به‌صورت توأمان انجام می‌دهند این است که خوبی‌ها و پیشرفت‌های کشور را به‌خصوص در حوزه علمی با زبان هنرمندانه و ژورنالیستی به مخاطب برسانند و در این کشوری که دشمن از صبح تا شب مستقیم و غیرمستقیم این‌طور القا می‌کند که جمهوری اسلامی نماد همۀ بدی‌ها و تلخی‌های عالم است و هر خبر منفی در کشور به‌سرعت به تیتر یک «بی‌بی‌سی» و «من و تو» و «ایران اینترنشنال» و سایر رسانه‌های استکباری تبدیل می‌شود، جنگ نرم دشمن را برای جهنمی نشان دادن نظام اسلامی و ایران خنثی می‌کند.
این رویکرد می‌تواند ثابت کند برخلاف روایتی که غرب و رسانه‌های بیگانه و مزدوران آن‌ها در داخل روایت می‌کنند، ایران کشوری است که ازلحاظ علمی در حال پیشرفت است و ایران را به نام کشور شهید احمدی‌روشن، به نام سردار دانشمند شهید طهرانی‌مقدم، به نام شهید شهریاری و شهید علی‌محمدی و شهید رضایی‌نژادها می‌شناسند. کشوری که در حوزه‌های مختلف در حال پیشرفت است به‌خصوص در حوزۀ علم. به‌ویژه در دو دهۀ اخیر با جنبش نرم‌افزاری و پیشرفت علمی کشور که علمدار آن مقام معظم رهبری بودند، علم در کشور و میان اقشار مختلف فراگیر شده است.
بنابراین:
-«خبر خوب خبری است مفید، منطقی، امیدآفرین، مسئولانه، منصفانه دقیق و جامع که ضمن رعایت اصول حرفه‌ای خبرنویسی، با در نظر گرفتن منافع ملی و ارزش‌های اسلامی تولید و منتشر شده و درنهایت موجب پیشرفت کشور و تعالی مخاطبان می‌شود و به نیازهای آنان پاسخ می‌دهد.» این جامع‌ترین و کامل‌ترین تعریفی است که ما از خبر خوب ارائه دادیم.
- یک نکتۀ مهم در بحث سوژه‌یابی نحوۀ نگریستن و زاویۀ دید خبرنگار است. به همین خاطر معتقدم که مهم‌ترین موضوع در سوژه‌یابی خبر خوب خبرنگار و تحریریۀ خبر خوب است. مثلاً شما شاهد هستید که در مراسم ایام محرم یک خبرنگار و رسانه حضور پرشور مردم را نمی‌بیند و صرفاً به ظروف یک‌بارمصرف استفاده‌شده در حاشیه مراسم می‌پردازد. این‌گونه پوشش خبری معیوب است.
- خبر خوب یک رویکرد است؛ اگر این رویکرد با ژورنالیسم علم ممزوج و تکمیل شود، تأثیرگذاری بسیار بیشتری بر روی مخاطب خواهد داشت؛ چراکه خبر خوب بر تعالی مخاطب و پیشرفت کشور تأکید دارد و چنانچه با ژورنالیسم علم که به معنای روایت علم به زبان ژورنالیستی و به زبان مخاطب است همراه شود، حتماً سرعت فرایند خبر خوب در کشور را تسریع می‌بخشد؛ از طرف دیگر هم خبر خوب موجب می‌شود که تولیدات رسانه‌ای-علمی بیشتر دیده شود و تأثیر بیشتری بر مخاطب داشته باشد.
- کاری که خبر خوب و ژورنالیسم علم به‌صورت توأمان انجام می‌دهند، این است که خوبی‌ها و پیشرفت‌های کشور را به‌خصوص در حوزۀ علمی با زبان هنرمندانه و ژورنالیستی به مخاطب برسانند و در این کشوری که دشمن از صبح تا شب مستقیم و غیرمستقیم ایران را نماد همۀ بدی‌ها و تلخی‌های عالم القا می‌کند و هر خبر منفی در کشور به‌سرعت به تیتر یک «بی‌بی‌سی» و «من و تو» و «ایران اینترنشنال» و سایر رسانه‌های استکباری تبدیل می‌شود، جنگ نرم دشمن را برای جهنمی نشان دادن نظام اسلامی و ایران خنثی می‌کند.
انتهای پیام/
