به گزارش گروه دانشگاه ایسکانیوز به نقل از مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، آیین افتتاحیه پنجمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی در مرکز همایش‌های بین‌المللی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.

سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در این جلسه با اشاره به قابلیت‌های اثرگذار رشته علوم انسانی گفت: موضوع علوم انسانی، پاسخ به نیازی است که امروز بشر به علم جامع احساس کرده و به اذعان بسیاری، محصول علم جدید منجر به آرامش بشری نشده است.

وی با اشاره به نظر جان استوارت هال که معتقد بود منطق هویت انسان جدید، منطق خواب ناآرام است، گفت:‌ در واقع این خواب ناآرام به‌دلیل ناآرامی هویت انسان است. هویت محصول فرایندی ارتباطی است که هم شامل ارتباط درونی و هم ارتباط بیرونی است. وقتی انسان در ارتباط با خود دچار اختلال می شود، در ارتباط بیرونی هم با ناآرامی و آشفتگی نهادینه مواجه خواهد شد و البته همه این ناآرامی ها محصول اختلال در ارتباط انسان با خداست که هم بیداری آشفته خلق می‌کند و هم خواب ناآرام به‌وجود می‌آورد.

وقتی از علوم انسانی اسلامی صحبت می‌کنیم، در واقع در دو ساحت هستی‌شناسی و کاربردهای علمی سخن می‌گوییم. قید اسلامی بودن برای علوم به معنای عام و علوم انسانی به معنای خاص، از چگونگی مداخله ارزش‌های اسلامی در فهم هستی و به‌کارگیری‌های دانش در مسیر عملکرد علم و دانش سخن می‌گوییم.

گروهی از مخالفان دخالت دین و ارزش‌های دینی در فهم و هستی‌شناسی را برنمی‌تابند و بر این باورند که واقعیت، واقعیت است و دخالت دادن ارزش‌های دینی موجب یکجانبه‌نگری در هستی‌شناسی می‌شود و بر این معنا تأکید می‌کنند که هستی‌شناسی در همه ابعاد و رشته‌ها، دانش مشترک بشری است که تفاوتی نگرشی بر آن حاکم نیست. با همین استدلال عملکردهای علم را در قالب رشته‌های مختلف تابع همین قاعده می‌دانند. گروه دیگری از مخالفان اهل تفکیک بین این دو ساخت هستند و در حوزه عملکرد، زیست‌بوم فرهنگی و نظام‌های ارزش را دخالت می‌دهند.

موافقان علوم انسانی اسلامی، در واقع هستی را مخلوق خدای متعال می‌دانند و فهم قاعده‌ها را هم در هستی‌شناسی و هم در راهبردهای اساسی عملکرد دانش نیازمند معرفت اسلامی می‌دانند. در واقع علم نافع را علم برخاسته از معرفت الهی و اسلامی می‌دانند.

تأکید بر وحدت علوم در دوران طلایی امام باقر (ع)

عاملی با اشاره به دوره طلایی جهان اسلام گفت: دوران طلایی تمدن اسلامی مربوط به قرون هشتم تا سیزدهم میلادی است که می‌توان آن را با مشخصه وحدت علمی و توحیدگرایی در علم متمایز کرد. این پارادایم جدید در علم، نه‌تنها نسبت به دستاوردهای علوم طبیعی و مهندسی خارج از حوزه تمدن اسلامی بی‌تفاوت‌ نبوده است؛ بلکه به دلیل قدرت تمدنی موجود در اندیشه اسلامی، یافته‌های حاصل از تحقیقات انجام شده در نظریه‌های دیگر را ضمن جذب، در قالب نظام اندیشه‌ای خود بازتولید می‌کرده است.

وی بیان کرد: در این دوره، عموم دانشمندان مسلمان در چندین حوزه علمی متفاوت تخصص داشتند. این افراد که از آنها با نام بحرالعلوم یا حکیم نام برده شده است، هم در علوم مادی و فیزیکی و هم علوم دینی و متافیزیکی، نتایج تحقیقاتی ارزشمندی به‌جای گذاشته‌اند. به‌عنوان نمونه در میان اندیشمند قائل به وحدت علوم و توحید در علوم می‌توان از ابوریحان بیرونی، ابویوسف کندی، ابن سینا، شریف ادریسی، ابن رشد، جلال‌الدین سیوطی، جابر بن حیان، عباس ابن فرناس، ابن هیثم، ابن نفیس، محمد بن موسی خوارزمی، علی بن حسین مسعودی، مقدسی، بدیع‌الزمان جزری فخر رازی، محمد بن جریر طبری و خواجه نصیر طوسی نام برد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یادآور شد: امام محمد باقر (ع) هم‌راستا با جایگاه رهبری، به دلایل مختلف به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان تمدن اسلامی پایه‌گذار پارادایم وحدت علوم و توحید در علوم محسوب می‌شوند. امام محمد باقر علیه‌السلام نخستین اندیشمند مسلمان است که درصدد ایجاد نظام برای گسترش علوم برمی‌آید و رویکرد روش‌مند در توضیح علوم دینی را تبیین می‌کند.

وی با نقد استیلای علوم تجربی در دورانی از تطور تاریخ گفت:‌ علوم تجربی پیوستاری از دوران روشنگری غرب است که در آن صرفاً به کمیت توجه شده و بازنمایی آن به میزانی از تبدیل حقایق هستی به کمیت بوده است. علوم تجربی نتایج و ثمرات بسیار زیادی داشته؛ اما در عین حال ضعف‌های جدی داشته و دارد.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد:‌ علوم تجربی در بنیان خودش ابطال‌پذیری (Falsification) را به عنوان یک اصل مورد توجه قرار داده است و بر مبنای آن هیچ یافته علم قطعی در علوم تجربی وجود ندارد.

وی با اذعان به اینکه توسعه علوم پزشکی، مهندسی و بسیاری از علوم در پرتو علوم تجربی صورت گرفته است، تأکید کرد: علوم تجربی با ابطال‌پذیری خود اختلال فهمی به همراه دارد که هر نظریه‌ای در آن می‌تواند در برهه‌ای دیگر رد و ابطال شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت:‌ به دلیل خطاها و عدم قطعیتی که در علوم تجربی به‌وجود آمده است، امروز گروهی از دانشمندان به سمت نگرش و پارادایم جدیدی به نام شبیه‌سازی هستی (Bio mimetic) حرکت کرده‌اند و بر این باورند که در هستی، قواعدی وجود دارد که دستیابی به آن قواعد، خطاپذیری در علوم تجربی را جبران می‌کند و ما را به سمت قطعیت در علم سوق می‌دهد.

وی افزود: شبیه‌سازی هستی هرچند به خالق هستی توجه پیدا نکرد؛ اما به هر حال به مخلوق آن که همان فیزیک هستی (طبیعت) است توجه کرده است.

عاملی ادامه داد: به موازات دنبال کردن حقیقت هستی، دوره توجه به دانش یکپارچه (Integrative knowledge) به‌وجود آمد و از دهه 80 میلادی بسیاری از دانش‌ها از آن تأثیر پذیرفتند.

وی تأکید کرد: نگاه دانش یکپارچه بازگشت به همان مبحث حکمت در زمان علوم اسلامی است که در آن دوران، حکیم دانش‌های مختلفی از نجوم، پزشکی، ریاضیات و ... را می‌آموخت و تلاش می‌کرد خود را به جامعیت دانشی نزدیک کند..

تمرکز بر رشته‌ای خاص، نوعی کوری را به دنبال داشته است

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با تأکید بر قابلیت‌های دانش یکپارچه و توجه به علوم میان‌رشته‌ای، چند رشته‌ای و فرارشته‌ای گفت:‌ علوم به هم متصل هستند و دیسیپلین‌ها و رشته‌ها اگر چه تمرکز رشته‌ای در تخصصی خاص را به همراه دارند؛ اما در عین حال به نوعی کوری معرفتی و تک‌نگاری اندیشه‌ای گرفتار می‌شوند؛ بنابراین امروز توجه به علوم میان‌رشته‌ای از دل همین ضعف مطرح شده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تلفیق علوم در دنیای امروز و توجه به علوم میان‌رشته‌ای گفت: ترکیب‌های امروزی در علوم مانند مهندسی اجتماعی، اقتصاد سیاسی، اقتصاد فرهنگ، مهندسی پزشکی و ... همگی محصول ناتوانی است که در حوزه‌های رشته‌ای وجود داشته است.

وی با تأکید بر قابلیت‌های فضای مجازی که امکان تلفیق گسترده‌تر علوم را به وجود آورده، گفت:‌ به وجود آمدن جهان مجازی عرصه دوگانه‌ای را فراهم کرده و جهان دومی را به وجود آورده است که ماهیت آن به لحاظ عملکردی با جهان اول که جهانی فیزیکی، شیئی، مکان‌مبنا و جغرافیا محور است، متفاوت بوده و در واقع برخی محدودیت‌های جهان اول را برطرف کرده است.

عاملی ادامه داد:‌ در جهان مجازی که عرصه تبدیل آنالوگ به دیجیتال است، فضای عددی (Numerical) را فراهم کرده و تبدیل امر شیئی به امر رقومی، دامنه گسترده‌ای را برای عینیت بخشیدن به ذهنیت، با عملکرد واقعی فراهم آورده است.

وی افزود: عرصه فضای مجازی توانسته است جهان خیالی موجود در ذهن را تبدیل به جهان واقعی و محسوس کرده و به دنبال آن مبنای نوآوری‌های با گسترده کوانتومی را ایجاد کرده است.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: عرصه فضای مجازی، بهره‌وری متمایل به بی‌نهایت را به همراه آورده که در آن «داده» هر اندازه که باشد، «ستاده» متمایل به بی‌نهایت را رقم می‌زند.

وی با اشاره به آرای «فینبرگ» دانشمند اروپایی که نوآوری را قانون می‌داند، گفت: نوآوری‌ها در جهان عرصه بزرگتری را به وجود آورده‌اند و از بسیاری از محدودیت‌های جهان اول مبرا هستند. هستی، دارای نظام رمزی است که ما را به علم یکپارچه اسلامی هدایت می‌کند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر این نکته که جهان طبیعت، ذات اصلی جهان موجود است و جهان دوم اثر همین ذات است که تحقق پیدا کرده، گفت: علوم انسانی اسلامی باید به مجموعه قوانین هستی توجه داشته باشد و هستی دارای نظام رمزی است که رمزگشایی آن می‌تواند ما را به علم یکپارچه اسلامی هدایت کند.

وی تأکید کرد: هم در فهم هستی و هم در مسیر دادن به انسان نیازمند قوانین و قواعد الهی و اسلامی هستیم و باید توجه داشت که اختلالات موجود در جهان بشری، نتیجه از بین رفتن تعادل علم است. علوم اسلامی اعم از علوم انسانی اسلامی و علوم طبیعی اسلامی، ظرفیت نگاه واقعی‌‌تر و نگاه حقیقی به هستی و مسیر زندگی را فراهم می‌کند.

انتهای پیام/