تهران- ایسکانیوز: چهره های ماندگار در تاریخ همیشه قابلیتی عظیم داشته و دارند. گویی انگار تاریخ انقضاء ندارند. تا زمانی که زنده اند تاریخ را به سوی جلو می رانند و بعد مرگشان هم زندگان را به تکاپو وامی دارند و محرک اندیشه ها می شوند. یکی از همین چهره های ماندگار، نلسون ماندلا رهبر فقید و ضد آپارتاید و نخستین رییس جمهوردر نظام انتخابات دمکراتیک افریقای جنوبی است. 14 آذر امسال مقارن بود با اولین سالگرد درگذشت ایشان. ماندلا در 18 ژوئیه 1918 میلادی در کشور آفریقای جنوبی دیده به جهان گشود و در 5 دسامبر 2013 برابر با 14 آذر 1392 شمسی در سن 95 سالگی چشم از جهان فروبست.

در سالروز درگذشت نلسون ماندلا از کتابی در قالب مجموعه ی عکس با عنوان نلسون ماندلا برای همیشه در نشر آمه رونمایی شد که در نوع خود شاهکاری بسیار ارزشمند و اثری تحسین برانگیز محسوب می شود. این مجموعه که به همت میثم شاه بابایی تهیه و گردآوری شده است در آغاز، مقدمه ای به قلم آقایان سیدمحمد خاتمی رییس جمهور اسبق جمهوری اسلامی ایران، محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، محمد فرجی سفیر جمهوری اسلامی ایران در افریقای جنوبی و اکبر عالمی مدرس سینما را به همراه دارد.

تلاش داشته ایم تا با میثم شاه بابایی هنرمند جوان قائمشهری که خود در ایام درگذشت نلسون ماندلا در افریقای جنوبی به سر برده و از نزدیک شاهد برگزاری مراسم و حضور خیل عظیم طرفداران و علاقمندان به رهبرضد آپارتاید و برنده جایزه صلح نوبل بوده است گفتگویی را داشته باشیم و از چرایی وچگونگی تهیه این اثر ماندگار پرسش هایی را مطرح سازیم که در ادامه به حضور تمامی علاقمندان تقدیم می شود.

* در ابتدا بفرمایید چه شد که تصمیم به تهیه این مجموعه گرفتید؟

- بنای سفر به افریقای جنوبی زمانی گذاشته شد که در عصر یک روز پاییزی خبر فوت رهبر ضد آپارتاید افریقای جنوبی از سوی تمام خبرگزاری ها اعلام شد. البته قبل تر از آن یعنی در مقطعی که آقای ماندلا در بستر بیماری بودند تصمیم گرفتم از ایشان مستندی بسازم. وقتی تازگی موضوع و اینکه چه آثاری در این زمینه پژوهش شده یا مستنداتی ساخته شده را بررسی کردم متوجه شدم خانم مهناز افشار هنرمند ارزشمند کشورمان مستندی از ایشان را در حال ساخت دارند. به همین دلیل صلاح ندانستم دو نفر از یک زاویه و یک نقطه، سوژه ای را مد نظر قرار دهیم. اما روزی که خبر درگذشت نلسون ماندلا را از خبرگزاریها شنیدم نگاهم عوض شد. تصمیم گرفتم مستندی از این روزهای سخت مردم آفریقای جنوبی و روزهایی که همگان در حال وداع با این بزرگمرد تاریخ بودند را بسازم. یعنی نگاه و زاویه دوربینم را تغییر دادم. با این نگاه بی درنگ به سفارت آفریقای جنوبی رفتم که حال و هوای خیلی خاصی در آن روزها داشت و تقاضای ویزا برای سفر به آن کشور کردم.

* به نظر روزهای بسیار سختی را در کشور آفریقای جنوبی داشتید؟

- ما جمعاً هشت روز در افریقا بودیم و هر روزش طبعاً خیلی سخت بود. البته ظرایفی وجود داشت که تحمل تمامی سختی ها را برایمان آسان می کرد. مسافرت از شهرهای ژوهانسبورگ به دیگر شهرها از قبیل پرتوریا، ایستلاندن و کونو که محل خاکسپاری نلسون ماندلا بود به آسانی نبود. ورودمان به ژوهانسبورگ بود که نمادی از یک شهر مدرن اروپایی – امریکایی در سرزمین آفریقا بود. ما به استادیومی رفتیم که ماندلا در روز آزادی اش در آنجا به ایراد سخنرانی پرداخت. در آنجا مراسمی در حال برگزاری بود که سخنرانان و برخی چهره های سیاسی در آن حضور داشتند. روز دوم را به پرتوریا و به سمت یونیون بیلدینگ که همان کاخ ریاست جمهوری کشور آفریقای جنوبی بود رفتیم. پیکر بی جان نلسون ماندلا آنجا بود و مراسم باشکوهی همراه با اجرای سرود ملی آفریقای جنوبی در حال برگزاری بود. شاید باورش سخت باشد اما مردم آفریقای جنوبی و دیگر مشتاقان از سایر ملل صفی بیش از 18 کیلومتر را تشکیل دادند و طی مراسمات خاصی در تلاش بودند تا با مادیبای خود برای آخرین بار وداع کنند. روزهای بعد را هم در حال تهیه عکس و فیلم و گزارش از مردم بومی بودیم که برخوردی جالب نسبت به درگذشت رهبر خویش داشتند. شاید بتوان گفت رفتاری متفاوت از مردم دیگر سرزمین ها. مردمی که با اهدا گل و روشن ساختن شمع و خواندن دعاهایی شادی روح رهبر خود را از خداوند طلب می کردند. من گروهی را دیدم که با پوششی کاملا بومی در حال خواندن دعایی برای نازل شدن باران بودند که خود فلسفه ای جالب داشت.  سفر به کونو بسیار با سختی انجام گرفت و البته خاطراتی شیرینی را هم رقم زد. نداشتن کارت ویژه مدیاسنتر، نبود وسیله نقلیه با توجه به بعد مسافت طولانی ازفرودگاه شهر ایستلاندن تا  کونو که محل برگزاری مراسم و تدفین ماندلا بود و یا همراه شدن با سران و دیگر مهمانان و راهی شدن با اسکورت ویژه آنان همه لحظات سخت اما ماندگاری از این سفر برایم هستند.

* قبل از سفر به آفریقا بیان داشتید که نوع نگاه و زاویه دوربین خودتان رانسبت به سوژه ای به نام نلسون ماندلا تغییر دادید. از این تغییر برای ما بگویید.

- تغییری که مطرح کردم تغییر در نوع پرداختن به سوژه بود. خیلی از افراد حول شخصیت ها  کار می کنند. مخصوصا تیپ هایی چون ماندلا خیلی می توانند جذاب باشند. خودم هم تا قبل از مرگ ماندلا همین باور را داشتم و می خواستم بر روی شخصیت ماندلا تمرکز کنم. اما تغییر در نگاهم زمانی آغاز شد که من مردم کشور آفریقای جنوبی را سوژه مستند خودم قرار دادم. یعنی تلاش کردم از زاویه جامعه شناسی یا بهتر بگویم روانشناسی اجتماعی رفتار مردم و عکس العملی که نسبت به درگذشت رهبر محبوبشان داشتند را به ثبت برسانم. با همین هدف به کشور آفریقای جنوبی سفر کردم. مردم آن کشور اعتقادی راسخ به ماندلا داشتند و از طرفی هم به نظرم اگر مردم آفریقا نبودند ماندلا، ماندلا نمی شد. من در این اثر نهایت تلاشم را معطوف  به این امر داشته ام که واکنش مردم نسبت به این واقعه و غمی که روزها با خود همراه داشتند را مستند کنم. چراکه معتقدم بین ماندلا و مردم افریقای جنوبی دائماً یک ارتباط پینگ پنگی برقرار بود.

* آیا در طی آن روزها و برای تهیه آرشیوی قویتر دیداری با خانواده نلسون ماندلا هم داشته اید.

- همانطوری که  قبلا عرض کردم فضای آن روزها خیلی خاص بود. دولت و خانواده ماندلا به مدت 10 روز پیکر ماندلا را نگه داشته بودند تا همگان فرصت وداع با ایشان را از دست ندهند. سران اکثر کشورهای دنیا و نخبگان فکری و فرهنگی همگی آنجا در حال آمد و شد بودند. با این حساب خانواده ماندلا فرصت چندانی در اختیار نداشتند که بتوانند با رسانه ها به گپ و گفت بپردازند. ولی با این حال در روز دوم بعد از خاکسپاری مقدمات ملاقات با دختر ماندلا به انجام رسید و بنا شد تا با ایشان به گفتگو بپردازیم.

* چه شد که تصمیم گرفتید کتاب را در تهران رونمایی کنید. فکر نمی کنید اگر این اتفاق در کشور افریقای جنوبی رخ می داد می توانست بیشتر نظرها را به سمت خودش سوق دهد.

- ابتدا بنا داشتیم مراسم رونمایی ازکتاب را در سالروز مرگ نلسون ماندلا در سفارت ایران در آفریقای جنوبی به طور رسمی و عمومی برگزار کنیم و مجموعه دوستان در حال تدارک و انجامش بودیم. به هر حال سفیر ایران در آفریقای جنوبی پیشنهاد ویژه ای ارائه دادند که به نظر مهم و قابل توجه می رسید. نظر ایشان بر این بود در سالروز مرگ ماندلا به این دلیل که اولین مراسم سالگرد می باشد و در آن کشور هم مراسمات ویژه ای برگزار می شود در نتیجه شرایط برای رونمایی از کتاب مهیا نیست. ایشان به ما قول دادند در 18 ژوئیه که زادروز و تولد نلسون ماندلاست در خاک افریقای جنوبی مراسمی را با حضور چندی از سران آن کشور و خانواده ماندلا و دیگر علاقمندان تدارک ببینند و به گونه ای مراسم تقدیر ازمجموعه تدوین کنندگان این کتاب بعمل آید. پس حقیقت امر این بود که در 24 ساعت آخر تصمیم گرفتیم کتاب نلسون ماندلا برای همیشه در تهران و نشر آمه رونمایی شود که بحمدالله با حضور گرم اهالی فرهنگ مراسم خیلی خوبی برگزار شد.

* آیا دستاورد شما از سفر به کشور آفریقای جنوبی فقط همین کتاب و مجموعه ی عکسهاست یا با توجه به سوابق شما که فیلمساز و مستند ساز هم هستید تهیه فیلمی را در دستور کار دارید.

- کاملاً درست اشاره داشتید. من حرفه ام تنها عکاسی نیست. ساخت فیلم های مستند و داستانی چون فیلم داستانی از حد شدن، فیلم مستند بی مکان و بی زمان، فیلم تجربی به جز مهر، فیلم مستند زندگی، جنگ و دیگر هیچ یا فیلم به خورشید سلامی دوباره خواهیم کرد و... نمونه هایی از فعالیتهای فیلم سازی و مستندسازی ام هستند.

* ولی با کتاب نلسون ماندلا برای همیشه و ساخت فیلم در مورد ایشان به شهرت رسیدید.

- شهرت به اینگونه که شما می فرمایید را نمی پذیرم. من کارهای بسیار زیادی تا به امروز انجام داده ام که همه شان برایم مهم بوده اند. البته جنس کار در مورد تهیه مستند ماندلا خوب مقداری تفاوت دارد. شاید این تفاوت در نظر شما طوری به نظر آمد که به این نتیجه گیری رسیدید. من در مدت حضورهشت روزه ام در خاک کشور افریقای جنوبی و بین مردم آن کشور آثار و منابع بسیار خوبی را گردآوری کردم که قابلیت بسیار خوبی را برای کار دارند. با همکاری سفارت ایران در آفریقای جنوبی قرار ملاقات هایی با خانواده ماندلا و دیگر سیاسیون و نخبگان آن کشور و بنیاد ماندلا دارم و همچنین از طریق وزارت امور خارجه هماهنگی هایی با سازمان ملل و ملاقات با دبیرکل محترم سازمان ملل برای تهیه مستند نلسون ماندلا انجام شده است. با ستارگان بنام هالیود هم قرار مصاحبه در این رابطه دارم . با این همه امیدوارم فیلم مستند را نیز تا سالروز تولد ماندلا آماده سازم .

* به عنوان سوال آخر بفرمایید که استقبال از کتاب شما در مجامع بین المللی چگونه بود.

- استقبال خوب و پر شور بود. در روزهای برگزاری مراسم عکسان و خبرگزاریهای مختلف از اقصی نقاط جهان به آفریقای جنوبی آمده بودند و همه هم در حال تهیه اسناد و مطالب و ثبت تصاویر بودند. من هم تا قبل از نمایشگاه کتاب فرانکفورت نمی توانستم چنین ادعایی داشته باشم که کتاب نلسون ماندلا برای همیشه تنها اثر مصور با موضوع روزهای بعد از ماندلا هست اما با تحقیقات و پیگیریهایی که انجام دادیم متوجه شدیم کتاب ما واقعاً تنها کتاب موجود در این رابطه است. استقبالی که در نمایشگاه فرانکفورت از کتاب ما بعمل آمد بسیار خوب بود و دوستان ما از سفارت ایران در این مراسم حاضر بودند. از یونسکو برای رونمایی کتاب آمدند. چند انتشاراتی افریقای جنوبی که در محل نمایشگاه غرفه داشتند برای رونمایی حاضر شدند. در کل استقبال خوبی بعمل آمد.

گفت و گو:علی حیدری