در چند روز گذشته، شاید با دست خود یک لیست خرید را پشت ِیک پاکت نامه نوشته یا یادداشت هایی از انجام کارهای روزانه و... روی میز کار خود چسبانده باشید. شاید در دفتر رابط ِ کودک خود پیامی برای اولیای مدرسه او نوشته یا طی جلسه ای به سرعت یادداشتی مختصر تهیه کرده باشید. اما آخرین باری که با دست یک پیش نویس طولانی را نوشتید کی بوده است؟ از آخرین نامه صحیحی که با استفاده از کاغذ و قلم نوشته اید چه مدت می گذرد؟ آیا شما هم جزو شمار رو به رشد کسانی هستید که در محیط کارشان کاملاً از نوشتن به تایپ کردن روی آورده اند؟
هیچ کس دقیقاً نمی تواند بگوید که نوشتن با دست تا چه حد کاهش یافته است، اما در ماه ژوئن یک بررسی بریتانیایی که روی 2000 نفر صورت گرفت، تصویری از میزان آسیبی که به نوشتن وارد شده است، ارائه کرد. با توجه به این مطالعه که توسط Docmail (یک شرکت چاپ و پست) انجام گرفت، از هر سه فرد مورد مطالعه یک نفر طی شش ماه اخیر هیچ چیزی با دست ننوشته بود. به طور متوسط این افراد طی 41 روز گذشته اصلاً قلم را روی کاغذ نگذاشته بودند. بی شک مردم بیش حد لزوم می نویسند، اما مسلم است که: با فناوری اطلاعات می توانیم به قدری سریع بنویسیم که یادداشت برداری با دست در محیط کار به سرعت درحال حذف شدن است!
از سال 2013 اعلام شد که کودکان امریکایی باید استفاده از کیبورد و نوشتن به شکل ِ یک کتاب ِ چاپ شده را بیاموزند. اما این اصلاح، واقعاً بحث برانگیز شد. در سرمقاله ای که در 4 سپتامبر 2013 در لوس آنجلس تایمز منتشر گشت، اعلام شد: «ایالت ها و مدارس نباید به این ایده رومانتیک بچسبند که خط ِشکسته فقط یک سنت، نوعی از هنر یا مهارتی ابتدایی است که از بین رفتنش تنها یک تراژدی فرهنگی است. بلکه هر کسی نیاز دارد بتواند بدون استفاده از کامپیوترها بنویسد، اما [استفاده از این ابزار در] دست نوشته های طولانی کارآمد است.... خواندن متن چاپ شده نسبت به نسخه دست نویس واضح تر و راحت تر است. برای بسیاری افراد، تایپ کردن از نوشتن با دست راحت تر و به همان میزان سریع تر هم هست.»
برخی ایالت ها، مانند ایالت ایندیانا، تصمیم گرفته اند که به آموزش خط ِ شکسته در مدارس ادامه دهند. آنها ادعا کردند که بدون این مهارت، امریکایی های جوان دیگر نخواهند توانست کارت تبریک های تولدی که از پدربزرگ ها و مادربزرگ های خود دریافت می کنند، پیام های معلمان خود پای ِ تکالیفشان یا متون اصیل ِ دست نویس ِ اساسنامه ها و بیانیه اعلان استقلالِ امریکا را بخوانند.
غالباً گفته می شود که آنچه واقعاً اهمیت دارد نحوه تولید یک متن نیست، بلکه کیفیت مهم است! مطالعه می کنیم و تنها تعداد اندکی ما از خود می پرسیم که آیا این نوشته یک دست نویس بود یا با استفاده از نرم افزار واژه پرداز نوشته شده بود.
کارشناسان ِ این حوزه، با این ادعا موافق نیستند: قلم ها و کیبوردها فرایندهای شناختی بسیار متفاوتی را اجرا می کنند. ادوارد ژِنتاز، استاد روانشناسی رشد در دانشگاه ژنو می گوید: « نوشتن با دست کار پیچیده ای بوده که مستلزم مهارت های گوناگونی است- حس کردن ِ قلم و کاغذ، حرکت ِ جریان ِ نوشتن، و هدایت حرکت توسط ِ فکر.... سالها طول می کشد تا کودکان بر این تمرین حرکتی دقیق تسلط پیدا کنند: باید ابزار نوشتن را حین حرکت محکم نگه دارید به گونه ای که برای هر حرف علامت ِ متفاوتی برجای بگذارید.»
کارکرد یک کیبورد به هیچ وجه با روش مذکور یکسان نیست: تمام کاری که لازم است انجام دهید این است که کلید صحیح را فشار دهید. به قدری ساده است که کودکان به سرعت آن را می آموزند، مخصوصاً این که حروف هر چه باشند حرکت برای همه آنها یکی است. رونالد ژووِنت رئیس مرکز روانپزشکی بیمارستان Pitié-Salpêtrière در پاریسمی گوید: «این یک تغییر بزرگ است. نوشتن با دست نتیجه حرکت ِ یکپارچه ی بدن است، درحالی که تایپ کردن این گونه نیست.»
به علاوه، قلم ها و کیبوردها از واسطه های متفاوتی استفاده می کنند. کلِیر باستارِت، یک کارشناس نسخ خطی قدیمی در مرکز تحقیقات Halbwachs در پاریس می گوید: «ابزار پردازش واژه یک ابزار استاندارد شده ی قاعده مند است... بدیهی است که می توانید طرح ِ صفحه و فونت ها را تغییر دهید، اما نمی توانید یک نوع پیش بینی نشده توسط نرم افزار را اختراع کنید. کاغذ آزادی گرافیکی بسیار بیشتری را ممکن می کند، یعنی شما می توانید در هر دو سمت کاغذ بنویسید، حاشیه در نظر بگیرید یا نگیرید، روی خطوط یا به صورت شکسته بنویسید. هیچ چیزی شما را وادار نمی کند که از یک الگو پیروی کنید. همچنین کاغذ سه بعد دارد، پس می تواند تا شود، بریده شود، با گیره چیزی به آن ضمیمه گردد یا به جایی چسبانده شود.»
یک متن الکترونیک، اثر نوشته دست نویس را ندارد. باستارِت می افزاید: « وقتی پیش نویس یک متن را روی صحفه نمایشگر ذخیره می کنید، می توانید هرچند بار که بخواهید آن را تغییر دهید اما هیچ کدام از این ویرایش ها ثبت نمی شوند .... نرم افزار روند این تغییرات را جایی ذخیره می کند که کاربران به آن دسترس ندارند. [اما] با یک کاغذ و قلم، همه این تغییرات سر جای خود هستند. واژه هایی که خط خورده یا اصلاح شده اند، قطعاتی که به سرعت و ناخوانا در حاشیه نگاشته شده اند و اضافه کردن های بعدی نیز همیشه موجودند، هم چنین یک بایگانی قابل رؤیت و قابل لمس از کارتان و مراحل خلاقانه اش برجای می گذارید.»
اما آیا همه این ها رابطه ما با خواندن و نوشتن را تغییر می دهد؟ طرفداران ِ اسناد ِ دیجیتال متقاعد شده اند که هیچ فرقی وجود ندارد. اِین تروبِک، استادیار علم بلاغت و نگارش در دانشکده اوبرلین ِ اوهایو چند سال پیش نوشت:«آنچه از نوشتن می خواهیم- و آنچه سومریان می خواستند- یک فرایند خودکار شناختی است، یعنی توانایی تفکر با نهایت سرعت ممکن، صرف نظر از این که محدودیت های هر نوع فناوری چه می تواند باشد، باید از آن استفاده کنیم تا افکارمان را ثبت کنیم.... این کاری است که تایپ کردن برای میلیون ها نفر انجام می دهد. به ما این امکان را می دهد که سریع تر پیش بریم، نه به این خاطر که در عصر افراطزدهمان می خواهیم که همه چیز سریع تر پیش برود، بلکه به این دلیل که زمان بیشتری برای اختصاص دادن به تفکر نیاز داریم.»
برخی متخصصان اعصاب و روان در این ادعا مطمئن نیستند. آنها فکر می کنند که ترک نوشتن با دست نحوه یادگیری خواندن ِ نسل های آینده را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ژنتاز توضیح می دهد: «نوشتن هر نامه با دست اساساً موجب پیشرفت شناخت متجدد ِ بعدی می شود.»
ماریِک لانگچَمپ و جین لوک وِلِی دو محقق آزمایشگاه علم عصب شناسی شناختی در دانشگاه اِیکس – مارسِیل، مطالعه ای بر روی 76 کودک بین سنین 3 تا 5 سال انجام داده اند. گروهی که آموختند حروف را با دست بنویسند، در شناخت مجدد آنها بهتر از گروهی عمل کردند که تایپ کامپیوتری را یاد گرفته بودند. این محققان این آزمایش را برای بزرگسالان هم تکرار کردند، و به آنها کاراکترهای زبان بنگالی یا تمیل را آموزش دادند. این نتایج بسیار شبیه به نتایج آزمایش کودکان بود.
ژِنتاز می افزاید: «کشیدن هر حرف با دست موجب پیشرفت گیرایی الفبای ما می شود چرا که حقیقتاً از یک حافظه جسمانی برخوداریم.... برخی افراد بعد از یک حمله قلبی در خواندن دچار مشکل می شوند. برای این که به آنها کمک کنیم الفبا را مجددا به خاطر بیاورند، از آنها می خواهیم که ردِ حروف را با انگشتانشان دنبال کنند. این روش غالباً جواب می دهد، اشارات و حرکات، حافظه را بازیابی می کند.»
اگرچه به نظر می رسد که یادگیری نوشتن در خواندن نقش مهمی بازی می کند، هیچ کس نمی تواند بگوید که آیا این ابزار کیفیت خود ِ متن را تغییر می دهد یا نه. آیا با استفاده از یک قلم در مقایسه با یک کیبورد خودمان را آزادتر و آشکارتر ارزیابی می کنیم؟ در مقاله ای که در آوریل در ژورنال علوم روانشناسی منتشر شد، دو محقق امریکایی ادعا کردند که یادداشت برداری با یک قلم، به جای یک لپ تاپ، برای دانش آموزان گیرایی بهتری راجع به موضوع فراهم می آورد.
این مطالعه بر بیش از 300 دانش آموز در دانشگاه پرینستون و دانشگاه کالیفرنیا صورت گرفت و نشان داد که دانش آموزانی که با دست یادداشت های طولانی برمی داشتند، نسبت به کسانی که از یک لپ تاپ استفاده می کردند بهتر می توانستند به سوالات ِ حاصل از یک سخنرانی پاسخ بدهند. برای دانشمندان، دلیل این مطلب واضح است: آنهایی که روی کاغذ کار می کنند، اطلاعات را حین یادداشت برداری مجددا بیان می کنند،که این امر مستلزم یک فرایند مقدماتی خلاصه سازی و درک مطلب است؛ در مقابل، آنهایی که روی کیبورد کار می کردند تمایل داشتند که یادداشت های زیادی بردارند، گاهی حتی یک نسخه دقیق درست می کردند، اما از آنچه به عنوان «دشواری ِ مطلوب» شناخته می شود، اجتناب می کردند.
اما فرانسه در بحث نوشتن با دست رویکردی خلاف ِایالات متحده اتخاذ کرده است. در اوایل دهه 2000، وزارت آموزش و پرورش فرانسه، دستور داد که مدارس هنگام ورود دانش آموزان به مقطع ابتدایی [در سن شش سالگی]، به آموزش ِ نگارش باخط شکسته اقدام کنند. ویویان بویس، بازرس مدارس می گوید: «مدت ها اهمیت کمی به دست نوشته دادیم، طوری که به عنوان یک تمرین روزمره مساعد در نظر گرفته می شد.... اما در سال 2000، با توجه به مطالعات علوم عصب شناختی، متوجه شدیم که این فرایند یادگیری یک گام اساسی در رشد شناختی است.»
وی توضیح می دهد: «در نگارش خط شکسته کودکان واژه ها را به عنوان بسته هایی از حروف می آموزند، که این به تلفظ کمک می کند... این امر در کشوری که تلفظ [صحیح کلمات] بسیار پیچیده است، حائز اهمیت است!»
نوشتن همواره به عنوان یک عامل بیان کنندهی ِ شخصیت ما مورد توجه بوده است. تاریخ شناس فیلیپ آرتیرس در کتابش توضیح داد که در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 پزشکان و کارآگاهان چه طور علائم انحراف میان ِ بیماران روانی و مجرمان را تنها از طریق بررسی شیوه نگارش حروف آنها، تشخیص دادند. ژووِنت توضیح می دهد : «بواسطه دست نوشته به صمیمیت نویسنده نزدیک تر می شویم... به همین خاطر است که با نیروی بیشتری جذب نسخه دستی شعری از وِرلِین می شویم تا این که بخواهیم یک شعر چاپ شده در کتاب را بخوانیم. دستِ هر شخص متفاوت است: حرکات و اشارت از احساسات نشأت می گیرد و به آن جذابیت خاصی می دهد.»
علی رغم حضور همه گیر ِ IT، ژنتاز بر این باور است که نگارش با دست پا برجا خواهد بود. او می گوید: «صفحات لمسی و قلم های نوری ما را به دست نوشته باز می گردانند و عشقی که به کیبوردها می ورزیم پایدار نخواهد بود.»
باستارِت می افزاید: « [نوشتن با دست] نقش مهمی در زندگی روزمره ما بازی می کند. ما غالباً بیشتر از آنکه فکر کنیم، با دست می نویسیم، حتی اگر تنها در پر کردن فرمها یا درست کردن برچسبی برای یک شیشه مربا باشد. هنوز نوشتن در محیط پیرامون ما بسیار زنده است- در تبلیغات، امضاء ، نقاشی های روی دیوار و تظاهرات خیابانی.»
قطعاً هنرهای گرافیکی و خوش نویسی درحال پیشرفت هستند و شاید در این پیشروی جبران کیبوردهای بی روحمان را بکنند.
نویسنده: اِین چِمین
مترجم: فاطمه عمانی
