این روز‌ها در صحبت‌های اغلب کار‌شناسان حرف از بازی فیزیکی و نتیجه‌گیری کی‌روش بر پایه توان بدنی شنیده می‌شود. در این میان عده‌ای معتقدند سبک بازی ایران با توجه نتایج به دست آمده استرتژی مثبتی از سوی کی‌روش است و گروهی دیگر بازی تیم ملی را ماشینی، فیزیکی و فاقد ظرافت می‌دانند.

مار و مار!

ارزیابی وضعیت بدنی شاگردان کارلوس‌ کی‌روش، ناخودآگاه خاطره داستان «مار و مار» را در کتاب فارسی سوم دبستان برایم زنده می‌کند. این داستان در مورد دو فردی بود که در زمان‌های قدیم وارد روستایی دورافتاده شدند که اغلب مردم آن بی سواد بودند. یکی از این دو نفر پزشک و دیگری فردی شیاد بود. با این حال این شیاد مدام اصرار داشت که من پزشک هستم و پزشک واقعی شیاد است.

روزی فرد شیاد برای ثابت کردن پزشک بودنش اهالی روستا را در میدان اصلی ده جمع کرد و تخته سیاهی وسط میدان قرار داد. او به پزشک گفت روی تخته بنویس مار و پزشک روی تخته نوشت مار! بعد او رو به اهالی روستا کرد و گفت حالا من مینویسم مار و عکس ماری را روی تخته کشید و از مردم بی سواد ده پرسید من درست نوشتم یا او؟! طبیعی بود که مردم بی سواد گفتند تو درست نوشته‌ای و پزشک اشتباه کرده است.

به این شکل بود که بی سوادی بلای جان مردم ده شد و پزشک از روستا رانده شد و شیاد به عنوان پزشک روستا معرفی شد.

با این حال در مثل مناقشه نیست و این داستان برای تحلیل محتوای شرایط بدنسازی تیم ملی مناسب است.

بی‌سوادی عمومی در بدنسازی بلای جان فوتبال ایران

داستان «مار و مار» را به این دلیل در ابتدای این یادداشت نوشتم که بگویم متاسفانه در فوتبال ما نوعی بی سوادی عمومی درباره علم بدنسازی به وجود آمده است. فوتبال شرایطی دارد که یک هوادار عادی به راحتی می‌تواند درباره سبک و سیستم مناسب یک تیم نظر دهد. برای مثال یک هوادار فوتبال به راحتی تشخیص می‌دهد که در فلان دقیقه بازی مربی باید تاکتیک تیم را دفاعی یا هجومی کند و فلان بازیکن را با دیگری تعویض کند. با این حال بدنسازی در رشته‌های مختلف ورزشی و به خصوص فوتبال مقوله ای تخصصی و علمی است که متاسفانه اطلاعات درست و اصولی از آن در میان مردم وجود ندارد.

علم بدنسازی ارتباط مستقیمی با بیولوژی، فعل و انفعالات شیمیایی، آناتومی و بیومکانیک دارد. از سوی دیگر برای تعیین تمرینات مناسب بدنسازی، مربی بدنساز باید با علم تغذیه و شیمی آلی آشنا باشد. او باید تجزیه و ترکیب المنت‌های مختلف در خون، ریه و عضلات را بداند و حتی از آزاد شدن اصولی ADP ( آدنوزین دی فسفات ) و بعد از آن ATP ( آدنوزین تری فسفات) را در حجم عضلات اطلاع داشته باشد.

فیزیولوژی بدنسازی در فوتبال

تمرینات بدنسازی از این جهت دارای ارزش بالا هستند که باعث سوخت و ساز اصولی داخلی بدن و فعال سازی سیستم خرج انرژی می‌شود. از سوی دیگر این تمرینات باعث بالا رفتن تعداد گلبول‌های قرمز خون تا حدود 4 میلیارد و اضافه شدن یک لیتر خون در بدن ورزشکار می‌شود در حقیقت انجام تمرینات و برگزاری اردوهایی در ارتفاع و کنار دریا باعث می‌شود vo2 max یا افزایش حجم اکسیژن‌گیری توسط ریه و مصرف آن در عضلات در تعداد ضربان‌های بالا تقویت شود. بر این اساس است که ورزشکار با تقویت این مسئله می‌تواند به جای اکسیژن گیری در ضربان 160 افراد عادی، تا ضربان 168 از همین حجم استفاده کند. با این روش در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌شود و بدن ورزشکار در انجام کارهای سخت، دیرتر از افراد عادی خسته می‌شود.

انرژی بدن انسان درست مثل بنزین کارت سوخت دارد و مقدار استفاده اصولی از آن حد و اندازه دارد. این بدین معناست که یک فرد و به خصوص یک ورزشکار تا اندازه معینی می‌تواند از انرژی بدنی‌اش استفاده کند.

در بدن هر انسانی انرژی مشخصی با توجه به نوع تغذیه آمادگی بدنی وجود دارد که بخش اعظمی از این انرژی در کارهای سخت یا ورزش سوزانده می‌شود. هر چیزی وقتی می‌سوزد پسماندی از خود به جا می‌گذارد. درست مثل سوخت در اتومبیل که که پسماند آن به صورت گاز از ماشین اگزوز خارج می‌شود. این خروج پسماندهای انرژی و به اصطلاح بازگشت به حالت اولیه مسئله مهمی در ورزش است که تحت عنوان ریکاوری از آن یاد می‌شود.

تجزیه دو المنت ADP ( آدنوزین دی فسفات ) و ATP ( آدنوزین تری فسفات) در بدن ماده‌ای به نام اسید لاکتیک تولید می‌کند و خارج نشدن این ماده از بدن باعث کوفتگی و گرفتگی در بدن ورزشکار می‌شود که در چنین شرایطی می‌گوییم عضلات لاکتیکی شده‌اند.

ریکاوری صحیح و مشکلات ناشی از ریکاوری نادرست

در فوتبالیست‌ها این بازگشت به حالت اولیه توسط سرد کردن‌های بعد از مسابقات و تمرینات سبک هوازی صورت می‌گیرد و اصولا این تمرین ریکاوری بلافاصله بعد از مسابقه یا روز بعد از آن انجام می‌شود که شکل اصولی‌تر آن ریکاوری بلافاصله پس از پایان مسابقات سنگین است.

وقتی این تمرینات ریکاوری به منظور ریکاوری انجام می شود، ضربان نبض تا عدد 160 بالا می‌رود و به جای استفاده از دو سوخت نام برده از اکسیژن هوا استفاده می‌شود. این اکسیژن استفاده شده لاکتات یا اسید لاکتیک را به دو المنت که عبارتند از پیرووات و آب تبدیل و از بدن ورزشکار به صورت تعرق و ادرار خارج می‌کند. به همین دلیل است که افراد عادی بعد از کوه‌نوردی‌های سنگین و نبود اکسیژن در ارتفاعات در روز بعد از کوه‌نوردی با سنگینی بدن و کوفتگی رو به رو می شوند.

بنابراین پس از ورزش‌های سنگین اگر ریکاوری به صورت اصولی انجام نشود و ورزشکار در شب فعالیت سنگین ورزشی، فعالیت بدنی سنگین و شب زنده‌داری کند، بدنش به اصطلاح کوفته یا لاکتیکی می‌شود و اگر این ماده در مدت طولانی‌تری در بدن باقی بماند، حتی شاید منجر به آسیب‌دیدگی‌های بزرگ در ورزشکار شود.

سیکل‌های مناسب بدنسازی

گذشته از مسائل مطرح شده آمادگی بدنی فوتبالیست‌ها به طور معمول در بدنسازی‌هایی در دو سیکل زمانی به دست می‌آید. یکی در زمان شروع فصل است که حدود 4 تا 6 هفته به طول می‌انجامد و دیگری در فاصله زمانی بین دو فصل که ورزشکار پس از استراحت یک هفته تا ده روزه بار دیگر به تمرینات برمی‌گردد.

تمرینات بدنسازی معمولا با دوهای هوازی و استقامتی آغاز و با تمرینات قدرتی و وزنه زدن‌ها و در ادامه با حرکات پلی متریک وارد تمرینات تاکتیکی می‌شود.

در اثر همین فشار تمرینات بدنسازی است که تیم‌ها معمولا در ابتدای فصل مشکل دارند و احساس سنگینی می‌کنند. این دو سیکل مناسب‌ترین سیکل‌ها برای انجام تمرینات بدنسازی هستند هر چند متاسفانه روش‌های نامناسبی برای بالا بردن توان بدنی بازیکنان خارج از سیکل‌های تعریف شده وارد روش‌های تمرینی مربیان شده‌اند که در ادامه بیشتر به این روش‌ها خواهیم پرداخت.

شباهت بازی تیم ملی ایران با آلمان پیش از سال 2000

گذشته از همه این مسائل به شرایط بدنی این روزهای بازیکنان تیم ملی کشورمان می رسیم، چرا که این روزها اغلب کارشناسان از سبک بازی شاگردان کی‌روش بر اساس قوای بدنی و بازی فیزیکی صحبت می‌کنند. حقیقتی در مورد سبک بازی تیم ملی ایران وجود دارد و آن هم شباهت بازی فعلی شاگردان کی‌روش با تیم ملی آلمان پیش از سال ۲۰۰۰میلادی است.

تا پیش از این دوره از مسابقات جام جهانی، مردم ایران، تیم ملی و فوتبال آلمان را دوست نداشتند و اغلب معتقد بودند فوتبال آلمان فیزیکی و فاقد ظرافت‌های جذاب فوتبالی است. جالب اینکه این عقیده را به جز مردم ایران، بسیاری از فوتبالدوستان سراسر دنیا و حتی خود آلمانی‌ها هم داشتند و همین مسئله باعث شد تا آلمانی‌ها به این نتیجه برسند که باید به فوتبالشان تحرکات ظریف را هم اضافه و سبک بازیشان را تا حدودی به فوتبال اسپانیا نزدیک کنند.

حدود ۱۴سال طول کشید تا آلمان به این تفکر جدید رسید و با بهره‌گیری از این سبک، قهرمان جام‌جهانی 2014 شد. با این حال و با وجود اضافه شدن ظرافت به فوتبال آلمان چیزی از بار فیزیکی این تیم کم نشد و با ترکیب ظرافت، نتیجه‌ بهتری به دست آمد. اما باید به این مسئله توجه داشت که سبک بازی حال حاضر ایران به سبک بازی آلمان تا پیش از سال ۲۰۰۰نزدیک شده و همین مسئله باعث شده تا از سبک بازی تیم کی‌روش به عنوان یک سبک متکی بر بازی فیزیکی یاد شود.

استراتژی کی‌روش برای موفقیت در جام ملت‌ها

مالکیت کم توپ و تعداد پایین پاس‌های ایران مقابل حریفان در سه بازی گذشته به خوبی نشان‌دهنده این موضوع است که کی‌روش با این رویه به دنبال خسته کردن حریف و تحلیل قوی بدنی بازیکنان تیم مقابل و نتیجه گرفتن در دقایق پایانی بازی است.

در روزگار فوتبال مدرن، نتیجه مسابقات با این پرسش تعیین می‌شود که چه تیمی زود‌تر خسته می‌شود و تیم دیگر چطور از این خستگی استفاده می‌کند و اینجاست که بهره‌گیری از علم بدنسازی حرفه‌ای در کنار فوتبال، مورد اهمیت قرار می‌گیرد.

آمارهای بازی ایران و امارات، به خوبی نشان می‌دهد که حریف با تعداد ۵۸۵پاس مقابل ۱۸۵پاس تیم ما و همچنین مالکیت ۶۸درصدی مقابل ۳۲درصدی از نظر فوتبالی به تیم ما برتری داشته است. این در حالی است که به جز یک بازیکن تیم امارات بقیه بازیکنان این تیم در سطح هیچ کدام از بازیکنان ما نبودند و در ‌‌نهایت فیزیک و توان بدنی به عنوان عامل تعیین کننده در نتیجه بازی به کار آمده است.

روش کی‌روش، درست یا نادرست؟!

هر چند ایران با توان بدنی موفق به شکست تیم امارات شد اما باید به این نکته نیز توجه داشت که بیشتر دویدن نتیجه بدنسازی ۱۰روزه در تیم ملی نیست و بدنسازی صحیح باید در دو سیکل زمانی پیش از شروع فصل و تعطیلات نیم‌فصل انجام شود.

متاسفانه میان عده زیادی از مربیان بدنسازی دو روش به اشتباه متداول شده که یکی تجویز مواد انرژی‌زای خارج از لیست ضد دوپینگ و دیگری اقدام دوباره برای بدنسازی خارج از سیکل طبیعی دوره‌های بدنسازی است که این اقدامات در بلند مدت منجر به آسیب‌دیدگی بازیکنان می‌شود.

استفاده از مواد نیروزای مجاز اما سنگین یا اجرای تمرینات بدنسازی خارج از سیکل به علاوه بازی‌های سخت در تورنمنت‌های بزرگ منجر به خالی شدن ذخیره انرژی موجود در بدن بازیکنان و از کار افتادن بازیکنان ملی در پروسه بازی‌های باشگاهی می‌شود که امیدوارم کی‌روش برای بهره‌گیری از توان فیزیکی شاگردانش دست به اقدامی غیرمنطقی نزده باشد.

مدرس فدراسیون فوتبال آلمان*