تهران-ایسکانیوز: حوالی روستای گلدسته دودکشهای بلند کورههای آجرپزی روی دیگری از زندگی را به رخ هر بینندهای میکشد. تصویری خاک آلود که با رنج کاری سخت آمیخته شده و زندگی مردمانی را قاب میگیرد که به افزایش ارتفاع ردیف های آجری دل خوش کردهاند. اینجا یکی از کورههای آجرپزی شمس آباد است.
جایی که تیغ آفتاب تیرماه ماندن برای هر جنبنده ای را سخت و دشوار میکند و زنان و مردان روی خاک داغ و زیر آفتاب سوزان، خشت روی خشت میگذارند تا روزگارشان را بنا کنند. سرکارگر را با راهنمایی کارگران، در پایین کارگاه پیدا میکنیم جوانی که از نوجوانی در این کارگاه کار می کرده و اکنون هدایت کارگران دیگر را عهده داراست. عرق بر پیشانی و خاک بر لباس سعید احمدی نشسته است. با حوصله درباره کار و کارگران کوره های آجرپزی میگوید: «خراسانیها زیاد و افغانیها کمتراند و به دلیل کاهش ساخت و ساز، کار نسبت به گذشته کم است و برخی آجرپزی های شمس آباد عملا تعطیل شدهاند.»
سعید با اشاره به اینکه کوره های فعال بیشتر تیغه سفالی تولید می کنند که استفاده از آنها در ساخت و ساز رونق بیشتری دارد میگوید:« هنوز آجرهای دستی نیز تولید میشود ولی اغلب آجرپزیها دستگاه مخصوصی برای تهیه آجر فشاری خریداری کردهاند که سرعت تولید بیشتر و آجرهای سنگینتر و مرغوبتری دارند.»
او ادامه میدهد:«در کورههایی که دستگاههای تولید آجر فشاری و تیغه ای فعال است هفته ای 900 هزار قطعه آجر تولید میکنند در آجرپزیهایی هم که به روش دستی کار میشود هفتهای حدود 500 هزار قطعه تولید میشود.»
دخلها و خرجها
در جستجوی سایه از میان خاک رس داغ میگذرد و کنار دیوار کوره میایستد. در حالی که نگاهش دنبال کارگران است ادامه میدهد: «اینجا کار از صبح زود شروع میشود تا آخر غروب البته در ماه مبارک رمضان به جای روز، شبها بیشتر کار میکنیم تا گرمای تابستان و سختی کار، کارگران روزه دار را از پا نیندازد معمولا در هر کارگاه آجرپزی بیش از 50 نفر کار می کنند و هر کارگر روزانه 50 تا 70 هزار تومان مزد میگیرد برخی بر اساس تعداد آجرها مزد میگیرند و برخی هم قراردادی کار میکنند یعنی یک میدان را که بخشی از یک کوره است اجاره میکنند.»
دودکشهایی که کار نمیکنند
میلهای آجری بلند که پس از ورود از دروازه جنوبی شهر، هر بینندهای را به خود خیره میکند نشان میدهم تا درباره عملکرد آن بدانم. پاسخ میدهد: «درگذشته اینها دودکش کارگاهها بودند ولی الان هیچ کدام کار نمیکنند ولی تخریب هم نشدهاند و کنار کارگاه وجود دارند چون میراث فرهنگی به شمار میروند، الان به جای آنها از فنهای بزرگ استفاده میشود که مصرف برق بالایی دارد. قیمت گاز و برق هم که بالا رفته و به همین دلیل اجاره کردن و اداره کورهها سخت تر شده است همچنین خاک خود کارگاه ها برای آجرپزی تمام شده و خاک مناسب آجرپزی از سایر نقاط خریداری میشود که قیمت حمل و نقل آن هم مدام بالا میرود.»
دودکشها خاموش شدهاند
برخی کورههای شمس آباد بیش از 80 تا 100 سال قدمت دارند و دودکشها که کارگران آنها را میل مینامند دیگر خاموش شدهاند حالا کورههای دیگری که شبیه کاروانسراهای قدیمی حجره بندی شدهاند با مشعلهای گاز داغ میشوند و سفال آجرها را میپزند. جمعیت روستا در فصول سرد سال به 700 نفر هم نمیرسد و اغلب در مرغداریها، گاوداریها مشغولند اما 6 ماه اول هر سال مهاجرت کارگرانی از تربت جام، تربت حیدریه، خراسان و کردستان به گودالهایی از خاک رس جمعیت را به بیش از 2 هزار نفر میرساند. خانههای کارگران آجرپزیها که برخی همراه با خانواده مقیم روستا شده اند ساختمان هایی قدیمی با امکاناتی مختصرهستند.
مزد کارگران : 10 تومان به ازای تولید هر آجر 10 تومان
امیر حسین رضایی 28 ساله یکی از کارگرانی است که برای بالا بردن تعداد آجرها از نیمه شب که هوا خنکتر است کارش را شروع میکند.او سوالاتمان را حین انجام کار زیر تیغ آفتاب پاسخ میدهدو میگوید: «ساعت 3 شب سر کار میآییم و تا غروب روز بعد بدون وقفه کارمیکنیم. قبلا نصاب ایزوگام بودم و دفتر کار هم داشتم اما کسادی بازار و کمبود سرمایه کارم را به این جا کشاند. 8 سال بیمه دارم و امیدوارم بالاخره روزی بازنشسته شوم. کار در آجرپزیها جزو مشاغل سخت است و قبلا بیمه رایگان داشت اما از امسال باید بخشی از مبلغ بیمه ماهانه را خودم بپردازم.»
برادر بزرگش رسول که 15 سال است همراه امیرحسین برای کار به کورههای آجرپزی میآید از سختی های کار و حقوق پایین میگوید: «قیمتها را وزارت کار تعیین میکند ولی این قیمت برای کاری به این سختی مناسب نیست با این حال خدا را شکر میکنم که برای نان حلال زحمت میکشم و دستم در جیب خودم است.»
پرس و جو از کارگران نشان میدهد ماموران شهرداری، وزارت بهداشت، وزارت کار و همچنین سازمان تامین اجتماعی به طور مرتب به آجرپزیها سرک میکشندعلاوه بر آن تمامی کارگران ایرانی آجرپزیها بیمه تامین اجتماعی دارند.
نام کورهها
آجر پزیها اغلب قدیمیاند و نامهای قدیمی هم دارند البته کمتر کسی نام آنها را میداند.در جست و جو برای آشنایی با این نامها از «رضا حسین بیگی» کارگر قدیم و سرپرست امروز یکی از آجرپزیهای شمس آباد سوال میکنیم.
او در این باره اطلاعات جالبی دارد: «عده ای از مالکان کورهها را خریدهاند و گروهی دیگر از پدرانشان ارث بردهاند. نام کورهها نیز معمولا یا به اسم مالکان است یا نوع آجری که تولید میکنند. برای مثال توسل، کیمیا، حاج عرب، برادران زهره، حاجی نائب، کوشیش و اتفاق، نام برخی
کورههای شمس آباد است اغلب کوره ها بنچاق دارند. سند تجاری و کد اقتصادی هم دارند و زیر نظر وزارت صنایع کارمیکنند. صاحبان برخی کوره ها هم که اخیرا یا در گذشته تعطیل شده اند به دنبال تغییر کاربری هستند که تا به حال محقق نشده است.»
شاید جالب باشد که بدانید برخی کارگران آجرپزی ها نسل در نسل همین شغل را داشته اند. این افراد کارگران شهرستانی هستند که پدر و حتی پدر بزرگشان طی فصل بهار و تابستان برای کار در آجرپزی ها به روستای شمس آباد میآمدند.
امین رحیمی – سرویس اجتماعی