زهرا داستانی: دانشگاهها حالا اگرچه چهره با جذبه خود را از دست دادهاند اما گویا دارند آینده دیگری را برای خود ترسیم میکنند. بخش عظیمی از جامعه ایران حالا دیگر تب تحصیلات عالیه دارند و دانشگاهها با خیل عظیم متقاضیانی روبرو هستند که خواهان ورود به دورههای تحصیلات تکمیلیاند.
در حالی که نهال تحصیلات تکمیلی در کشور همچنان نوپاست اما دانشگاهها به دنبال توسعه مقاطع تحصیلات تکمیلی و جذب بیشتر دانشجویان به واسطه ارائه دورههای عالیه هستند و گوی سبقت را از هم میربایند. در این میان دانشگاهها حالا به گسترش مقاطع ارشد و دکتری بسنده نکردهاند و به دنبال ارائهی دورههای پسا دکتری هستند.
با وجود اینکه گسترش و همه گیر شدن تحصیلات تکمیلی آثار مثبتی را به دنبال دارد اما گسترش و پیش روی بیش از حد دانشگاهها به سمت تحصیلات تکمیلی، بدون در نظر گرفتن زیر ساختهای لازم یکی از آفتهایی است که جامعه علمی و دانشگاهی کشور را تهدید میکند.
ایسکانیوز در گفتوگویی با جعفر توفیقی، سرپرست سابق وزیر علوم، تحصیلات تکمیلی و لزوم ارائه دورههای پسا دکتری را در دانشگاهها بررسی کرد؛
فلسفه ایجاد دوره پسا دکتری در دانشگاهها چیست؟
فلسفه ایجاد دوره پسا دکتری که در دانشگاههای معتبر دنیا نیز جریان دارد، تداوم پژوهشهایی است که دانشجویان دکتری در مدت معینی آن
را به عنوان پایاننامه یا رساله به دانشگاه ارائه میکنند. ضرورت ایجاب میکند که فارغ التحصیلان دکتری عمق بیشتری به پژوهشها بدهند و به نتایج کاربردیتر و ملموستری برسد. دوره پسا دکتری به دانشجویان دکترا این فرصت را میدهد که مازاد بر زمان مطالعاتی و تحقیقاتی خود فرصت یکسالهای را داشته باشند تا بتوانند به پژوهش خود عمق داده و رساله حرفهایتر و کاربردیتری را ارائه کنند.
البته بعضی از دانشگاهها این هدف را هم دنبال میکنند که فارغ التحصیلان دکترایی که علاقهمند به جذب در دانشگاه هستند را در یک دوره پسا دکتری به بوته آزمایش بگذارند و فارغ التحصیلان دکتری در این دوره قابلیتهای علمی و پژوهشی خود را به طور کامل تر و بیشتری نشان دهند.
نیاز کشور به این دوره ها چیست؟ هدف از ایجاد این دورههای در مقاطع تحصیلات تکمیلی چیست؟
در کشور ما به تحصیلات تکمیلی به عنوان یک شغل نگریسته میشود به این معنی که دانشگاه ها ترجیح میدهند فارغ التحصیلان دکترایی که هنوز فرصت جذب در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و صنعتی را نیافتهاند، در یک دوره با عنوان پسا دکتری مشغول به فعالیتهای پژوهشی کنند تا ضمن درآمدزایی دستاورد پژوهشی نیز داشته باشند.
اما در واقع نمی توان آنچنان ادعا کرد که دورههای پسا دکتری براساس نیاز فراگیری در صنعت یا جامعه در دانشگاههای کشور به راه افتاده باشد. این دورهها بیشتر فرصتی برای دانش آموختگان دکتری هستند تا از تحصیلات و فضای علمی دور نشوند و بتوانند به تحقیقات خود ادامه دهند تا زمانی که فرصتی برای جذب آنها فراهم شود.
چه زیرساختهایی برای ایجاد دوره پسا دکتری مورد نیاز است؟ آیا دانشگاههای کشور از این زیرساختها برخوردار هستند؟
دوره های پسا دکتری صرفا یک دوره آموزشی نیست، بلکه دورهای پژوهشی است. بنابراین مهمترین زیر ساختی برای ارائه این دورهها وجود توانمندهای پژوهشی، آزمایشگاهی و تجهیزات پیشرفته است تا حدی که دانشجوی پسا دکتری این اطمینان را داشته باشد که میتواند نسبت به دستاوردهای دکتری، دستاوردهای نوآورانهتری را ارائه دهد.
با توجه به اینکه دوره پسا دکتری، دورهای کاملا پژوهشی و حرفه است بنابراین این موضوع کاملا موردی است و نمی توان در مورد آن اظهار نظر کشوری کرد. زیر ساخت لازم برای ارائه دوره پسا دکتری در برخی از دانشگاهها و برخی از گروهها که از توانمندیهای بالای پژوهشی برخوردار هستند فراهم است اما در مواردی نیز این زیر ساخت ها وجود ندارد.
باتوجه به اینکه دانشگاه هایی مانند پیام نور در حال ارائه این دوره هستند، آیا همه گیر شدن آن در دانشگاهها روند مدرک گرایی را دنبال نمیکند؟
خبر ارائه دوره پسا دکتری در دانشگاه پیام نور برای من موضوع تازهای بود. من توصیه میکنم که این دانشگاهها به سمت ایجاد چنین دورههایی حرکت نکنند.
هرچند که مدرک دوره پسا دکتری مدرک استخدامی محسوب نمیشود و در آخر به اخذ یک گواهینامه منجر میشود و حتی اگر کسی که دوره پسا دکتری را گذرانده باشد در آخر با همان مدرک دکتری استخدام خواهد شد اما اینکه دانشگاهی مانند پیامنور چنین دورهای را ارائه کند جای تأمل دارد. چرا که بحث بر سر پذیرش دانشجوی دکتری در دانشگاه پیام نور همچنان پا برجاست. بنابراین پذیرش دانشجو در مقطع پسا دکتری در این دانشگاه باید از سوی وزارت علوم بررسی بیشتری شود.
جذب دانشجو در دورهی پسا دکتری در دانشگاههای برتر دنیا چه تفاوتی با دانشگاههای کشورمان دارد؟
توجه بر روی پذیرش دانشجو در دورهی پسا دکتری در سایر کشورها و دانشگاه های جهان جریان فراگیر و اصلی در سطح آموزش عالی دنیا نیست. این گونه نیست که این دوره یک جریان فراگیری باشد و دانشگاه ها فراخوان کنند و داوطبین زیادی برای ورود به این دورهها به سوی دانشگاهها سرازیر شوند. این دورهها به حسب مورد و تقاضای دانشجویی در دانشگاه ایجاد میشود. در جریان این درخواست، موضوع مورد بررسی قرار میگیرد و ممکن است که رد یا تأیید شود.
بنابراین دوره پسا دکتری یک جریان محدود و موردی در سطح دانشگاههای برتر دنیا است.
20104