به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، نشریات دانشجویی از مهم‌ترین نهادهای تأثیرگذار بر خط فکری جامعه است. نهادی که با تلاش بی‌وقفه دانشجویان به فعالیت خود ادامه می دهد و تلاش می کند علی رغم تمام بی مهری ها به رسالت خود؛ یعنی پرداختن به دغدغه های دانشجویان و مشکلات دانشگاهی، بپردازد.

در حال حاضر نشریات دانشجویی در حساس‌ترین مراحل فعالیت خود قرار دارند؛ زیرا با افزایش تورم و قیمت سایر کالاها با موانعی مانند گرانی کاغذ، محدودیت چاپ و کمبود بودجه رو به رو هستند. بر همین اساس محمد رضا محمدی عضو کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی وزارت علوم در گفت و گویی با باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران (ایسکانیوز) به بررسی عملکرد نشریات پرداخت.

مشروح این گفت و گو را در زیر می‌خوانید:

نشریات دانشگاهی به عنوان تریبونی برای بیان عقاید و آرای دانشجویان و بلندگویی برای بیان مسائل و مشکلات درون دانشگاهی در سطح وسیع محسوب می شوند؛ تا کنون این نشریات چقدر در اهداف خود موفق بودند؟

این موفقیت یا عدم موفقیت را باید در بستر تاریخ جنبش دانشجویی بررسی کرد. در مقاطع مختلف، جریان دانشجویی در کشور ما با فراز و نشیب هایی مواجه بوده است که در عملکرد آن تاثیر گذاشته اند. فراز و نشیبب هایی که متاثر از شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه بوده و جنبش دانشجویی هم به عنوان نهاد و مولفه‌ای تاثیر گذار قاعدتا درگیر شرایط خاص جامعه در مقاطع مختلف است.

در این میان یکی از راه های ابراز وجود جنبش دانشجویی و تاثیر گذاری آن نشریات دانشجویی بوده و هست و دانشجو از این طریق می تواند با مردم و سایر دانشجویان صحبت کند. جایگاه نشریات دانشجویی در دهه‌های گذشته فعالیت جنبش دانشجویی بسیار پررنگ بوده است و گاهاً دیده شده در حوادث تاریخی_ دانشگاهی یک نشریه ساده دانشجویی توانسته است زمین بازی را کاملا تغییر دهد و راهبرد های اصلی را جابه جا کند.

اما در سال های اخیر به دلیل ظهور پدیده شبکه های اجتماعی و اینترنت، به مرور زمان اقبال عمومی دانشجویان از رسانه های مکتوب به سمت فضای مجازی و مدیوم تصویر تغییر پیدا کرد؛ اما زمان زیادی طول نکشید که امروز بسیاری از فعالان فرهنگی و سیاسی در دانشگاه ها دوباره دست به قلم شده اند و نشریات دانشجویی را زبان سخن خود کرده اند؛ چراکه عمق مطالب، اثر‌گذاری و قابلیت جریان‌سازی در محیط های محدود دانشگاهی بیش از هر چیز در اختیار کسی است که نشریه منتشر می کند، حتی الان که چندین پیام‌رسان و شبکه ارتباطات جمعی در موبایل ها خودنمایی می کند.

بر اساس آمار، تعداد نشریات دانشجویی از نیمه دوم دهه هفتاد تا ابتدای دهه 80 از 50 نشریه به 4000 نشریه رسیده است؛ افزایش تعداد نشریات دانشجویی چه مزایا و تهدیداتی دارد؟

با توجه به اینکه فضای سیاسی و اجتماعی اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه 80 خاص بوده و مردم پس از تحمل سیاست های 8 ساله اقتصاد سرمایه داری در کشور به تازگی از دولت سازندگی رهایی پیدا کرده بودند، با آغاز دولت مطبوعات‌چی‌ها، جنبش دانشجویی هم متأثر از توسعه رسانه های مکتوب در کشور، نشریات دانشجویی را رونق داد. نیمه دهه هفتاد، دورانی است که جنبش دانشجویی چنان قوتی داشت که می توانست در بسیاری از تحولات کشور نقش آفرینی جدی داشته باشد و خود را به عنوان یکی از مولفه های جدی فضای سیاسی و اجتماعی کشور معرفی کند. به همین سبب دانشجویی هم که وارد دانشگاه می شد، از همان روز اول شاهد یک تکثر گفتمانی گسترده در سطح دانشگاه بود. حالا شما فرض کنید که نه موبایلی هست، نه تلگرامی و نه اینستاگرامی؛ بورد تشکل‌های دانشجویی و نشریات دانشجویی می شوند مرکز تحولات هر دانشگاه. هردانشجویی که شمه سیاسی دارد و می‌خواهد حرف بزند، می‌تواند یک نشریه دانشجویی داشته باشد و در فضای دانشگاه حرف بزند.

این نوع افزایش نشریات خیلی مثبت است و تاثیر بسیاری در پویایی فضای دانشگاهی دارد؛ اما یک جایی هم افزایش نشریات دانشجویی، اتفاقی منفی است. مثل همین چند سال اخیر نشریات دانشجویی به صورت فیک و دروغین افزایش پیدا می کنند تا مثلا شورایی در وزارتخانه ها در اختیار یک گروه سیاسی قرار گیرد. تنها آورده اش هم برای آن جریان این است که یک تریبون دانشجویی در مقابل رهبر انقلاب داشته باشند تا از رفع حصر سران فتنه حرف بزنند. همین قدر سطح پایین. این نوع از افزایش نشریه مناسب نیست؛ اما اگر افزایش نشریات دانشگاهی در راستای گسترش آزاد اندیشی در دانشگاه ها باشد، خیلی هم خوب و مبارک است و باید از آن استقبال کرد.

چقدر نشریات دانشجویی می توانند در تحول فکری دانشجویان اثرگذار باشند؟

قالب های مختلفی برای انتقال مفاهیم در رسانه وجود دارد و یکی از آنها نشریه دانشجویی است. عمق و اثرگذاری مطلب در یک نشریه خیلی بیشتر از تلگرام و اینستاگرام است. برای مثال ممکن است شما روزانه ده‌ها مطلب را در موبایلتان بخوانید و یا چندین تصویر را در شبکه های اجتماعی ببینید؛ ولی آخر شب اگر تمرکز کنید و فکر کنید، صرفا تعداد محدودی از آنها در ذهنتان باقی مانده و چه بسا بسیاری از آنها را دیگر به خاطر نداشته باشید. از طرفی ممکن است شما 6 ماه پیش، مطلبی را در یک روزنامه یا نشریه ای دیده باشید؛ اما هنوز هم در ذهنتان باقی مانده و چند باری هم در شرایط مختلف برایتان یادآوری شده است؛ این یعنی عمق مطلب. البته بنا به قاعده، عمق مطالب کتاب خواندن به مراتب از نشریه هم بیشتر است.

آیین نامه های نشریات دانشجویی به چه میزان سبب محدودیت های آن ها شده است؟

ضوابط ناظر بر نشریات دانشگاهی با نگرشی باز نوشته شده است و با اقتباسی مثبت از قانون مطبوعات و موارد مشابه خارجی، ضوابط تنظیم شده است که موجب گسترش نشریات دانشجویی شود. البته این حرف من به این معنا نیست که این ضوابط اصلاح و به‌روز رسانی نیاز ندارند؛ اصلاح کردن هم نیاز هست؛ اما این طور نیست که این مقررات مانعی برای فعالیت دانشجویان در حوزه نشریات باشند.
البته ما مقرراتی هم داریم که در خود وزارتخانه های علوم و بهداشت نوشته می شوند و متاثر از دولت های مختلف، دچار تغییر و تحول دائمی هستند. مثال بارزش هم همین شیوه نامه اجرایی انتخابات کمیته های ناظر بر نشریات دانشگاه ها و شورای مرکزی ناظر بر نشریات دانشگاهی وزارتین علوم و بهداشت است که با سیاست هایی متناقض در دولت یازدهم و دوازدهم موجب رشد قارچی نشریه های یکبار مصرف و انتخاباتی شد. به طوری که در حال حاضر در بسیاری از دانشگاه ها صدها نشریه دانشجویی وجود دارند که حتی در طول سال یکبار هم منتشر نمی شوند. التبه ما به شدت پیگیر اصلاح این شیوه نامه هستیم و امیدواریم نسخه اصلاح شده آن تا پایان دی ماه امسال توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شود.

در چند سال اخیر شاهد برخوردهای دوگانه با نشریات دانشجویی بودیم؛ از طرفی بعضی از نشریات دانشجویی به صورت گسترده از عکس سران فتنه استفاده کرده یا تریبونی علیه نظام شده‌اند و از طرف دیگر حمایت چندانی از نشریات انقلابی نمی شود؛ این برخوردهای دوگانه چرا انجام می شوند و چگونه می توان جلوی آن را گرفت؟

ریشه این برخورد های سیاسی در دانشگاه ها نفوذ یک جریان ساده‌اندیش سیاسی به دانشگاه است. جریانی که اعتقاد چندانی به مبانی انقلاب اسلامی ندارد و حس تعهد چندانی هم به اصول اخلاقی و مدیریتی برای خود لازم نمی داند. پس از شکل گیری دولت روحانی در سال 92 شاهد حضور تشکیلاتی حامیان وی در کرسی های مدیریتی دانشگاه های سراسر کشور بودیم و چه در دانشگاه های وزارت علوم و چه در دانشگاه های وزارت بهداشت، رادیکال ترین عناصر فعال انتخاباتی در هر منطقه به عنوان رئیس و معاون فرهنگی دانشگاه های مختلف منصوب می شدند.

البته این مسئله فقط در دانشگاه ها نبود و در وزارتین متولی آموزش عالی کشور، یعنی وزارت علوم و وزارت بهداشت هم شخصیت هایی بسیار تند و سیاسی از جمله سید ضیا هاشمی در وزارت علوم و فراهانی در وزارت بهداشت متصدی معاونت فرهنگی وزارتین شدند. البته این فضای تند سیاسی به مرور زمان تعدیل شد و پس از پیروزی روحانی در سال 96، از آنجایی که رییس جمهور دیگر نیازی به دانشگاه پرشور نداشت، تغییراتی در وزارتین علوم و بهداشت اعمال کرد تا فضای جنبش دانشجویی را کمرنگ کند. معتقدم در حال حاضر اگرچه این سیاست دولت دوازدهم توانسته است تشکل‌های اصلاح طلب را منفعل کند؛ اما محدودیت های موجود حتی موجب تقویت و خودکفایی جریان دانشجویی انقلابی و منتقد دولت روحانی شده است.

فراگیر شدن استفاده از فضای مجازی چه تهدید و فرصتی برای نشریات دانشجویی است؟

شخصا به عنوان فردی که زمان زیادی را هم در فضای مجازی سپری می‌کنم و به عبارتی از آنجایی که کارم تولید مستند های کوتاه است، معتقدم هیچ یک از مدیوم های رسانه مکتوب، رسانه تصویری و فضای مجازی، منافی یکدیگر نیستند و چه بسیار در شرایط حساس می توانند کامل کننده یکدیگر باشند. سند این مدعا هم این است که با وجود گسترش حداکثری استفاده از فضای مجازی در میان قشر دانشجوی امروزی، هنوز هم که هنوز است، نشریات دانشجویی رونق دارند.

دخالت های معاونت فرهنگی در انتخابات هیئت نظارت به پایان رسید؛ آیا معاونت فرهنگی به فضای آزاد نشریات دانشجویی احترام می گذارد؟

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تعطیل است. به عبارتی، مهم‌ترین دستگاه مدیریت آموزش عالی کشور، در دولت دوازدهم به دست افرادی سپرده شده است که نه‌تنها هیچ خلاقیت و انگیزه ای ندارند، بلکه روزشماری می کنند که هرچه سریعتر 1400 فرا برسد و از زیر بار سنگین وزارت علوم خارج شوند. این حرف من نیست. خودشان هم در جلسات مختلف در لفافه همین حرف را می زنند. در چنین شرایطی، مدیران هر مجموعه ای به همه چیز و همه کس احترام قائل هستند. با این اوصاف وزارت علوم به فضای باز نشریات احترام می گذارد؛ زیرا زور نشریاتی ها از ساختار وزارتخانه بیشتر است. البته نا گفته نماند که اگر لحظه ای احساس کنند که قوت ایجاد انحصار را دارند، برای حذف مخالفانشان درنگ نمی کنند. نمونه تلاش برای حذف کردن مخالفان را هم در اردیبهشت و خرداد همین امسال یعنی سال 98 دیدیم و دیده اید.

چرا دانشگاه آزاد اسلامی شورای ناظر بر نشریات دانشجویی ندارد؟ وضعیت نشریات دانشجویی دانشگاه آزاد رو چگونه ارزیابی می کنید؟

این سوال را من باید از شما به عنوان رسانه دانشگاه آزاد بپرسم. با توجه به شناختی که به واسطه حضور بیش از 4 سال در جنبش دانشجویی از دانشگاه آزاد اسلامی پیدا کرده ام، احساس می کنم نبود ساختار قانونی نشریات دانشجویی در این دانشگاه به دلیل کم کاری مجموعه معاونت فرهنگی دانشگاه آزاد است. شخصا در این مورد چندباری با دکتر طهرانچی، ریاست دانشگاه آزاد اسلامی صحبت کرده ام و وی هم از آنجایی که خودش سابقا رئیس دانشگاه شهید بهشتی بوده و درک کاملی از ساختار های قانونی دستگاه فرهنگی دانشگاه دارد، در بسیاری از موارد مطرح شده نظری یکسان با بنده داشت.

نبود ساختار قانونی نشریات دانشجویی در این دانشگاه به عملکرد مجموعه معاونت فرهنگی بستگی دارد. من حتی طرحی کامل و راهکارهایی را هم به‌صورت مکتوب تنظیم کردم و راهنمایی هایی را هم برای برون‌رفت از این وضعیت بی بست نشریات دانشجویی در دانشگاه در اختیار دکتر طهرانچی قرار داده ام. ریاست دانشگاه هم تا جایی که اطلاع دارم مرکز رسانه ها و نشر علمی دانشگاه را مامور بررسی زیرساخت‌های لازم در این مورد کرده اند و امیدوارم به‌زودی اخبار خوبی از فضای نشریات دانشجویی دانشگاه آزاد فرا برسد.

با توجه به اینکه نظارت و بررسی محتوایی نشریات دانشجویی یکی از وظایف کمیته های ناظر بر نشریات در سطح دانشگاهی و وزارتخانه هست، نشریات مختلف چقدر در این زمینه موفق هستند و محتوای غنی تولید می کنند؟

جنبش دانشجویی با توجه به شرایط سخت گفتمانی که در حال حاضر در کشور ایجاد شده، ناگزیر از ارائه راهکار برای اداره کشور است. به همین واسطه هسته های فکری جنبش دانشجویی قوی تر از قبل در حال فعالیت هستند و اقدامات خوبی هم در حال انجام است. خروجی بسیاری از این حلقه ها در دانشگاه ها همین نشریات دانشجویی هستند که گاها اثرگذاری بسیاری هم دارند؛ اما در حوزه نظارت از سوی دستگاه آموزش عالی و دانشگاه ها ما شاهد یک تعطیلی تاریخی هستیم و آن طور که به نظر می رسد با تغییرات اساسی در ساختار دولت، در این زمینه نیز شاهد تحول چندانی نخواهیم بود.

عدم تاثیرگذاری نشریات در فضای علمی و کمرنگ شدن دغدغه‌های صنفی چقدر از اعمال فشارهای مسئولان دانشگاه نشأت می گیرد و برای گفتمان‌سازی و جریان‌سازی در حوزه نشریات چه اقداماتی صورت گرفته است؟
تا حدودی می توان کمرنگ شدن جنبه علمی نشریات را مربوط به عدم حمایت دانشگاه ها از نشریات علمی دانست. عموما مسئولان فرهنگی دانشگاه ها افرادی سیاسی هستند و درکی از نشریات علمی دانشجویی ندارند؛ اما در حوزه نشریات سیاسی و اجتماعی، با توجه به اینکه رهبر انقلاب هم در دیدار رمضان‌‌شان با دانشجویان به اهمیت تشکیل شبکه نشریات و نویسندگان نشریات دانشجویی انقلابی اشاره کردند، ما به همراه جمعی از فعالان این حوزه در تشکل‌های مختلف به صورت مستمر درحال برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های جبهه ای هستیم و یکی از مثال های آن هم نشریه ای است که در 16 آذر ماه امسال منتشر و در بیش از 50 دانشگاه کشور توزیع شد.

انتهای پیام/