بهتر است همه آرام باشند. واقعیت این است که داعش و پیشگامان آن همواره در شهر بغداد حضور داشته اند. پایتخت عراق و روستاهای حومه آن – کمربند بغداد – از سال 2003 تا کنون به میدان جنگ تبدیل شده است.
این گفته کاملا درست است که داعش از شروع سال 2014 و با اشغال و کنترل شهر فلوجه، بغداد را با تهدیدات بیشتری مواجه ساخته است. فلوجه دارای جمعیتی بالغ بر 300.000 نفر و در 25 مایلی غرب فرودگاه بین المللی بغداد واقع شده است. از آنجا که شرایط بغداد با موصل متفاوت است و اتفاقات ماه ژوئن برای این شهر تکرار نخواهد شد، مهم نیست که داعش کنترل چه تعداد شهر و روستا را در دره رودخانه فرات در شمال غرب پایتخت این کشور در دست گرفته باشد. دلایل بسیاری در رابطه با این موضوع وجود دارد. موصل شهری است که جمعیت یک میلیونی آن عمدتا سنی مذهب و نیروهای امنیتی شیعه آن در میان مردم منفور بودند و بخش عمده ای از نیروهای امنیتی این کشور صدها مایل دورتر از این شهر قرار داشتند. اما بغداد شهری است که بیشتر جمعیت هفت میلیونی آن را شیعیان تشکیل می‌دهند و گروه های عظیمی متشکل از بسیج مردمی شبه نظامیان شیعه و نیروهای امنیتی نظم این شهر را برقرار می‌سازند. مائو تیه تونگ در این رابطه چنین گفت که: «چریک‌ها مجبورند به همان صورت در میان مردم عبور کنند که ماهی ها در دریا شنا می‌کنند»، اما داعش توانایی آن را ندارد که از بغداد برای خود موصل دیگری بسازد.
شبهه نظامیان شیعه در حال رژه ضد داعش در خیابان‌های شهرک صدر بغداد
در حقیقت تهدید بغداد از سوی داعش در پاییز اخیر چندان پررنگ به نظر نمی‌رسد، زیرا داعش در بسیاری از جنگ های خود در عراق به پیروزی رسیده است، با این وجود توان این گروه افراطی به طور آهسته و پیوسته رو به زوال است. داعش در سرتاسر بخش های شمال مرکزی عراق با حضور نیروهای متشکل از قبال سنی نشین، گروه های شبه نظامی شیعه، سربازان عراقی، مشاوران ایرانی و نیروی هوایی آمریکا دچار چالش شده است. داعش تلاش می‌نماید که موقعیت خود را در این میدان جنگ عجیب حفظ نماید و در حال حاضر به نظر می‌رسد با نیاز به یک پیروزی بزرگ برای بقا، به سمت بغداد در حرکت باشد. حتی با وجود آنکه به نظر می‌رسد داعش در شهرهای حاشیه ای مانند کوبانی به عنوان شهر مرزی کردستان سوریه پیشرفت کرده است، موقعیت این گروه در داخل عراق متزلزل شده است و برای از سر گرفتن مبارزات خود به جبهه جدیدی نیاز دارد.
در میان مبارزات و پیروزی های اخیر در مبارزه با داعش که کمتر به آنها پرداخته شده، در اوایل ماه اکتبر نیروهای پیشمرگه کرد به همراه مردان قبیله سنی نشین و محلی شامار که عموما رابطه خوبی با یکدیگر ندارند در یک حمله رعد آسای سه روزه همکاری نموده و مرز حیاتی رابعه ، راه ارتباطی نیروهای داعش به سوریه و عراق را دوباره از چنگال آنها پس گرفتند. مردان قبایل سنی مذهب جابوری در همکاری با نیروهای ارتش عراق و شبه نظامیان شیعه جنبش حزب الله که مورد حمایت ایران هستند، موفق شدند نیروهای داعش را از اراضی خود در شهر صلوله واقع در 45 مایلی بغداد عقب رانند.
به همین ترتیب مجموعه ای دیگر از گروه های قبایل سنی نشین به نام العبیدی همکاری خود را با قبایل شیعه ترکمن و نیروهای امنیتی کرد در نزدیکی شهر کرکوک آغاز کرده اند. برای اولین بار از ماه ژوئن تاکنون دولت عراق جهت تامین امنیت راه بین بغداد و کرکوک از تانک و نیروهای امنیتی استفاده کرده که جبهه جدیدی را بر علیه جبهه شرقی داعش تشکیل داده است.
اما این به معنی آن نیست که بگوییم داعش در حال تغییر مواضع و عقب نشینی است. نیروهای این گروه افراطی به طور قطع در اوایل ماه اکتبر موفقیت هایی را بدست آورده اند. داعش موفق شده کنترل تعداد انگشت شماری از پادگان های کوچک در استان انبار و همچنین بخش هایی از شهر حیت با جمعیتی بالغ بر 100.000 نفر را به دست گیرد و نیروهای امنیتی را از بیشتر نقاط شهر رمادی به عنوان مرکز استان انبار بیرون راند.
اما روی هم رفته واکنش داعش به شورش قبیله های اهل سنت، بمب گذاری های انتحاری و ترور مردم قبایل تنها عزم ساکنین این قبیله ها را بر علیه این گروه افراطی تقویت می‌نماید. داعش همچنان باید فشار را از نیروهای خود در بخش های شمالی خاک عراق کاهش و جبهه جدیدی را در این مناطق تشکیل دهد که بغداد نیز جزو همین مناطق به شمار می‌رود. صرف نظر از آنکه در حال حاضر چه اتفاقی در استان انبار می‌افتد، نیروهای داعش برای کسب مجدد قدرت چاره ای ندارند جز آنکه بعضی از مناطق حساس و مهم را در عراق باز پس بگیرند. ناظران آگاه از مسائل عراق از ماه ها پیش منتظر واکنش داعش در بغداد هستند و بسیاری از آنها همچنان متعجب اند که چرا این اتفاق تا این لحظه رخ نداده است.
اغلب نظامیان ارتش عراق را افسران عرب سنی تشکیل می‌دهد
اما این بدین معنی نیست که داعش فرصت حمله ندارد. داعش به خوبی موقعیت خود را در حومه شهر بغداد و حتی قبل از ماه ژوئن 2014 تثبیت کرده است. شبه نظامیان داعش در ماه مه رژه پر سر و صدایی را با حضور 75 خودرو نظامی در منطقه ابوغریب که تنها 15 مایل از سفارت ایالات متحده فاصله دارد، برگزار کردند. اما نکته رعب آور آن است که در صورت حمله موشکی داعش به فرودگاه بین المللی بغداد امکانات مقابله با آنها کافی به نظر نمی رسد. بنابراین داعش این همه مدت در انتظار چیست؟
داعش قادر نیست جمعیت شیعه ساکن کلان شهر بغداد را جذب خود نماید و از اینرو تمام تلاش خود را صرف تحکیم کنترل مناطق سنی نشین در شمال و غرب عراق کرده است. همانطور که دیوید گارتنستین تحلیل گر مبارزه با تروریست اشاره می کند، به نظر می رسد شبه نظامیان داعش موقعیت خود را در شهر کوبانی به بهای انجام ماموریت های بالاتر در عراق و سوریه تثبیت کرده اند.
شاید یکی از این گزینه ها شورش قبایل سنی نشین در غرب بغداد باشد؛ مناطقی که راه آنها از طریق صحرای تحت تصرف داعش به نام الجزیره به روی مناطق شمال غرب بغداد باز است. شورش های ایجاد شده نباید سرانجام خوشی داشته باشد و یا اینکه مورد حمایت جمعیت اهل تسنن بغداد قرار گیرد. شروع بازی شطرنج از سوی نیروهای داعش وابسته به جرقه پاکسازی از سوی گروه های شبه نظامی شیعه و در نتیجه حضور تمامی مردان اهل سنت بغداد در مبارزه علیه این گروه افراطی است.
داعش همچنین می‌تواند یک حمله تروریستی دیدنی و جذاب مانند 22 ژوییه 2013 ترتیب دهد که در آن به زندان محافظتی ابوغرب حمله نمود و 800 زندانی را فراری داد. فرودگاه بین المللی بغداد واقع در منطقه آسیب پذیر غرب عراق در مجاورت اراضی کشاورزی شورشیان مورد هجوم قرار گرفته یکی از اهداف اصلی به شمار می‌رود. روز 12 اکتبر، ژنرال مارتین دمپسی، رییس ستاد مشترک ارتش آمریکا در مصاحبه با ای بی سی چنین گفت که هلکوپترهای آپاچی در اوایل ماه اکتبر از فرودگاه عازم ماموریت شده اند، زیرا داعش تا 20 یا 25 کیلومتری فرودگاه بین المللی بغداد پیشروی کرده و به طور مستقیم آن را مورد هدف قرار داده است.
اما به احتمال زیاد داعش خود را آماده کشتار سالیانه زائران شیعه در طول مراسم عاشورا و اربعین می‌کند. یک هفته قبل از روز عاشورا در 3 نوامبر، بغداد با میلیون ها نفر از زائران کربلا در جنوب غربی این شهر مواجه می‌شود. بسیاری از این زائران 50 مایل مسیر بین کربلا تا بغداد را پیاده طی می‌کنند که هفت مایل از این مسیر از میان جرف السخار، دژ محکم داعش در جنوب بغداد عبور می‌کند. از اینرو انتظار می رود حملات خمپاره ای، بمب گذاری های داخل خودرو و انفجارهای انتحاری در میان جمعیت زائران به وقوع پیوندد.
نکات ذکر شده معنای واقعی حضور داعش پشت دروازه های شهر بغداد را نشان می‌دهد؛ اینکه این گروه افراطی خود را برای انجام عملیات خطرناک در اماکن مذهبی مهم و زیرساخت های حمل و نقل آماده می‌کند و قصد دارد برنامه های خشونت آمیز فرقه ای خود را در حساس ترین لحظه مراسم مذهبی شیعیان به اجرا گذارد. نیروهای امنیتی عراق به ایام عاشورا و اربعین به عنوان یک آزمایش سالانه نگاه می‌کنند و در سال های اخیر با کاهش آشوب ناشی از حملات داعش و پیشگامان آن، موفقیت های چشمگیری بدست آورده‌اند.
در سال جاری ارتش عراق و شبه نظامیان متحد شیعه با پشتیبانی نیروی هوایی آمریکا به سختی تلاش کرده اند تا مسیر بین بغداد تا کربلا را از حضور نیروهای داعش پاک سازی نمایند و در این راه موفقیت هایی کسب کرده اند. حفاظت از زائران و آغاز عملیات مبارزه با داعش در بغداد آزمون بزرگ بعدی نیروهای امنیتی عراق محسوب می‌شود، زیرا دشمن حقیقتا پشت دروازه های جهان اهل تشیع رسیده است.
منبع: انستیتو واشنگتن برای خاور نزدیک
نوشته مایکل نایتس – وی در همکاری با موسسه واشنگتن به روز منظم به کشور عراق سفر می‌کند و در تمامی استان‌های این کشور گزارش تهیه کرده است.
