درحالی جان کری به‌عنوان نخستین وزیر امور خارجه آمریکا سفر خود را به آسیای مرکزی از بیشکک آغاز کرد که آمریکا هدف از این سفر را اطمینان‌خاطر دادن به پنج جمهوری سابق شوروی که نگران پیامدهای پایان تعهد نظامی آمریکا در افغانستان و افزایش قدرت گرفتن تندروهای داعش هستند، مطرح می‌کند؛ همچنین افزایش روابط دوجانبه با پنج کشور آسیای مرکزی و تقویت مناسبات اقتصادی با این کشورها، که بعد از بحران اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه در وضعیت خوبی هم به‌سر نمی‌برند، از دیگر اهداف سفر کری مطرح شده است.
وضعیت افغانستان که هم‌مرز سه کشور تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در آسیای مرکزی است نگرانی‌های جدی‌ای را در این منطقه به‌وجود آورده است، به‌خصوص که برخی کشورها از باقی ماندن در سازمان پیمان امنیت جمعی اجتناب کرده‌اند. ازبکستان که مرزی 140 کیلومتری با افغانستان دارد، در سال 2012 از این سازمان خارج شد. تاجیکستان نیز به‌خاطرِ داشتن طولانی‌ترین مرز با افغانستان، با چالش‌های امنیتی بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ لذا سفر این مقام آمریکایی گویای این پیام است که آمریکا به تقویت امنیت مرزهای این کشورها توجه دارد.
همچنین دیگر صاحب‌نظران منطقه یکی دیگر از اهداف این سفر را مقابله با کوشش‌های مسکو برای گسترش نفوذ در آسیای مرکزی می‌دانند. آمریکا می‌خواهد از سقوط کامل این کشورها به دامان روسیه جلوگیری کند. به عقیده واشینگتن، پوتین به بهانه مبارزه با تروریسم سعی در افزایش هرچه بیشتر نفوذ خود در این کشورها دارد. اخیراً روسیه بعد از حملات طالبان به قندوز در افغانستان و تهدیدهای امنیتی‌ای که ازطریق این کشور متوجه کشورهای آسیای مرکزی و به‌خصوص تاجیکستان، در همسایگی افغانستان است به بهانه تهدید طالبان و داعش، حضور نظامی خود را در تاجیکستان به‌صورت عجیبی افزایش داده است.
در نشست اخیر سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع که در شهر بورابای قزاقستان برگزار شد، یکی از اسناد امضاءشده برای همکاری تا سال ۲۰۲۰ به موضوع مبارزه با تروریسم بین‌المللی و گسترش همکاری‌های نظامی این کشورها اختصاص یافت؛ در چهارچوب این همکاری، دولت روسیه تعداد نظامیان خود را در پایگاه ۲۰۱ در تاجیکستان از 5900 نفر فعلی به نه هزار نفر افزایش می‌دهد. همچنین اعلام شده است که جنگنده‌های پیشرفته نیروی هوایی روسیه در پایگاه هوایی کانت در قرقیزستان، جایگزین تجهیزات هوایی قبلی شوند؛ برای این منظور، استقرار ده‌ها فروند جنگنده نسل جدید سوخوی ۲۵ در این پایگاه آغاز شده است. براساس برنامه وزارت دفاع روسیه در دو پایگاه مهم نظامی این کشور در تاجیکستان و قرقیزستان نیز استقرار تانک‌ها، خودروهای زرهی جدید و هواپیماهای بدون خلبان مدنظر قرار دارد.
آمریکا و روسیه در این منطقه رقیب دیرینه‌ای برای یکدیگر محسوب می‌شوند و به‌ویژه بعد از بحران اوکراین، این موضوع تشدید شده و دوره ازسرگیری روابط آنها به پایان رسیده است و اکنون در یک فاز تنش در حوزه‌های مهم ژئوپلیتیکی قرار دارند؛ لذا در این منطقه هم این دو قدرت بیشتر از سایر قدرت‌های بزرگ نفوذ داشته و در رقابتی تنگاتنگ در برابر یکدیگر قرار گرفته‌اند. ازیک‌سو، روسیه آسیای مرکزی را به‌مثابه حیاط‌خلوت و خارج نزدیک خود می‌داند و همواره سعی داشته است که این منطقه را تحت نفوذ خویش نگه دارد و از نفوذ و حضور دیگر کشورها در آن جلوگیری کند و از سوی دیگر، آمریکا راه یافتن و نفوذ در آسیای مرکزی را یکی از اهداف و اصول سیاست خارجی خود می‌داند و خواهان گسترش حضور نظامی و فعالیت‌های اقتصادی در این منطقه است.
در برشمردن اهداف سفر کری به منطقه باید به این نکته نیز اشاره کرد که خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در اوایل سال 2015 برخی کشورها را بر آن داشت که بگویند این موضوع نشان از کاهش اهمیت این منطقه در سیاست‌های راهبردی آمریکا دارد؛ شاید بتوان سفر جان کری را به منطقه در این راستا ارزیابی کرد که با افزایش نفوذ گروه‌های تروریستی در منطقه و حتی افزایش عضوگیری‌های این گروه‌ها از اتباع کشورهای آسیای مرکزی و نگرانی‌های سران این کشورها از نفوذ و حضور آنها در کشورهایشان، آمریکا می‌خواهد بار دیگر حضور خود را تقویت کند و درجه اهمیت این منطقه را برای کشورش نشان دهد و بگوید نفوذش در آسیای مرکزی پابرجاست. می‌توان ایجاد چهارچوب جدید همکاری‌ها را به‌منظور مذاکرات سیاسی منظم با نام 1+5 میان آمریکا و پنج کشور آسیای مرکزی در این راستا ارزیابی کرد.
از سوی دیگر، بعد از بحران اوکراین، برخی کشورهای منطقه که با سیاست‌های روسیه در اوکراین مخالف بودند و از طرفی ترس آن را داشتند که وضعیت اوکراین نیز برای آنها پیش بیاید، از سیاست‌های مسکو واهمه دارند؛ لذا وضعیت حاکم در منطقه، موقعیت مناسبی را برای آمریکا به‌وجود آورده است تا سیاست‌های خود را درخصوص همسایگان روسیه ازسر بگیرد و نفوذش را گسترش دهد. موضوع اوکراین به بازی میان روسیه و آمریکا تبدیل شده بود که روسیه با الحاق کریمه به خاک خود و هم‌اکنون حمایت از جدایی‌طلبان شرق این کشور از آن کاملاً دست نکشیده است. موضوعی که باعث شده برخی کشورهای مشترک‌المنافع که دارای اتباع روس‌تبار هستند از سیاست نزدیکی و نفوذ روسیه بهراسند، هم‌اکنون هم کشورهایی مانند ازبکستان و ترکمنستان خود را خیلی تحت سیطره مسکو نمی‌دانند. در این شرایط، آمریکا با حضور در منطقه می‌خواهد از میزان همگرایی و نزدیکی این کشورها به روسیه بکاهد.
فاطمه سرلک
منبع: ابرار معاصر تهران
301301
