نگاهی به ۵۰۰ سال روابط تاریخی و فرهنگی ایران و پرتغال

سفیر ایران در پرتغال گفت: ایران و پرتغال اگرچه سرزمین‌هایی دور از یکدیگر هستند، اما یک تجربه گرانقدر تاریخی پانصد ساله از ارتباط و تعامل در زمینه‌های مختلف را پشت سر گذاشته‌اند که کمتر کشورهایی در عرصه روابط بین‌الملل امروز از آن بهره‌مند هستند.

به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشجویی(ایسکانیوز)، مرتضی دامن پاک جامی، پژوهشگر مطالعات سیاست خارجی و روابط بین الملل و سفیر ایران در پرتغال در یادداشتی با عنوان "سرزمین های دور، ارتباطات نزدیک: نگاهی به ۵۰۰ سال روابط تاریخی و فرهنگی ایران و پرتغال" نوشت: صرف نظر از پیوندها و ارتباطات تاریخی و فرهنگی ایرانیان و اقوام ایرانی با شبه جزیره ایبری در دوران باستان و برهه تاریخی طولانی حضور مسلمانان در اندلس، اولین مواجهه و تماس های بین سرزمین پارس و پرتغال در دوران مدرن، در اوایل قرن ۱۶ میلادی و با ورود و استقرار نیروهای پرتغالی در برخی از مناطق و جزایر خلیج فارس و دریای عمان آغاز گردید که با تشکیل دولت ملی صفویه در ایران همزمان بود. در این زمان دولت نوپای صفویه تحت رهبری شاه اسماعیل اول بیشتر سرگرم جنگ با عثمانی و ازبک ها در شمال شرق و غرب کشور بود و امکان رویارویی با یک قدرت مدعی و تازه نفس اروپایی در خلیج فارس را نداشت.

او به همین دلیل از سر مصالحه و مدارا با مهاجمان جدید بر آمد و ضمن اعزام فرستادگانی به گوا، نمایندگان اعزامی نایب السلطنه هند پرتغال را نیز به حضور پذیرفت. در پرتو این تماس ها و تبادل هیاتهای دیپلماتیک، دولت ایران به دنبال تقویت بنیه دفاعی خود در برابر تهاجمات عثمانی و ایجاد اتحادی با اروپائیان علیه دشمن شمالی بر آمد و نایب السلطنه پرتغالی هندوستان نیز به دنبال تحکیم و گسترش پایگاه های نظامی و شبکه تجاری خود در منطقه به ویژه جزیره هرمز بود. این تماس ها در دوره پس از شاه اسماعیل و در طول قرن شانزدهم به صورت پراکنده ادامه یافت.

 روابط دو کشور در دوره سلطنت شاه عباس اول با تبادل هیات های دیپلماتیک و تجاری متعددی بین اصفهان، گوا و لیسبون در دهه اول قرن هفدهم وارد مرحله جدیدی شد. پس از سرکوب ازبک ها و بیرون راندن نیروهای عثمانی از خاک ایران، بهره برداری از مسیر تجاری خلیج فارس در ذهن شاه عباس نقش بست. در این زمان، پرتغالی ها امور تجاری و سیاسی این منطقه را با کمک حاکم هرمز در دست داشتند و به دنبال آن بودند تا خرید کالاهای ایران و تجارت از راه خلیج فارس را در انحصار خود داشته باشند.

قدرت گیری روزافزون شاه صفوی باعث شد تا  ممالک اروپائی هیاتهای زیادی را جهت عقد قرارداد های تجاری و پیشنهاد اتحاد سیاسی ضد عثمانی به دربار ایران اعزام کنند. شاه عباس نیز هیات های متعددی را روانه پایتخت های اروپائی از جمله لیسبون کرد. محور اصلی مذاکرات این هیات ها، همکاریهای نظامی و اتحاد علیه عثمانی، روابط بازرگانی و حفظ استحکامات پرتغال در خلیج فارس بود. با تصرف بحرین و گمبرون توسط نیروهای شاه عباس به ترتیب در ۱۶۰۲م. و ۱۶۱۴م. و خروج پرتغالی ها از  جزیره هرمز در سال ۱۶۲۲ م. ، دوره ای از ارتباطات گسترده دیپلماتیک بین دو سرزمین رو به افول گذاشت. با این حال، به موجب توافقات متعددی که بین دولت های ایران و پرتغال به امضاء رسیدند، از سال ۱۶۳۰م. تا ۱۷۲۲م. بندر کنگ به مدت حدود  یکصد سال به مرکز مبادلات تجاری پرتغال در خلیج فارس تبدیل شد.

با قدرت گیری امامان مسقط و توسعه تجاری های تجاری آنها در خلیج فارس از یک سو و سقوط حکومت مرکزی صفویه در ایران از سوی دیگر، حیات اقتصادی پرتغالی ها در بندر کنگ و دیگر مناطق خلیج فارس به پایان رسید و آنها حضور خود را در سرزمین های ماوراء بحار، با تمرکز بر بندر گوا در هند، مستعمرات خود در شرق آفریقا، بخش هایی از اندونزی و ماکائو در چین ادامه دادند. با روی کار آمدن نادرشاه افشار در سال ۱۷۳۶م. ، دفتر روابط سیاسی و تجاری ۲۳۰ ساله ایران و پرتغال برای یک دوره نسبتا طولانی بسته شد و دو کشور تا اواسط دوره قاجار در قرن نوزدهم هیچ گونه ارتباط رسمی با یکدیگر نداشتند.  

 در قرن نوزدهم، به ویژه دوره حکومت ناصرالدین شده، روابط دیپلماتیک ایران با بسیاری از کشورهای اروپایی به واسطه حضور و رقابت قدرت های اروپائی در ایران و منطقه، سفرهای اروپائی شاه و گشایش اولین سفارتخانه های دائمی ایران در شهرهای مهم اروپا، گسترش قابل توجهی یافت و ایران به بازیگری مهم در عرصه روابط بین الملل قرن نوزدهم تبدیل گردید. در این میان، بین تهران و لیسبون نیز تماس ها و ارتباطاتی برقرار گردید، اما این تماس ها به صورت نهادینه و در چارچوب مناسبات رسمی دیپلماتیک دنبال نشد. اسناد موجود در آرشیوهای دیپلماتیک دو کشور نشان می دهد که در سال های پایانی قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، پیام هایی به مناسبت های مختلف بین دربار قاجار و حکومت پادشاهی وقت و سپس نظام جمهوری در  پرتغال(از ۱۹۱۰م. به بعد) مبادله شده است. برخی از  اسناد موجود در آرشیو وزارت خارجه ایران از تلاش وزیرمختار ایران در وین در سال ۱۹۰۷م. برای سفر به اسپانیا و پرتغال جهت برقراری روابط سیاسی خبر می دهند. در آوریل ۱۹۰۸م. هیاتی از ایران به دعوت رسمی دولت پرتغال در کنگره بین المللی تلگراف در لیسبون شرکت کرد. دو کشور همچنین در باره انعقاد قرارداد بین المللی (تولید و توزیع) تریاک که اولین کنفرانس آن در سال ۱۹۱۲ در لاهه برگزار شد، با یکدیگر همکاری نمودند.

 اسناد دیپلماتیک ایران و  پرتغال نشان می دهند که از سال ۱۹۳۵م. روابط سیاسی دو کشور در سطح وزیر مختار برقرار گردیده است.  بر اساس سندی در آرشیو موسسه دیپلماتیک پرتغال، دولت ایران در سال ۱۹۴۵ م. از طریق سفارت خود در پاریس، تصمیم اش را برای ارتقاء سطح روابط به سفیر(غیرمقیم) به اطلاع دولت پرتغال رساند. از آن پس، سفرای ایران در پاریس و سفرای پرتغال در آنکارا در دو کشور اکردیته بوده اند. در سال۱۹۷۱م. پرتغال تصمیم به گشایش سفارت مقیم خود در تهران گرفت. در همین سال، روئی مانوئل پاتریشیو وزیر خارجه پرتغال در راس هیاتی به دعوت  همتای ایرانی در جشن های دو هزار و پانصد ساله در شیراز شرکت کرد. پس از وقوع انقلاب ضددیکتاتوری در پرتغال در ۲۵ آوریل ۱۹۷۴، کارلوش هنریک فریرا سفیر این کشور در تهران با وزیر خارجه ایران ملاقات و گزارشی از تشکیل دولت اضطراری نجات ملی ارائه کرد. در پی این ملاقات، دولت ایران در دوم می ۱۹۷۴ نظام سیاسی جدید در پرتغال را به رسمیت شناخت. از تحولات مهم روابط ایران و پرتغال در دهه ۱۹۷۰م. سفر ارنستو ملو آنتونش وزیر امور خارجه پرتغال به ایران در اوائل ماه مارس ۱۹۷۶ و لغو متقابل روادید برای شهروندان عادی دو کشور در ژوئن ۱۹۷۷م. بود که با تبادل نامه هایی بین فرانسیسکو پائولو مندش دالوز سفیر پرتغال در تهران و وزیر امور خاجه وقت ایران انجام گرفت.

 با وقوع انقلاب اسلامی، دولت پرتغال نظام سیاسی جدید در ایران را به رسمیت شناخت و بین دو کشور روابط دوستانه ای برقرار گردید. در همین چارچوب، در مارس سال ۱۹۸۴ دولت جمهوری اسلامی ایران تصمیم به گشایش سفارت مقیم در لیسبون گرفت و جهانبخش مظفری به عنوان اولین سفیر مقیم کار خود را در لیسبون آغاز کرد. از زمان گشایش سفارت ایران در لیسبون، سفرای ایران در پرتغال مسئولیت سفارت را بر عهده داشته اند و این کشور نیز سفارت خود را در سطح سفیر در تهران حفظ کرده است. در طول  چهار دهه گذشته، ایران و پرتغال روابطی متعادل، دوستانه و بر اساس احترام متقابل را پشت سر گذاشته اند. این روابط در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و دانشگاهی همواره رو به جلو و مبتنی بر منافع مشترک بوده است. این موضوع بیانگر اراده بالای سیاسی دو کشور برای حفظ و گسترش روابط فی مابین است.

 با توجه به  سابقه بیش از ۵۰۰ سال ارتباطات تاریخی و فرهنگی بین دو  ملت، ۸۵ سال از تصمیم دو کشور به برقراری روابط دیپلماتیک و مبادله سفیر و مدت ۵۰ سال از زمان گشایش سفارت مقیم پرتغال در تهران، سال ۲۰۲۰ مقطع مهمی در روابط بین ایران و پرتغال محسوب می شود. به همین دلیل، برگزاری برنامه های ویژه ای نظیر: نمایشگاه اسناد تاریخی مشترک، سمینار علمی روابط، هفته فرهنگی، جشنواره های فیلم و موسیقی در لیسبون و تهران در دستورکار قرار گرفته است. در این راستا، اولین سمینار علمی و نمایشگاه اسناد تاریخی روابط ۵۰۰ ساله دو کشور از ۸ الی ۲۹ اکتبر ۲۰۲۰ با همکاری موسسات و نهادهای مختلف علمی و فرهنگی دو کشور  و مشارکت جمعی از استادان و پژوهشگران ایرانی و پرتغالی در آرشیو ملی تور دو تومبو برگزار می شود.

 با توجه به آن چه گفته شد، ایران و پرتغال اگرچه سرزمین هایی دور از یکدیگر هستند، اما یک تجربه گرانقدر تاریخی پانصد ساله از ارتباط و تعامل در زمینه های مختلف را پشت سر گذاشته اند که کمتر کشورهایی در عرصه روابط بین الملل امروز از آن بهره مند هستند. این تجربه می تواند برای پایه ریزی و تقویت روابطی دوستانه بر اساس منافع مشترک مورد استفاده قرار گیرد. همانگونه که رئیس جمهور روحانی نیز در دیدار با سفیر جدید پرتغال در تهران تاکید کرد، "در آستانه پانصدمین سال روابط تاریخی ایران و پرتغال، روابط دو کشور می تواند در همه زمینه ها بویژه اقتصادی توسعه یابد". پرتغال در کنار سایر کشورهایی اروپایی، پیوسته از مقررات بین المللی، توافقات چندجانبه و به ویژه برجام حمایت و با یکجانبه‌گرایی مخالفت کرده است. این موضوع می تواند نقطه اشتراک مهم دو کشور برای همکاری در عرصه بین المللی باشد.     

سمینار و نمایشگاه اسناد_تاریخی ۵۰۰سال روابط ایران_پرتغال،  ۲۹-۸ اکتبر ۲۰۲۰ در لیسبون برگزار می‌شود.

منبع: ایسنا
انتهای پیام/ 

کد خبر: 1074807

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • 0 + 0 =