ویروس‌های مرموز ۱۰۰۰ساله چگونه یک شبه از بین رفتند؟

واکسن‌ها مهم‌ترین عامل پیشگیری و کنترل بیماری‌ها هستند و تاکنون جان میلیون‌ها انسان را نجات داده‌اند. در این گزارش روش علمی مورد استفاده دانشمندان در ساخت اولین واکسن‌ها از جمله واکسن بیماری آبله بررسی خواهد شد.

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه (ایسکانیوز)، آبله زندگی 400 میلیون نفر را در قرن بیستم به کام مرگ کشاند. نابینایی یا زخم­‌های عمیق بر چهره و بدن هم سهم مبتلایانی بود که از مرگ نجات یافته بودند. مرگ یا آسیب­های جسمی بر اثر آبله تنها محدود به قرن بیستم نمی‌­شود چرا که بررسی‌­های تاریخی حاکی از قدمت 12 هزار ساله این بیماری است و آثار زخم­‌های آن در مومیایی رامسس پنجم فرعون مصر دیده شده است.

آبله تنها بیماری­ عفونی‌ای نبود که جان و سلامت انسان­ها را تهدید می­‌کرد. آمارهای قرن بیستم نشان می­‌دهد دیگر بیماری­‌های عفونی مانند سرخک، کزار، و سیاه سرفه هم تلفات زیادی داشتند؛ سرخک سبب مرگ 97 میلیون، کزار 73 میلیون و سیاه سرفه 38 میلیون نفر شد. 

هرچند هیچ درمان قطعی برای این بیماری‌­­ها وجود ندارد اما امروز یا به طور کامل ریشه‌­کن شده‌­اند یا سالانه تعداد بسیار کمی به آن­ها مبتلا می‌­شوند. آبله هم با وجود این که بیماری سخت و هولناکی بود اما سازمان جهانی بهداشت در سال 1980 میلادی از ریشه­‌کن شدن آن در جهان خبر داد. خبری که نویدبخش حفظ جان و سلامتی میلیون­‌ها انسان را بود.

پرسش­‌برانگیز است که چگونه بیماری­‌هایی با قدمت هزاران سال و بدون هیچ درمان قطعی تا امروز، از بین رفتند؟ پاسخ آن را باید در تلاش دانشمندان و نوآوری‌­های علمی جستجو کنیم. هنگامی که دانشمندان به جای درمان در پی پیشگیری برآمدند و واکسن‌­ها حریف بیماری­‌ها شدند.

واکسن‌­ها معمولا از میکروب‌­های ضعیف یا کشته­‌شده بیماری­ تشکیل شده­‌اند که سیستم ایمنی بدن را برای مواجهه با بیماری آماده می‌­کنند. در این گزارش به این پرسش­‌ها می­‌پردازیم که ایده ساخت واکسن چگونه شکل گرفت؟­ و روش علمی ساخت آن چیست؟

نخستین واکسن چگونه کشف شد؟

کشف واکسن از جایی آغاز شد که نوجوانی 13 ساله به نام ادوارد جنر از یک کارگر زن در دامداری ­شنید: «من هرگز به آبله انسانی مبتلا نخواهم شد و زیبایی‌­ام بر اثر آن از بین نمی­‌رود چرا که پیش از این به آبله گاوی مبتلا شده‌­ام.». سال­ها گذشت تا آن نوجوان به دانشکده پزشکی رفت و این داستان الهام بخش او برای کمک به بشریت شد.  

جنر بیش از 30 سال بعد این باور عامیانه که (هر کس به آبله گاوی آلوده شود از ابتلا به آبله انسانی مصون است.) را دستمایه پژوهش‌­های خود قرار داد. وی مایع داخل تاون آبله گاوی دست یک زن را خارج کرد و با خراشیدن بازوی پسر هشت ساله باغبانش به بدن او وارد کرد. پسر بچه چند روز احساس ضعف داشت اما کاملا بهبود پیدا کرد.

پس از مدتی، جنر در تلاش برای اینکه آن کودک را به آبله مبتلا کند، آبله انسانی را با خراش به بازوی او وارد کرد اما او به آبله مبتلا نشد. جنر ایده خود را برای موردهای انسانی دیگری هم آزمایش کرد و نتیجه همان بود.

روش علمی کشف نخستین واکسن

اگر به مراحل کار جنر توجه کنیم خواهیم دید که بر اساس مشاهده­‌ای که در کودکی داشت این پرسش برایش مطرح شد که «آیا ابتلا به آبله گاوی، فرد را از ابتلا به آبله انسانی مصون می­‌کند؟». وی برای یافتن پاسخ آن، افراد بسیاری را به آبله گاوی مبتلا کرد و پس از مدتی آن­ها را در معرض آبله انسانی قرار داد. نتیجه آزمایش‌­های جنر پاسخ پرسش را روشن کرد؛ هیچ کدام از مبتلایان به آبله گاوی به آبله انسانی مبتلا نشدند.

همه اکتشافات علمی با مشاهده آغاز می­‌شوند. مشاهداتی که ممکن است برای همه انسان­‌ها رخ دهد اما تنها در ذهن دانشمندان پرسش­ ایجاد می‌­کند. آن‌­ها به جستجوی پاسخ برمی‌­آیند و با طرح یک فرضیه، آزمایش­‌هایی را طراحی و اجرا می­‌کنند. نتایج آزمایش­‌ها فرضیه را تایید یا رد می‌­کند.

مشاهده، فرضیه، آزمایش و نتیجه مراحل روشی هستند که علم به کار می­‌برد. شاید این روش ساده به نظر برسد اما یک تحقیق علمی معتبر از مشاهدات دقیق و کنترل شده برای جمع­‌آوری اطلاعات استفاده می‌­کند و تکرارپذیر است. تکرارپذیر بودن به این معناست که سایر محققان می­‌توانند با استفاده از همان روش، همان نتایج را مشاهده کنند.

روش علمی تولید واکسن­‌ها دقیق­تر می­‌شود

دانشمندان همواره به دنبال نتایج دقیق­‌تر و معتبرتر بوده­‌اند و به همین دلیل روش علمی مورد استفاده آن­ها هم گسترده­‌تر و پیچیده­‌تر شده است. پیرل کندریک میکروب‌­شناس آمریکایی در دهه 1930 برای ساخت واکسن سیاه سرفه گروه­‌های مورد آزمایش را به گروه کنترل و گروه آزمایش تقسیم کرد. به گروه آزمایش واکسن سیاه سرفه و به گروه کنترل دارونما تزریق شد. میزان ابتلا به بیماری سیاه سرفه در گروه کنترل به کندریک امکان می­‌داد که به راحتی نشان دهد؛ آیا واکسن وی می­‌تواند میزان ابتلا به بیماری را در گروه آزمایش کاهش دهد؟ کندریک با این نوآوری، نه تنها اثربخشی واکسن خود را بهتر نشان داد بلکه اعتبار علمی بیشتری برای آن به دست آورد.

جوناس سالک دانشمند دیگری بود که در سال 1954 آزمایشی برای واکسن فلج اطفال انجام داد که در آن علاوه بر این که کودکان را به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم کرده بود برای جلوگیری از سوگیری، هیچ کدام از افراد درگیر در آزمایش (کودک، والدین، ​​تزریق­کننده واکسن و ارزیاب سلامت کودک) نمی­‌دانستند کودک در گروه آزمایش قرار دارد یا گروه کنترل. آزمایش واکسن سالک بر اساس قواعد علمی و با موفقیت اجرا شد و نشان داد که این واکسن از فلج اطفال جلوگیری می‌­کند.

تاریخچه روش علمی در تحقیقات ساخت واکسن حاکی از دقت روز افزون در روند پیشرفت مطالعات واکسن است. با گذشت زمان روش ساده علمی (مشاهده، فرضیه، آزمایش و نتیجه) به تدریج سختگیرانه­‌تر شد. شباهت گروه­‌های کنترل و آزمایش بیشتر مورد توجه قرار گرفت. همچنین نقش انتخاب تصادفی و اجتناب از سوگیری مهم شد. علم هرگز متوقف نمی­‌شود و همیشه به مسیر خود ادامه می­‌دهد. بدون شک در سال­‌های آینده تحقیقات پزشکی دستاوردها بیشتری برای کمک به بشریت خواهد داشت.  

انتهای پیام/

کد خبر: 1073781

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • 0 + 0 =