باید توجه داشت که آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور ما به‌طور متوسط سالانه رقمی حدود هشت‌هزار هکتار است. این رقم با توجه به اینکه کمتر از 12 میلیون هکتار جنگل طبیعی در کشور وجود دارد نگران‌کننده است؛ در کشور ما کمتر از هفت درصد از خاک به رویشگاه‌ها و جنگل‌گاه‌های طبیعی اختصاص دارد و در چنین شرایطی نباید اجازه تخریب جنگل‌های طبیعی را داد. هر ساله جنگل‌های طبیعی فراوانی در کشور تحت تاثیر حوادث گوناگون همچون آتش‌سوزی تخریب می‌شوند. این رخدادها در شرایطی بروز می‌کند که سهم هر ایرانی از جنگل کمتر 18 صدم هکتار است و این رقم در مقایسه با میانگین جهانی که سهم هر نفر از ساکنان کره زمین را 7/0 هکتار اعلام کرده است، گواه وجود نارسایی و کمبودهای فراوانی در این عرصه است. این آمار به این معناست که 78 میلیون نفر ایرانی و کمتر از یک چهارم جمعیت کره زمین از مواهب رویشگاه‌های جنگلی و فضای سبز برخوردار هستند، اما با این وجود اخبار گوناگونی نیز در زمینه بروز آتش‌سوزی و تخریب جنگل‌ها به گوش می‌رسد. برای حل و فصل مشکلات موجود در زمینه چگونگی مهار آتش در جنگل‌ها چند مسأله وجود دارد؛ نخستین مسأله به ناآگاهی برخی مردم و عدم رعایت برخی از اصول صحیح در کمپینگ‌ها، گردشگاه‌ها یا عدم رعایت اصولی رانندگان جاده‌ها اختصاص دارد. عدم آموزش‌های لازم و ناآگاهی‌های موجود منجر به بروز فجایع محیط‌زیستی فراوانی در کشور می‌شود. برای مثال دلیل عمده وقوع بسیاری از آتش‌سوزی‌ها از کنار جاده‌ها آغاز می‌شود، آن هم به این دلیل که اغلب رانندگان خودروهای عبوری ته سیگار خود را بی‌محابا به بیرون از اتومبیل پرتاب می‌کنند و به دلیل اینکه علوفه‌های یکساله خشک شده در مراتع فراوان است این آتش آرام‌آرام گسترش می‌یابد و مناطق گسترده‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از دیگر نارسایی‌هایی که در طبیعت باعث بروز فجایع محیط زیستی می‌شود را برخی اقدامات چوپانان، گردشگران، کوهنوردان و... تشکیل می‌دهد. اغلب این افراد فقط آتش را روشن می‌کنند و دیگر هیچ اقدام مناسب و ایمنی برای مهار و خاموش کردن آن انجام نمی دهند و به این ترتیب آتش گسترش پیدا می‌کند. نکته دیگری که زمینه بروز فجایع بزرگ در آتش‌سوزی می‌شود را می‌توان عدم آگاهی جوامع محلی برای مقابله با آتش‌سوزی دانست، یعنی اینکه اگر افراد محلی در ابتدا بتوانند آتش را به شکل اصولی خاموش کنند دیگر آتش‌سوزی گسترش نمی‌یابد. نکته دیگر اینکه اگر این افراد شماره تماس‌های سازمان‌های ذی‌ربط همچون سازمان مراتع و جنگل‌های کشور و سازمان محیط زیست کشور را داشته باشند با مشاهده چنین فجایعی به سرعت ماموران را با خبر می‌کنند و با این اقدامات بالطبع می‌توان از گسترش آتش‌سوزی جلوگیری کرد. باید توجه داشت که برخی از آتش‌سوزی‌ها در کشور تعمدی ایجاد می‌شود و برخی از دامداران و کشاورزان به بهانه گسترش اراضی تحت نفوذ خود زیستگاه‌های جنگلی و مراتع را به آتش می‌کشند و این اقدام خسارت‌های جبران‌ناپذیری را برای محیط زیست به همراه دارد. از دیگر مشکلات موجود در اطفای حریق در کشور عدم تجهیز سیستم اطفای حریق داخلی به دستگاه‌های روز دنیاست؛ برای مثال هنوز در کشور دستگاه کانادایر (وسیله اطفا حریق هوایی مختص به مهار آتش‌سوزی‌های جنگل‌های طبیعی) وجود ندارد و با تجهیز سازمان‌های مربوطه به این دستگاه به نسبت زمینه مقابله و کاهش خسارت به جنگل‌ها ایجاد می‌شود. در زمینه اقدامات امنیتی انجام شده از سوی مسئولان در سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان حفاظت محیط زیست طراحی«آتش‌برها» جزو دستور کار قرار گرفته است و به این ترتیب در جنگل‌ها و مراتع فضاهای عاری از پوشش گیاهی تشکیل می‌شود که در صورت بروز فاجعه در جنگل‌ها زمینه گسترش آتش از بین برود و به این ترتیب تردد برای مهار آتش نیز به سهولت انجام می‌شود. همچنین در برخی از مناطق حساس همچون پارک ملی گلستان کمپ‌هایی به شکل 24 ساعته دایر شده است تا با مشاهده هرگونه آتش‌سوزی به سرعت بتوان به محل آتش‌سوزی مراجعه کرد و هلی‌کوپترهای هوانیرو نیز در این شرایط و در مواقع ضروری به مهار آتش می‌پردازند. باید توجه داشت که برخی از آتش‌سوزی‌ها به شکل تعمدی انجام می‌شود و در این زمینه مجازات‌ها چندان بازدارنده نیست و به همین دلیل رخدادهای آتش‌سوزی عمدی همچنان در کشور ادامه دارد. برای حفاظت از جنگل‌ها و مراتع به عنوان ثروت ملی در بسیاری از کشورهای جهان از ارتش‌ها در مواقع بحرانی همچون آتش‌سوزی‌های گسترده استفاده می‌شود، در کشور ما هم پرسنل ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران، هلال احمر، جهاد کشاورزی و یگان‌های مسلح سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و سازمان میراث فرهنگی در چنین مواقعی به کمک فعالان محیط زیست می‌شتابند. در زمینه اطفای حریق و تجهیز به دستگاه‌های روز دنیا در کشور کمبودهای فراوانی مشاهده می‌شود، برای مثال در کشور فقط در پارک ملی گلستان کمپ هایی برای اطفای حریق به شکل دائم پیش‌بینی شده است و حتی در بسیاری از پارک‌های جنگلی پایگاه اطفای حریق نیز وجود ندارد، اما با این اقدامات آتش‌سوزی‌ها در پارک ملی گلستان در مقایسه با سال‌های گذشته کاهش یافته است.

* مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست