گروه دانشگاه ایسکانیوز، فرمول درجازدن بسیار آسان است؛ «به آنچه که برایت دستاوردی ندارد افتخار کن.» آمار و ارقام برای رقابت خوب است اما تمام واقعیت موجود نیست.
درباره آمار مقالات و فلان رتبه ایران در جهان همه شنیدهایم چون این روزها و سالها زیاد از زبان مسئولان بیان شده و به اصطلاح با آن پز دادهاند. کسب افتخار و برتر بودن آنهم در سطح ملی پز دادن هم دارد؛ اما واقعیات دیگری هم وجود دارد که باید به آنها توجه کرد.
برای اینکه پیشرفت کنیم نیاز است نگاهی به دور و بر خود بیاندازیم و کاستیهایمان را ببینیم البته نه با عینک بدبینی و دیدی صرفا نقادانه.
تولید مقاله خوب است و لازم؛ اما کافی نیست و چون بسیاری از مسئولان سالها آن را کافی دانستند اکنون با مشکلات عدیده در نظام آموزشی کشور روبهرو شدهایم که از افزایش تقلب علمی گرفته تا درصد پایین نسبت تولید علم به ثروت و کاربردی نبودن پژوهشها از جمله این گرفتاریهاست.
قدرتهای سیاسی و اقتصادی دنیا با پشتوانه علم و تکنولوژی که محصول پژوهشهای محققان و دانشجویان و استادانشان است به این نقطه رسیدهاند. آنها به نوشتن مقاله اکتفا نکردهاند یا صرفا به صفحات پر از کپیهای بیاعتباری چون پایان نامه امتیاز ندادند؛ اولویتشان برای خوب بودن یک دانشجو مقاله نیست یا ملاکشان برای ارتقای استاد. بله مقاله و پایاننامه و پژوهش اهمیت دارد؛ ارزشمند است؛ قابل توجه است اما مادامیکه به عنوان وسیله در نظر گرفته شود نه هدف. وسیلهای برای رسیدن به تکنولوژیهای روز٬ وسیلهای برای حل مشکلات جامعه٬ وسیلهای برای بارور ساختن دانش روز و وسیلهای برای هدایت جامعه به سمت اقتدار سیاسی و اقتصادی.
آینده فدای بیتدبیری مسئولان کشور
چرا مسئولان توجه نمیکنند؟ شاید دنبال افتخارها و آمارهای دم دستی هستند شاید میخواهند دوران مدیریتشان پر باشد از رتبههای برتر در زمینههایی که سودی برای کشور ندارد؛ اما آینده چه میشود آیا باید آینده قربانی خودخواهی٬ بی مسئولیتی٬ بیتدبیری یا ناکارآمدی مدیران شود؟
رهبر معظم انقلاب اسلامی با درک هوشمندانه و زودهنگام اهمیت مقوله علم و فناوری در افزایش اقتدار کشورها، در بسیاری از مناسبتها، گریزی به مسئله مهم پیشرفت علمی و لزوم حفظ «شتاب رشد تولید علم در کشور» و عدم توقف آن زدهاند و نقشه جامع علمی و دستیابی به مرجعیت علمی جهانی، محصول همین رویکرد است.
آمارهای تازه منتشر شده در خصوص وضعیت تولید علم کشورها در سال ٢٠١٩ که بر اساس دادههای پایگاه استنادی ISI بوده است، نشان میدهد که آمریکا، چین، آلمان، انگلیس و ژاپن پنج کشور اول جهان در تولید علم هستند.
ایران نیز در سال ٢٠١٩ با انتشار ۵١۴ هزار و ۴٩۶ سند علمی، البته با یک پله سقوط نسبت به سال ٢٠١۴، در رتبه ٢٢ جهان قرار گرفته است.
ایران ظرفیت بسیاری بالایی در تولید علم دارد و میتواند پیشرفتهای قابل ملاحضهای داشته باشد اگر پژوهش صرفا برای رفع تکلیف و پرکردن رزومه نباشد و مقالات و پژوهشها به صورت عملی و کاربردی قابلیت بهره برداری داشته باشند.
نگاه کمّی به تولید مقاله و دردسرهای تقلب علمی
بسیاری از اختراعات و محصولات سایر کشورها، از صنعتی شدن همین مقالات علمی به وجود آمده است.
یکی از استادان دانشگاه بوعلیسینای همدان، بودن قوانین، آییننامهها و مقررات برای هدایت پایاننامهها به سمت کاربردی شدن را ضروری دانست و سهم بسیار ناچیز اختراعات از تولیدات علمی کشور را، نبود قوانین محکم هدایتی، حمایتی و نظارتی بیان کرد.
نظام آموزشی کشور متاسفانه استادان و محققان را به گونهای عادت داده که بیشتر بر روی کمیت و تعداد مقالات و پژوهشها متمرکز هستند و نه کیفیت و کاربردی بودن آنها.
اساتید برای دریافت حمایت و بودجه مداوم، به شهرت نیاز دارند و شهرت تا حد زیادی به انتشار مقالات علمی بالا متکی است و اینها همه اهرم فشاری است که از سوی مؤسسات و دانشگاهها به آنها تحمیل میشود .
اعضای هیئت علمی دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی تا خود به این باور نرسیده باشند که میتوانند با بررسی و تحقیقات بیشتر در سابقه علمی یک موضوع، باعث گسترش و تغییر در آن شوند، نمیتوان انتظار داشت دانشجوی خود را در زمینه های مشابه تشویق و تقویت کنند.
از یک سو نظامنامه ارتقای اساتید امتیاز بالایی برای تولید مقاله در نظر گرفته و به نوعی استاد را در سیکل اجبار وارد کرده و از سوی دیگر، استادان به دلیل مشغلههای آموزشی و تعداد زیاد دانشجو، وقت کافی برای انجام پژوهش و نوشتن مقالات را ندارند، در نتیجه از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای خود استفاده کرده و بسیار دیده شده که پژوهشهای آنها را به نام خود ثبت میکنند.
شاید یکی از دلایل تقلب علمی را بتوان، اساتید منفعل و به دور از علم روز برشمرد. استادانی که تنها برای پرکردن رزومه خود و گرفتن ارتقا، تصدی و دریافت کمکهای پژوهشی، به مقالاتی کپی شده و با تغییراتی کوچک بسنده میکنند و به دنبال پیشرفت علم در کشور و کاربردی بودن پژوهشها نیستند.
در سال ۲۰۱۱ دکتر شوکت جاوید در نشست بینالمللی سردبیران نشریات علمی کشورهای اسلامی از این مینالد که اکثر مقالات علمی پزشکی ارسالی از ایران که توسط اساتید ارسال شده بودند به دلیل آنکه مصداق سرقت علمی بودهاند، رد شدهاند.
هرچند می توان عواملی چون دانشجویان منفعل و راحت طلب، مدرک گرایی در بکارگیری افراد در جایگاههای شغلی و افزایش تعداد مؤسسات آموزش عالی را در کنار نقش اساتید مؤثر دانست، اما یادمان نرود، اساتید راهنما در دوران تحصیلات تکمیلی ارشد و دکتری به عنوان یک راهبر در مسیر پژوهش نقش اساسی را بر عهده دارند.
محققان، باید پیگیری سمینارهای ملی-بین المللی باشند، تا بتوانند علم و مطالعات خود را به روز کرده و برای کاربردی کردن پژوهشهای خود، با پیشرفتهای مداوم دنیا پیش بروند، اما در حال حاضر درصد زیادی از اساتید اصلا در سمینارهای ملی-بینالمللی شرکت نمیکنند.
بنابراین اگر پژوهش منجر به تولید محصول یا ثروت نشود نه تنها افتخار ندارد که باعث چالشهای فراوان اعم از صرف بودجه و ظرفیت سوزی میشود و جز دلخوشی برای مسئولان و رزومهسازی برای آنها دستاوردی برای کشور نخواهد داشت.
انتهای پیام/