تهران- ایسکانیوز: شبکه توزیع کتاب دارای مشکلات زیادی است و این امر در سال های اخیر با توجه به افزایش حجم عناوین کتاب ها دسترسی به کتاب را با مشکلات جدی مواجه کرده است. مدتی پیش سیدعباس صالحی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آیین آغاز نمایشگاه کتاب قزوین حاضر شد و در سخنانی به شبکه ضعیف توزیع کتاب در ایران انتقاد کرد.
به گزارش خبرنگار ادبیات ایسکانیوز، صالحی طی سخنانی عنوان کرد که تولید، توزیع و نشر کتاب باید بیش از گذشته مورد توجه مسئولان قرار گیرد تا فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه رشد پیدا کند. وی همچنین به این نکته اشاره کرد که در دهه 50 تعداد عناوین کتاب گاهی به زیر هزار عنوان در سال می‌رسید ولی در حال حاضر این رقم به حدود 70 هزار عنوان کتاب در سال می‌رسد و عناوین مختلف را تحت پوشش قرار می‌دهد. صالحی اذعان دارد که اندازه‌ای که کتاب ایجاد کردیم فرصت دسترسی ایجاد نکردیم و بازار تولید با بازار توزیع تناسب ندارد. با توجه به اینکه فضای توزیع بیش از چندهزار کتاب بیش‌تر نیست میزان تولید بیش از این مقدار است. حال با توجه به این نکات یکی از پرچالش ترین بحث هایی که در موضوع کتاب وجود دارد رد پای شرکت های پخش و توزیع کتاب است. این موضوع پرسش هایی را به ذهن مخاطب متبادر می کند، پرسش هایی از قبیل: چند شرکت توزیع داریم؟ آیا کتاب فروشی ها از شرکت های توزیع رضایت دارند، ناشران چطور؟ شرکت های توزیع چند درصد از مبلغ فروش را بر می دارند؟ شرکت های توزیع چه تعهداتی به کتاب فروشی ها دارند؟ در این گزارش که با پرسش از چندین کتاب فروشی از سطح تهران تهیه شده، سعی شده به بخشی از این پرسش ها، پاسخ داده شود.
ایران دارای بیش از 150 شرکت توزیع و پخش کتاب است که به گواه تعدادی از کتاب فروشی ها توزیع بیش از 80 درصد کل کتاب های منتشر شده (در حوزه های عمومی) توسط چهار شرکت توزیع انجام می شود. از سوی دیگر حدود 5000 ناشر کتاب در ایران وجود دارد، بدون شک باید پذیرفت که این تعداد قابل درک نیست. علت قابل درک نبودن تعداد ناشران و تعداد شرکت های توزیع و پخش در این است که با نگاهی اجمالی بر وضعیت کتاب خوانی می توان به این نتیجه رسید که این آمار و ارقام در ابهام فرو رفته اند. پر واضح است که در این شرایط سرانه مطالعه ایرانی ها به عددی بسیار اندک می رسد. درباره این موضوع آمار و ارقام بسیاری تا کنون آورده شده که به نظر می رسد موثق ترین آن ها 18 دقیقه و 12 ثانیه است. این آمار در سال 88 از یک جامعه آماری بالای 12 سال گرفته و ارائه شده است. با وجود این، می توان به نتیجه گرفت که وجود 5000 هزار ناشر و 150 شرکت توزیع به طور کامل در ابهام قرار دارد.
شرکت های توزیع چگونه کار می کنند؟!
طبق گزارش میدانی که از کتاب فروشان تهیه شده شرکت های توزیع از ناشران کتاب را بین 35 تا 37 درصد تخفیف تهیه می کنند. از این تعداد 25 درصد به کتابفروشی ها تعلق می گیرد که سود آن ها را تشکیل می دهد و بین 10 تا 12 درصد به شرکت های توزیع اما ماجرای شرکت های توزیع در این نقطه تمام نمی شود. موضوع این است که تعدادی از ناشران با سابقه نیز شرکت توزیع ثبت کرده اند و آن ها نیز به این جرگه پیوسته اند.
با وجود این قضیه، صورت حساب ها تغییر می کند. 10 تا 12 درصدی که به شرکت های توزیع تعلق دارد در این جا به ناشران تعلق می گیرد. هرچند که ثبت شرکت توزیع و نشر ممنوعیت قانونی ندارد و ناشران نه در ثبت نشر و نه در ثبت شرکت های توزیع کار غیر قانونی نکرده اند اما پرسش این است که آیا شرکت های توزیع در اولویت بندی های خود دست می برند یا خیر؟ برای رسیدن یا نزدیک شدن به پاسخ این پرسش باید به چند پرسش دیگر پاسخ داده شود که مهمترین آن ها این است: اگر صاحبان شرکت های توزیعی که خودشان ناشر هم هستند چنین کاری را بخواهند انجام دهند چرا باقی ناشران باز هم تن به کار کردن با این دست از شرکت های توزیع می دهند؟ در این جا دو بحث مطرح است، یا ناشران راه دیگری جز تن دادن به این شرکت های توزیع ندارند یا شرکت های توزیع با حفظ اخلاقیات کاری خود روند توزیع را پیش می برند. در این خصوص با مدیر یکی از شبکه های توزیع کتاب که به قولی بزرگترین شبکه توزیع کتاب در ایران است تماس گرفتیم و صحت و سقم ماجرا را جویا شدیم.
23000عنوان کتاب و یک شبکه توزیع؟!
رضا رنجکش در این باره به ایسکانیوز گفت: درواقع عناوین کتاب زیاد و توزیع کننده کم است. برای مثال شبکه گسترش 23000عنوان کتاب را از 300 ناشر دریافت می کند. برای ارائه خدمات به این 23000عنوان کتاب مسلما نیاز به امکانات زیادی هست. وقتی با این حجم از کتاب ها مواجهیم باید فضای کافی برای نگهداری این کتاب ها داشته باشیم. ما قبلا فضایی در میدان آرژانتین داشتیم اما به دلیل کمبود جا سوله ای با متراژ 1500متر در حکیمیه گرفتیم و امیدوار بودیم که با این فضا دیگر مشکلی نخواهیم داشت. اما اکنون با گذشت تنها یک سال، فضای ما کامل پر شده و با کمبود جا مواجهیم.
وی در خصوص نوع کتاب های در دست این شبکه نیز گفت: کتاب هایی که به ما سفارش داده می شود عمدتا در حوزه عمومی است و در حوزه کودک و نوجوان و روانشناسی و موضوعات دیگر از 15-20 عنوان کتاب را ساپورت می کند.
وی معتقد است: شبکه توزیع کتاب باید اضافه شود. هزینه های سرویس و خدمات در این کار زیاد است و شبکه های کوچک توزیع قادر به از عهده برآمدن این هزینه ها نیستند و به ناچار کنار می روند. شبکه ای مثل گسترش شاید بتواند از عهده هزینه های بروز رسانی خدمات و الکترونیکی کردن آنها برآید اما شبکه های دیگر قادر نیستند.
رنجکش درخصوص راه حل این مشکلات نیز گفت: تنها ارگانی که می تواند کمک کند وزارت ارشاد است. وزارت ارشاد باید با دادن وام ها و سوبسید به شبکه های توزیع به آنها کمک کند که بتوانند در این حوزه رشد کنند. با افزایش قدرت و رشد این شبکه ها و در دسترس قرارگرفتن بهتر کتاب ها در اقصی نقاط ایران مطمئنا میزان کتابخوانی نیز افزایش پیدا خواهد کرد.
وی همچنین با گلایه از انجمن صنفی توزیع کنندگان کتاب گفت: انجمن باید با ما همکاری کند و به مشتریانی که بدحساب هستند و ما آنها را رد می کنیم خدمات ارائه ندهد زیرا در این صورت امکاناتمان را می سوزانیم و نمی توانیم خدمات بهتری به مشتریان خوش حساب ارائه کنیم.
با این اوصاف به نظر می رسد تنها راه برون رفت از این مشکل این است که شبکه های ضعیف تر توزیع کتاب با حمایت شبکه های قوی تر و همینطور با پشتوانه وزارت فرهنگ و ارشاد رشد پیدا کنند و بتوانند با حضور در بازار فروش کتاب به دسترسی بهتر کتاب در سرتاسر کشور کمک کنند.
