گسترش شهرها در دنیای امروز و به تبع آن افزایش جمعیت، مدیریت شهری را ملزم به تامین نیازهای ساکنین شهر ساخته است. توجه به نیاز شهروندان، زمینه ساز افزایش سطح کیفی زندگی در شهر شده که اساسی‌ترین وظیفه مدیریت شهری به شمار می‌آید. این در حالی است که عدم توجه به این نیازها تبعات جبران ناپذیری را برای شهر، شهروندان و در نتیجه مدیریت شهری به همراه خواهد داشت.

واضح و مبرهن است که نیازهای انسان صرفاً در قالب نیازهای فیزیولوژیکی و زیستی خلاصه نشده و ویژگی اجتماعی بودن انسان، نیازهای دیگری را برای وی تعریف می‌کند. در نتیجه انسان به امنیت، اجتماعی بودن، حس احترام و خودشکوفایی نیاز دارد. پس شهری موفق خواهد بود که توانایی تامین کلیه­ی نیازهای شهروندان خود را داشته باشد.

از آنجایی که شهرها به طور معمول، نیازهای فیزیولوژیک شهروندان خود را پاسخگو هستند، تامین سایر نیازهای شهروندان مستلزم شناسایی نقاط قوت در شهرها و تبدیل آنها به فرصت است. در همین راستا یکی از مهم ترین عوامل در جهت تامین نیازهای روحی و روانی شهروندان که در تمامی شهرها وجود دارد، فضاهای شهری است. شناسایی این فضاها و ارتقاء کیفات عملكردي، تجربي ـ زيبايي شناختي و زيست محيطي آنها می‌تواند نقش موثری را در جهت افزایش سطح کیفیت زندگی در شهر ایفا نماید. از سوی دیگر فضاهای شهری می­توانند مدیریت شهری را بطور گسترده در ارائه خدمات و زیر ساخت‌های شهری یاری رساند.

علاوه بر تاثیرات اجتماعی فضاهای شهری نظیر افزایش تعاملات اجتماعی، کاهش روزمرگی، بالاتر رفتن ادراک مردم از کیفیت محیط زندگی، احساس رضایت از محیط زندگی، کاهش استرس و . . . ، تامین سرانه‌های فضای سبز و تفریحی گردشگری و نیز پشتیبانی از مقوله مدیریت بحران از جمله اهمیت‌های فضاهای شهری، لزوم نگهداری از آنها و نیز تلاش در جهت افزایش سطح فضاهای شهری است.

در شهرهای بزرگ علیرغم تلاش بی‌شائبه مسئولین در جهت ارتقاء کیفیت سطح زندگی در شهرها، بالا بودن ارزش زمین تمایل کمتری نسبت به تبدیل عرصه­ها به فضاهای شهری وجود دارد. این در حالی است که فضاهای باز متعلق به ادارات دولتی، شهرداری‌ها و . . . که با نرده­کشی و دیوارکشی کاربرد نیمه خصوصی پیدا کرده‌اند، فرصت تبدیل شدن به فضاهای شهری را دارند. بهره‌گیری از این فضاهای باز در جهت تبدیل شدن به فضاهای شهری همکاری و تعامل فی مابین کلیه ارگان‌های مرتبط با مدیریت شهری را طلب می‌کند.

علاوه بر فضاهای مذکور که فرصتی برای ارتقاء کیفی شهرها بشمار می‌آیند، پارک‌ها و فضاهای سبز موجود در سطح شهر نیز از جمله فضاهای شهری هستند که یکی از شاخصه‌های تعیین سرانه فضای سبز بوده و بهره گیری از آنها، اهداف مدیریت شهری را پاسخگو خواهند بود. این در حالی است که این فضاها غالباً با استفاده از نرده و دیوار و حصار به بهانه‌های مختلف از سایر فضاهای شهری جدا شده و ماهیت اصلی خود را از دست داده‌اند.

حذف نرده‌ها و حصارهای اطراف بوستان‌ها و اماکن دولتی دارای عرصه‌های گسترده، علاوه بر اینکه یکدست شدن فضاهای شهری را به عنوان حیاط‌های شهری بهمراه خواهند داشت، امکان بهره‌گیری از آنها را در طول شبانه روز نیز فراهم خواهد آورد.

با توجه به اینکه زندگی امروز در کلانشهرها مشکلات اجتماعی بسیاری را برای شهروندان بهمراه داشته است، مسبب خود بیگانگی و فراموشی جایگاه فرد در خانواده، اجتماع و ... و توجه صرف به نیازهای بیولوژیکی و زیستی و عدم توجه به نیازهای اجتماعی شده است. بر این اساس ادامه این روند، ناهنجاریها و آسیب های اجتماعی فراوانی پیش روی جوامع بوجود خواهد آورد که مدیریت شهری را بر آن می­دارد که با استمداد جستن از تمامی ظرفیت‌های موجود در شهر به رفع این نقیصه بپردازد.

خانواده‌های شهری امروزه بدلایل متعدد اعم از مشکلات ترافیکی شهرها، مشغل­های اقتصادی و کاری، گسترش استفاده از وسایل الکترونیکی و ... فرصت در کنار هم بودن را کمتر پیدا می‌کنند، لذا فضاهای شهری قابلیت این را داشته که شهروندان را در تمام طول شبانه روز به استفاده از این اماکن دعوت نموده و استحکام روابط اجتماعی را منتج شوند.

گسترش زندگی شبانه در شهرها علاوه بر استحکام روابط اجتماعی و هم چنین پیوستگی میان اجزاء اجتماع را بهمراه خواهد داشت، رونق اقتصادی، جذب و گسترش گردشگری و هم چنین کارآفرینی در شهرها را نیز زمینه ساز خواهد بود. از سوی دیگر امنیت اجتماعی که یکی از اهداف اصلی شهرسازی و نیز مدیریت شهری می­باشد، از دیگر دستاورد بزرگ این مقوله به شمار می‌آید.

از این‌رو مدیریت شهری با شناخت کامل و برنامه‌ریزی صحیح به عنوان رکن اصلی اداره شهر و استمداد از تمامی ظرفیت­های موجود در شهر این وظیفه را بر عهده دارد تا کلیه نیازهای شهروندان را پاسخگو باشد. بهره‌گیری از فضاهای شهری موجود و برنامه‌های توسعه ه­ای بلند مدت و کوتاه مدت برای آنها یکی از راهکارهای این مهم خواهد بود تا حیاط‌های شهری جایگاه اصلی خود را در احیا و استمرار حیات اجتماعی در شهر پیدا کنند.

نایب رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران*