گروه دانشگاه ایسکانیوز- شایان دنیادیده؛ سالیان متمادی است که تمدن مشرق زمین و مغرب زمین در ابعاد مختلف درحال پیکار و ستیزه هستند و هر کدام بر اساس ایدئولوژی و دیدگاه‌های خاص خود، خود را نسبت به دیگری برتر و به بیان بهتر، حق می‌دانند.

سردمداران مشرق زمین اما با داشتن تمدنی کهن، مبانی فکری و اندیشه نشات گرفته از قرآن و فعالیت دانشمندانی مانند ابوعلی سینا و فارابی، در حوزه علوم انسانی تسلیم غرب شد و نتوانستند از ایدئولوژی و منابع تحقیقاتی اندیشمندان شرقی، بهره کافی را ببرد؛ اما علوم انسانی نشات گرفته از آموزه‌های غربی، نمی تواند به طور تمام و کمال در حوزه‌هایی مانند علوم سیاسی در جامعه شرقی به ویژه کشوری مانند ایران، به مرحله اجرایی برسد چرا که با بسیاری از مبانی فکری و فرهنگی این کشور، تفاوت‌های بنیادین دارد.

کشور ایران نیز پس انقلاب اسلامی با وجود تغییرات اساسی در رویکردها و سیاست‌های گذشته خود، پس از گذشت 40 سال از انقلاب، همچنان با چالش‌های جدی در حوزه علوم انسانی روبروست و بسیاری از منابع درسی این حوزه، از سوی دانشمندان غربی و آموزه‌های مغرب زمین تدوین شده است.

یکی از اهداف اصلی انقلاب اسلامی رسیدن به تمدن نوین اسلامی است که مسئله علم، یکی از ابزارهای اصلی این مسیر محسوب می‌شود؛ اما اگر علم، تولید آموزه‌های غربی که با چاشنی غیر توحیدی و الحادی باشد، مسیر رسیدن به تمدن نوین اسلامی را با مشکلات متعددی مواجه خواهد کرد. به همین دلیل، تحول در علوم انسانی که بومی سازی کتب درسی آغاز نقطه ابتدایی آن است، امری غیر قابل انکار و ضروری محسوب می‌شود.

دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان یک دانشگاه اجتماعی، سال گذشته با تاسیس معاونت علوم انسانی و هنر تصمیم دارد زمینه را برای تغییر و تحول در علوم انسانی و به تبع آن، بومی سازی کتب دانشگاهی فراهم کند.

درنگی کوتاه بر مبانی علوم انسانی غربی در کتب علوم انسانی

دانشمندان غربی هم‌زمان با شروع انقلاب صنعتی در قرن 19 میلادی، فعالیت‌های پاپ و کلیسا را مانعی برای رسیدن به آزادی قلمداد می کردند که نیازهای ابتدایی انسان همانند نیاز جنسی را به رسمیت نمی شناسند. روحانیون مسیحی در آن برهه زمانی، علت تمامی وقایع از جمله بیماری را خدا می‌دانستند؛ اما پس از گذشت مدتی با کشف میکروب و ویروس به عنوان علل اصلی ایجاد بیماری، دین یک گام به عقب رفت و به تدریج اعتماد عمومی نسبت به کلیسا و پاپ از بین رفت.

خلأ پاسخگویی کلیسا به نیازهای مردم و رشد روز‌افزون فساد در روحانیون مسیحی نتیجه ای چون ظهور مفاهیمی مانند اومانیسیم(انسان گرایی) و سکولاریسم(جدایی دین از سیاست) نداشت. موضوعاتی مانند آزادی انسان و عقل گرایی، رنگ و بوی تازه ای به خود گرفت و هر موضوعی که اثری از خدا و دین در آن وجود داشت، به حاشیه رانده شد.

به گفته بسیاری از استادان دانشگاهی، ریشه اصلی شکل گیری علوم انسانی در غرب، مباحثی مانند اومانیسم و انسان گرایی است. غلامعلی حدادعادل استاد فلسفه دانشگاه تهران در این باره می گوید: «نتیجه جدایی هستی شناسی از معرفت شناسی موجب شکل گیری اومانیسم شد. جلوه اومانیسم در زندگی اجتماعی، سکولاریسم می شود. در پارادایم اومانیسم با انسان گرایی اصالت و محور همه امور را انسان قرار دادند. بنابراین از دل چنین فلسفه ای نگاهی انسان شناسی پدید آمد و سپس فلسفه های مضاف برای شئونات مختلف فردی و اجتماعی تعریف شد که مبنای علوم انسانی قرار گرفت. فلسفه علم، اخلاق، روان شناسی، حقوق و ریاضیات از جمله فلسفه های مضاف هستند که بر شاخه ستبر علوم انسانی روییده است و این شاخه بر تنه متافیزیک با ریشه فلسفه رشد کرده است».

سید محمد رضا مرندی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز در این باره معتقد است: «در علوم انسانی غربی، انسانی شناسی با علوم انسانی اسلامی ایرانی متفاوت است؛ زیرا انسان شناسی در غرب غریزه‌محور است؛ ولی در اسلام، عنصری به نام فطرت نیز مطرح می شود. بنابراین خمیر مایه هایی که غربی ها با آن به حقیقت می رسند با ما متفاوت است و به همین دلیل، نتایجی که آن ها در حوزه علوم انسانی به دست می آورند با ما متفاوت است و ضرورت دارد، علوم انسانی اسلامی و غیر غربی و عبور از علوم انسانی غربی».

این مبانی فکری در تمامی کتب علوم انسانی در حوزه‌های جامع شناسی، روانشناسی و علوم سیاسی وارد شد و به تدریج در تمامی دانشگاه های جهان گسترش پیدا کرد

اهمیت کتب درسی در شکل‌گیری مبانی علمی جامعه

دیدگاه‌های دانشمندان غربی درباره علوم انسانی، در بسیاری از کتب دانشگاهی رشته‌های علوم انسانی، مانند روانشناسی، جامع شناسی و علوم سیاسی نفوذ پیدا کرده و در بسیاری از دانشگاه‌های جهان به ویژه جهانِ شرق، گسترده شده است. کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و بسیاری کتب رشته‌های علوم انسانی، نشات گرفته از دیدگاه‌های و آموزه‌های دانشمندان غربی است.

کتب درسی در شکل گیری و توسعه علم آموزی هر کشوری از اهمیت زیادی برخوردار است و می‌توانیم آن را سازنده بنیان علمی هر جامعه‌ای بدانیم. به گفته کارشناسان این حوزه، اگر کتب درسی براساس اصول و قواعد هر جامعه‌ای تدوین و تنظیم شود، می‌تواند زمینه ساز توسعه و پیشرفت علمی کشور در حوزه‌های مختلف باشد.

حسن مظاهری فارغ التحصیل دکتری رشته برنامه ریزی در این باره میگوید: «صاحب‌نظران حوزه مطالعات برنامه درسی، کتاب درسی را جلوه عینی و فرزند برنامه درسی می­ دانند؛ بنابراین قبل از توجه به جایگاه کتاب درسی لازم است بر اهمیت برنامه ­های درسی توجه و تاکید کرد. برنامه ­های درسی نیز که در راستای اهداف تربیتی نظام ­آموزشی تهیه و تنظیم می ­شوند و هدف اساسی از تدوین آنها (به عنوان نقشه راه یادگیری)، تحقق اهداف است، وابستگی خاصی به اهداف تربیتی مصوب­ شده دارند. به عبارت دیگر داشتن برنامه ­های درسی مناسب، مستلزم تدوین و تصویب اهداف تربیتی متناسب با جامعه مربوط است».

با این تفاسیر، تغییر و تحول در کتب درسی به ویژه حوزه علوم انسانی، یکی از ملزومات برای رسیدن به دانشگاه اسلامی و زمینه سازی برای تحول نوین اسلامی است. اگر کتب درسی حاوی مضامین غربی باشد، خروجی آن با جامعه اسلامی تناقض خواهد داشت و مانع رشد معنوی و اخلاقی مردم خواهد شد؛ چرا که رشد مردم، یکی از وظایف اصلی حکومت اسلامی محسوب می‌شود.

گام بلند دانشگاه آزاد اسلامی برای بومی‌سازی کتب درسی

دانشگاه آزاد اسلامی سال گذشته، اقدام به تاسیس معاونتی تحت عنوان معاونت علوم انسانی و هنر کرد تا به حوزه تحول علوم انسانی به صورت تخصصی‌تر پرداخته شود. عبدالحسین خسروپناه که در دارای کتب، مقالات و آثار علمی متعددی در حوزه فلسفه اسلامی و علوم انسانی است، با حکمی از سوی دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد، سکان دار معاونت علوم انسانی و هنر را برعهده گرفت.

به گفته خسروپناه، برنامه معاونت علوم انسانی برای تحول این حوزه، انجام 3 فعالیت است که شامل «روزآمدی»، «بومی سازی» و «حکمی سازی» می شود.

همچنین عبدالحسین خسروپناه 16 تیرماه سال جاری، آیین‌نامه اجرایی هیئت‌های اندیشه‌ورز استانی تعالی علوم انسانی و هنر را به رؤسای استان‌ها، واحدها، مراکز آموزشی و معاونت آموزش‌های عمومی و مهارتی دانشگاه ابلاغ کرد. براساس این آیین نامه، تأسیس هیئت‌های اندیشه‌ورز استانی تعالی علوم انسانی و هنر در صدر وظایف معاونت علوم انسانی و هنر دانشگاه قرار دارد تا با ایجاد شبکه گسترده علمی و بهره‌گیری از اعضای هیئت علمی و افراد برجسته، زمینه ایجاد تعامل و همکاری بیشتر در درون خانواده دانشگاه آزاد اسلامی را فراهم خواهد کرد.

مساعدت و مشاورت در قلمرو سیاست‌گذاری، گفتمان‌سازی، پایش علمی و تشخیص نیازهای استانی و کشوری، شناسایی ظرفیت‌های علمی استان و ارائه پیشنهادهای عملیاتی در راستای تعالی علوم انسانی و هنر جهت تبدیل دانشگاه آزاد اسلامی به مرجعیت علمی و پیوند علوم انسانی و هنر با نظام و جامعه اسلامی از جمله وظایف هیئت‌های اندیشه ورز محسوب می‌شود.

فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه علوم انسانی طی سال گذشته، به همین نقطه ختم نشد و دکتر طهرانچی ریاست عالی این دانشگاه 22 دی ماه، آیین‌نامه تدوین کتاب‌های مرجع و درسی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد را به واحدهای دانشگاهی و مراکز آموزشی ابلاغ کرد.

براساس این بخشنامه، از جمله سیاست‌های تدوین «تدوین کتاب‌های مرجع و درسی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی»، توجه به عناصر اساسی روزآمدی، بومی سازی و حکمی سازی محتوای کتاب‌های درسی، توسعه همکاری و استفاده از توان سایر مؤسسات و شخصیت‌های علمی ملی و بین المللی در تألیف کتاب‌های درسی، پیراستگی متون درسی از القائات استعماری، الحادی و سکولاریستی و الگوسازی، مدل سازی، مفهوم سازی و نظریه پردازی با الهام از علوم بومی و اسلامی و نمادسازی و معرفی اندیشه ورزان و دانشمندان ایرانی و مسلمان و پیوند بین علم و عمل و توجه به رویکردهای کاربردی، فناورانه، اشتغال‌زایی و کارآفرینی به منظور تقویت مهارت های خلاقیت و اندیشه ورزی، استدلال و استنتاج و ... است.

تحول کتب درسی براساس روزآمدی، حکمی‌سازی و بومی‌سازی

همانطور که گفته شد، دانشگاه آزاد اسلامی به دنبال این است که با سه مولفه بومی سازی، حکمی سازی و روزآمدی، حوزه علوم انسانی به صورت کلی و کتب درسی به طور خاص را متحول کند؛ اما باید دید که این مولفه ها دقیقا به چه معنی است و تحول کتب درسی، چگونه با تکیه بر این مفاهیم متحول خواهد شد؟

به گفته خسروپناه، اولین مرحله سند تعالی علوم انسانی روز آمدی است؛ بدین معنی که از آخرین دستاوردهای علمی و پژوهشی در دنیا را بدانیم و منابع ما به روز باشد. روزآمدی می تواند در شناخت مبانی فکری دانشمندان دنیا و تفکرات آن اثر قابل توجهی داشته باشد.

دومین مرحله بومی سازی است؛ یعنی بر اساس با توجه به نیاز هر منطقه نیاز‌سنجی کنیم و با علم خود مشکلات آن منطقه را حل کنیم. آمایش سرزمینی موجب می شود نیاز و مشکلات هر منطقه به صورت جداگانه مشخص و براساس آن، کتب درسی برای حل مشکلات و نیاز آن منطقه تدوین شود.

سومین مرحله حکمی سازی است که باید با مبانی حکمت وارد شویم و نظریه‌های فرهنگی را با حکمت انجام دهیم.

بر همین اساس، نخستین جلسه راهبردی دفتر مطالعات، برنامه ریزی و تعالی برنامه درسی مرکز مطالعات، برنامه ریزی و تعالی علوم انسانی دانشگاه آزاد اول بهمن ماه با هدف بررسی چالش های اصلی برنامه های درسی، اقدامات راهبردی تدوین و بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی مبنی بر کارآمدی، روزآمدی، بومی سازی و حکمی‌سازی برگزار شد.

فاطمه حمیدی‌فر سرپرست این دفتر مطالعاتی نیز در گفت‌و‌گو با ایسکانیوز از تغییرات ملموس در سرفصل‌ کتب علوم انسانی در سال تحصیلی آینده خبر داد.

وی همچنین حکمی سازی کتب درسی در راستای ارزش‌های دینی و اسلامی را یکی از مهم‌ترین مولفه‌های تحول در حوزه علوم انسانی دانست و گفت: «بسیاری از علوم، نمی‌توانند باعث ایجاد روند توسعه و رشد در کشور شوند. به همین دلیل باید حکمی سازی کتب به عنوان یکی از ملزومات تحول علوم انسانی مورد توجه بیشتری قرار بگیرد».

مسلم است، تحول و بومی سازی در کتب علوم انسانی جزو مهم‌ترین راهبردها برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی محسوب می‌شود. آموزش عالی بخش مهم جامعه محسوب می‌شود که می تواند آینده جامعه را درخشان یا تاریک کند. تدوین کتب درسی مطابق با موازین، فرهنگ، اعتقادات و ایدئولوژی جامعه، قطع به یقین استحکام بنیان‌های علمی و فکری آن جامعه را در پی خواهد داشت.

انتهای پیام/