گروه دانشگاه ایسکانیوز، شایان دنیادیده: دانشگاهها به عنوان مهم ترین رکن نظام آموزش عالی، جزو عناصر رشد، پیشرفت و توسعه هر کشور محسوب میشوند. همچنین دانشگاهها نقش اساسی را در توسعه حوزههای فرهنگی، اجتماعی و تربیت نیروی انسانی متخصص به عنوان موتور محرک پیشرفت جامعه، ایفا میکنند.
در این میان اما نباید از نقش استادان به ویژه اعضای هیئت علمی غافل شد؛ اعضای هیئت علمی بدنه اصلی هر دانشگاهها را تشکیل میدهند که تربیت نیروی انسانی متخصص، رشد در حوزه بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین پژوهش محوری برای حل مسائل جامعه با فعالیت همه جانبه آنها، جامه عمل به خود می پوشاند.
به گفته کارشناسان حوزه آموزش عالی، ارتقای علمی اعضای هیئت علمی مهمترین مولفه برای ارزیابی شاخصهای عملکردی هر دانشگاه به شمار میآید؛ به همین دلیل توجه به فرآیند ارتقا اعضای هیئت علمی، اثر مستقیمی را در خروجی دانشگاه ها و کارآمدی نظام آموزش عالی کشور خواهد گذاشت. درواقع حفظ و تکریم جایگاه اعضای هیئت علمی با توجه به نقشه جامع علمی کشور، از اهمیت زیادی برخوردار است.
با این تفاسیر، فرآیند ارتقا اعضای هیئت علمی باید به گونهای تدوین شود که علاوه بر ایجاد انگیزه در عملکرد آن ها، به مولفههای توسعه و چشم انداز پیشرفت جامعه توجه داشته باشد. به بیان دیگر تدوین یک سیستم جامع، دقیق و تخصصی، تاثیرات مطلوب متعددی مانند شناسایی نیازهای علمی کشور، کشف مشکلات و چالش های آموزش عالی، و همچنین نحوه ترفیع و تعیین نظام حقوقی و مزایای اعضای هیئت علمی خواهد گذاشت. البته که این سیستم باید دارای مولفه های دیگری همانند شفافیت، بی طرفی و منطبق بر استانداردهای علمی نیز باشد.
آییننامه ارتقای اعضای هیئت علمی و چالشهای آن
فرآیند ارتقای اعضای هیئت علمی در نظام آموزش عالی ایران، براساس آیین نامه ای تحت عنوان «آیین نامه ارتقای مرتبه اعضای هیئت علمی» انجام می شود که دارای 9ماده و 65 تبصره است.
آئین نامه جدید ارتقای مرتبه اعضای هیأت علمی مؤسسههای آموزش عالی، پژوهشی و فناوری دولتی و غیردولتی که در جلسه ٧٧٦ مورخ ١٨/ 12/ 94 شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده بود، از سوی محمد فرهادی، وزیر اسبق علوم تحقیقات و فناوری برای اجرا از اول مهرماه 1395 ابلاغ شد.
به گفته کارشناسان، جهت دهی فعالیتهای علمی دانشگاهها در مسیر اهداف نظام علم و فناوری کشور، ارتباط مستقیم با توسعه یافتگی و یا عقب افتادگی کشورها، الزام برنامه پنجم توسعه بر تغییر آیین نامه ارتقای استادان و تاکید نقشه جامع علمی کشور بر ضرورت اصلاح آیین نامه ارتقای اساتید، از جمله مهم ترین اهداف اصلاح و تغییر آیین نامه قبلی به شمار می رود.
اما با وجود تغییرات و اصلاحات گسترده در این آیین نامه، همچنان بسیاری از اعضای هیئت علمی و پژوهشگران حوزه آموزش عالی، بسیاری از بندها و تبصره های آن را با چالش های جدی مواجه می کنند و این آیین نامه را دارای نواقص متعدد می دانند.
به عنوان مثال بسیاری از کارشناسان، بخش فرهنگی آیین نامه را دارای اشکالات زیادی همانند اعمال نشدن نظرات اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در آیین نامه جدید، غفلت از اولویتها و برخی اقدامات نقشه جامع علمی کشور در امتیازدهی فعالیت های علمی متقاضی، غفلت از مقوله تحول و ارتقای علوم انسانی و همچنین توزیع نامناسب امتیازها و اشکلات مربوط به مجموع امتیازات مواد میدانند.
در پژوهش دیگری تحت عنوان «واکاوی آیین نامه ارتقای اعضای هیئت علمی:چالش ها و پیامدها» از 26 نفر از اعضای هیئت علمی درباره پیامدهای مادههای این آیین نامه بر فعالیتهای حرفه ای اعضای هیئت علمی مصاحبه ای انجام شد.
نتایج بدست آمده حاکی از آن است که بسیار از اعضای هیئت علمی، انتقادات جدی را به این آیین نامه دارند که فرآیند ارتقای آن ها را، با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد. چالش های مطرح شده در این پژوهش شامل در نظر گرفتن معیارهای یکسان در تمامی رشتهها، فشار کار زیاد به اعضای هیئت علمی در ابتدای فرآیند ارتقا، الزام اعضای هیئت علمی برای کسب امتیازات در همه مادهها، تاکید زیاد به تولید علم در قالب مقالات ISI و علمی و پژوهشی، مبنا قراردادن معیارهای رتبه بندی بین المللی در فعالیت های پژوهشی، کم اهمیت شمردن آموزش در مقایسه با پژوهش و... میشود.
چرایی اهمیت ارتقای اعضای هیئت علمی
ارتفای کیفیت آموزشی یکی از موضوعات مهمی است که طی سال های اخیر، مورد توجه مسئولان آموزش عالی کشور قرار گرفته است. به گفته پژوهشگران، کارآمدسازی حوزه آموزش، ارتباط مستقیم با کیفیت استادان و اعضای هیئت علمی دارد و به همین دلیل، ارزیابی مستمر استادان از لحاظ کیفیت تدریس، اهمیت زیادی پیدا میکند.
ارزشیابی استادان و اعضای هیئت علمی از دیرباز در نظام آموزشی کشور وجود داشته و لذا معیار مناسبی برای شناخت نیازهای علمی و همچنین برنامه ریزی مدون و صحیح در این حوزه، اهمیت زیادی دارد.
کارشناسان معتقدند یکی از عوامل مهم در فرآیند یادگیری، رفتار آموزشی اساتید است که شیوه تدریس، قدرت بیان، توانایی تفهیم، نحوه تعامل با دانشجو، رعایت انضباط کاری را در برمیگیرد.
اگر فرآیند ارتقای اعضای هیئت علمی به خوبی انجام شود، انگیزه استادان برای بهبود شیوههای تدریس، تعامل بهتر با دانشجویان، افزایش کیفیت آموزش، ایجاد فضای علمی همراه با نشاط و همچنین هدایت دانشجویان به انجام پژوهش های کاربردی مبتنی بر نیازهای جامعه، سر و شکل بهتری به خود خواهد گرفت.
چالش جدی دانشگاه آزاد با ارتقای اعضای هیئت علمی
موضوع ارتقا علمی اعضای هیئت علمی در برخی دانشگاه ها همانند دانشگاه آزاد اسلامی با چالش جدی مواجه است. دانشگاه آزاد اسلامی با 400 واحد دانشگاهی و نزدیک به 24 هزار عضو هیئت علمی نیازمند برنامه ریزی دقیق و تخصصی برای بررسی ارتقای اعضای هیئت علمی خود است.
اما عدم توجه به این موضوع باعث شده است که روند ارتقای اعضای هیئت علمی با کندی مواجه شود و درنتیجه، انگیزه استادان برای تدریس را از بین ببرد.
احمد حیدری سخنگوی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه ایسکانیوز، درباره این موضوع می گوید: « دانشگاه آزاد اسلامی با 400 واحد دانشگاهی و 24 هزار عضو هیئت علمی فقط یک هیئت ممیزه دارد. در بسیاری از دانشگاههای کشور با 200 الی 1000 عضو هیئت علمی حداقل یک هیئت ممیزه و بعضاً تا دو هیئت ممیزه مستقر شده است؛ در چنین شرایطی روند رسیدگی به پرونده و ارتقای استادان دانشگاه آزاد اسلامی با تأخیر و فرسایش پیش میرود و زحمات اعضای هیئت علمی این دانشگاه دیده نمیشود».
وی کندی روند بررسی پروندههای اعضای هیئت علمی را مانع اصلی گسترش تحصیلات تکمیلی در واحدهای دانشگاهی دانست و گفت:«علاوه بر مشکلات و چالشهای مربوط به اعضای هیئت علمی، کندی روند ارتقای استادان موجب محدودیت اخذ مجوز کد رشته محلهای واحدهای دانشگاهی میشود. بعضاً باوجود زحمات و کارنامه مطلوب اعضای هیئت علمی یک گروه آموزشی، امکان اخذ مجوز کد رشته محلهای کارشناسی ارشد و دکتری فراهم نمیشود».
اگر مسئولان آموزش عالی کشور به این موضوع توجه نکنند، نظام آموزش عالی کشور با چالش جدی مواجه خواهد شد چرا که دانشگاه آزاد اسلامی نزدیک به 40 درصد بار نظام آموزش عالی کشور را در برمیگیرد و لذا نادیده گرفتن آن به معنی نادیده گرفتن بخش قابل توجهی از نظام آموزش عالی کشور است.
شرایط ارتقای اعضای هیئت علمی در دانشگاه آزاد
انجام وظایف محوله براساس برنامه تنظیمی دانشگاه، ارائه گواهی شرکت در گارگاهها و دورههای روش تحقیق، شرکت در دورههای توانمندسازی دانشگاهی، تسلط بر یک زبان خارجی متناسب با رشته مربوطه، توانایی کار با کامپیوتر، شبیهسازیهای نموداری و کاربردهای آموزشی و پژوهشی و تایید صلاحیت اخلاقی، شئون استادی و رفتار حرفهای از شرایط عمومی و موافقت دانشگاه یا موسسه آموزش عالی، ۱۰ سال سابقه عضویت بهعنوان هیئت علمی، کسب امتیاز ارتقا به استادیاری براساس ضوابط و قوانین آییننامه، تعهد حداقل ۵ سال خدمت در دانشگاه مربوط پس از ارتقا به استادیاری، تایید نهایی هیئت ممیزه مرکزی از جمله شرایط اختصاصی برای ارتقای اعضای هیئت علمی تعیین شده است.
اما بسیاری از مسئولان دانشگاه آزاد، یک هیئت ممیزه را برای بررسی ارتقای اعضای هیئت علمی کافی نمی دانند؛ به عنوان مثال حجتالاسلام عبدالحسین خسروپناه معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی در مورد تشکیل دو هیئت ممیزه موضوعی در دانشگاه آزاد می گوید:«پیشنهاد تشکیل دو هیئت ممیزه علوم انسانی و هنر به اضافه علوم مهندسی و پایه به وزارت علوم وصول شده که موافقان و مخالفانی نیز در وزارتخانه نسبت به این پیشنهاد بهچشم میخورد».
راهی که باید به درستی طیشود
با این اوصاف نظام ارزشیابی و رتبه بندی استادان و اعضای هیئت علمی باید به گونهای تدوین شود که دارای دربرگیری، شفافیت و تخصص محوری باشد تا بتواند در مدیریت صحیح حوزه علمی کشور، اثر گذار باشد. اگر این راه به درستی طی نشود، استادان دانشگاهی انگیزهای برای به کارگیری شیوه های نوین در حوزه آموزش نخواهند داشت که به تبع آن، خروجی دانشگاه ها برای حل مشکلات جامعه و همچنین نقش آفرینی دانشگاه ها در جامعه را با چالش جدی مواجه خواهد کرد.
انتهای پیام/