زهرا داستانی: شاید ندانید، اما گردشگری پزشکی قدمتی دیرینه در جهان دارد. تاریخچه توریسم پزشکی به هزاران سال قبل و به یونان قدیم بر می‌گردد، زمانی که زائرین از نقاط گوناگون با گذر از دریای مدیترانه خود را به منطقه‌ای در خلیج «سرونیک» به نام «اپیدوریا» می‌رساندند. در آن دوران باورها بر این بود که مهراب خدای شفابخش یونانی‌ها، اسقلپیوس، در آنجاست و می تواند بیماری ها را بهبود بخشد. بعدها اما با گسترش علم پزشکی و دانش بشر در درمان بیماری ها، این بیمارستان ها بودند که قطب گردشگری سلامت شدند. از آن پس خدمات پایه و ساده دندان پزشکی، عمل جراحی‌های پیشرفته همچون تعویض زانو، جراحی قلب و یا جراحی‌های زیبایی از جمله خدماتی هستند که بسته به انتخاب گردشگران در بیمارستان ها به توریست ها ارائه می شود.

این نوع سفرها از اوایل ۱۹۹۰ به دلایل مختلفی همچون جهانی شدن و آزاد سازی تجارت، تغییرهای نرخ ارز در اقتصاد، در نتیجه محبوبیت کشورهای آسیایی از این حیص و بحران‌های اقتصادی در منطقه کشورهای آسیایی که سبب شد بیشتر به این صنعت توجه شود، رواج یافت. در این میان ایران نیز با وجود سهم اندکی که از صنعت گردشگری به خود اختصاص داده اما در این نوع از گردشگری توانست سری در سرا به دست آورد.

کشورهای آسیایی قطب گردشگری سلامت

اما چه اتفاقی سبب شد تا شهروندان خاورمیانه مقصد سفرهای درمانی خود را تغییر دهند به یک حادثه باز می گردد. گردشگری درمانی برای یک شهروند خاورمیانه نیز معنای خاص خود را دارد و آن برخورداری از متخصصان و پزشکان درجه یک است که درکشورهای خودشان موجود نیست. یک خانواده ثروتمند یا متعلق به طبقات بالای متوسط سفر درمانی را با هدف یافتن پزشکان حاذق و متبحر انتخاب می‌کند. شهروندان خاورمیانه درگذشته کشورهای غربی را برای درمان های پزشکی انتخاب می‌کردند اما پس از حادثه یازده سپتامبر به دلیل افزایش مقررات محدود کننده و سخت گیری درصدور ویزا به شهروندان عرب، شهروندان در کشورهای خاورمیانه ناگزیر کشورهای آسیایی را هدف سفرهای درمانی خود قرار دادند.

کشورهای آسیایی تایلند و سنگاپور هم اکنون دو کشور برتر از نظر گردشگری درمانی هستند که به دلایل مختلفی همچون برخورداری از تجهیزات پزشکی با کیفیت، زیرساخت‌های درمانی عالی و حداقل مدت زمان برای انتظار و نیز دردسترس بودن متخصصان و پزشکان با عالیترین سطح مهارت، بیشترین تعداد گردشگر درمانی را بخود جذب می‌کنند. این دو کشور درکنار یکدیگر و تنها در سال 2013 بالغ بر 60 درصد از کل گردشگران درمانی در سراسر آسیا را بخود جذب کرده‌اند. از نظر میزان پول خرج شده در بخش گردشگری درمانی تایلند بالاترین سهم را از بازار گردشگری درمانی آسیا نصیب خود کرده است که کشور هند پس از تایلند از این نظر در رتبه دوم جدول کشورهای اسیایی جای دارد. هند به عنوان یکی از 5 مقصد برتر گردشگری درمانی در جهان میزبان بیش از 166هزار گردشگر از سراسر جهان است که تنها در سال 2012 با هدف دریافت کمک‌های درمانی به این کشور سفر کردند.

سهم ایران از گردشگری سلامت

طبق آمارهای جهانی ارائه شده در سال 2004 درآمد حاصل از گردشگری سلامت در جهان 40 میلیارد دلار بوده است که این رقم در سال 2006 به 60 میلیارد دلار رسیده و در سال 2012 به بیش از 100 میلیارد دلار رسیده است. درواقع صنعت گردشگری درمانی یا سلامت اکنون مدت‌هاست است که درمیان عموم مردم درکشورهای مختلف محبوبیت بسیار یافته است. با این حال برخلاف خدمات به ظاهر یکسانی که دراین صنعت به متقاضیان و گردشگران ارائه می‌شود، بسته به هدف نهایی ازارائه این خدمات در مقصد یا دریافت این خدمات از سوی گردشگر، درهر کشوری این موضوع معنا و مفهوم متفاوتی دارد. گردشگری درمانی درایران توریسم پزشکی در ایران با وجود کیفیت بالای خدمات درمانی و قیمت ارزان، به علت نبود تبلیغات مناسب، هنوز جایگاه خود را بازار نیافته است و گام‌های نخست را طی می‌کند. در حالی‌که دولت براساس برنامه‌ریزی‌های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه 30 درصد از نیازهای درمانی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کند.

ایران با داشتن دو رقیب در حوزه خلیج‌فارس چون اردن و دبی که سهم بالایی چون از درآمد گردشگری سلامت دارند، در سال 83 توانسته تقریباً 12 هزار بیمار خارجی پذیرش کند که این میزان در سال 84 به 17 هزار و پانصد نفر رسیده است ولی متاسفانه آمار قابل استناد از درآمدهای حاصل از جذب توریسم درمانی در سالهای اخیر در ایران وجود ندارد. البته بر طبق آنچه که چندی پیش معاون رئیس جمهور بیان کرده است: «سهم ایران از گردشگری سلامت 400 تا 500 میلیون دلار است که امیدواریم با شرایطی که برای بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری جدید فراهم شود در آینده نزدیک تا پایان دولت تدبیر و امید به 2.5 تا سه میلیارد دلار برسانیم.»

اهمیت ورود دانشگاه ها به گردشگریسلامت

دانشگاه ها به عنوان یکی از نهادهایی که نقش مستقیمی در تولید علم پزشکی و طبابت در کشورها ایفا می کنند، در رونق گردشگری سلامت و به ویژه گردشگری پزشکی دخیل هستند. رقیه حاتمی پور، کارشناس گردشگری در رابطه با ظرفیت دانشگاه های ایران در رابطه با رونق گردشگری سلامت بیان کرد: گردشگری سلامت مانند انواع گردشگری های تاریخی، فرهنگی، طبیعی و ... می تواند حایز اهمیت باشد. گردشگری سلامت برای اینکه بتواند گردشگران بیشتری را جذب کند نیاز به زیر ساخت دارد. زیر ساختی که مهم تر از حوزه های دیگر گردشگری است. چرا که با مسافرانی که به قصد درمان و آرامش روانی به ایران سفر خواهند کرد، مواجه است.

او در ادامه گفت: گردشگری سلامت به درمان ختم نمی شود. گردشگری سلامت در دنیا به آرامش و تمدد عصاب و روح و روان انسان ها نیز توجه دارد. بنابراین این نوع گردشگری نیاز به زیر ساخت های متعددی دارد. حاتمی پور در رابطه با این زیر ساخته بیان کرد: برای جذب گردشگری درمانی نیاز به زیرساخت هایی چون بیمارستان، تجهیزات و متخصصان وجود دارد و برای گردشگری آرامش نیز وجود مراکز استراحت همراه با استاندارد پذیرش سلامت و ریلکسیشن ملزم است.

این کارشناس گردشگری در ادامه بیان کرد: دانشگاه ها به این دلیل که دارای ظرفیت علمی هستند و دانشی فراتر از آژانس های گردشگری و تور گردان ها دارند، حضور آنها، تحقیقات و مطالعات آنان بسیار منبع ارزشمندی برای این حوزه است. که هم از ورود افراد غیر متخصص و مدعی به این حوزه جلوگیری می کند و هم سبب می شوند تا افرادی با دانش کافی در این عرصه ورود می کنند.

حاتمی پور با بیان اینکه ایران به لحاظ داشتن پزشکان ماهر شهره است، گفت: در حوزه زیبایی به دلیل نشر دهان به دهان نتایج موفقیت آمیز عمل های زیبایی در جهان ایران شهرت بسیاری پیدا کرده است اما کم نیستند کسانی که برای درمان بیماری چشم به شیراز و تهران سفر می کنند یا برای درمان درد مفاصل و استخوان به پزشکان ایران مراجعه می کنند. بنابراین نمی توان در این حوزه رشته ای را به صورت خاص نام برد. اما از لحاظ کمیت می توان به حوزه زیبایی اشاره کرد که افزایش جذب گردشگر در این حوزه به دلیل کاهش هزینه های تمام شده برای بیماران است.

او در ادامه بیان کرد: به این حال موافق محدود کردن گردشگری سلامت به درمان نیستم و عقیده دارم که باید گردشگری سلامت در کشور توسعه و تنوع پیدا کند. با توجه به چشمه های آب معدنی و آبهای گرم مفیدی که در جای جای ایران وجود دارد اگر برای هر کدام آنها برنامه ریزی خوب و بازاریابی و مارکتینگ خوبی باشد می تواند گردشگران خوبی را برای کشور جذب کرد.

برنامه و ظرفیت دانشگاه آزاد اسلامی برای جذب گردشگر

دانشگاه های علوم پزشکی یکی از نهادهایی هستند که می توانند به رشد گردشگری سلامت در کشور کمک کنند. ضمن اینکه با جذب گردشگران می توانند دایره تحقیقات خود را نیز گسترش دهند. دانشگاه آزاد اسلامی با تربیت 8 هزار و 900 دانشجو تنها در دوره کارشناسی در سال 94 بخش عظیمی از بار علمی در این حوزه را بر دوش می کشد و به همین دلیل می تواند با استفاده از ظرفیت های خود گام موثری در این زمینه بر دارد. دکتر سید علی ابطحی، معاون علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت و گو با «ایسکانیوز» در رابطه با ظرفیت دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: حوزه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی امکلانات خوبی را برای فعال سازی گردشگری سلامت در اختیار دارد. دانشگاه آزاد اسلامی ساختمان بسیار مجهزی با نام گلبهار در مشهد دارد که در تمامی رشته های پزشکی فعالیت می کند. همچنین ظرفیت های بسیاری در بیمارستان علی آباد کتول برای جذب دانشجویان خارجی در این حوزه داریم که اخیرا تعداد زیادی از دانشجویان عراقی در این دانشگاه دوره های آموزشی را گذرانده اند.

او بیان کرد: دانشگاه آزاد اسلامی مانند دانشگاه های علوم پزشکی دیگر از امکانات خوبی بهره مند است. در سال 94 جلسات مختلفی را برای این منظور برگزار کردیم و توانمندی هایمان را در این رابطه سنجیده ایم. همچنین ارتباط خود را با اداره کل امور بین الملل قوی تر کرده ایم.

ابطحی خبر داد: آماده ایم تا گردشگری سلامت را همسو با جذب دانشجویان پرستاری در دانشگاه آزاد اسلامی آغاز کنیم. این دو هدف هرچند که دو مقوله جدا از هم هستند اما هر دو برنامه خوبی است که می تواند در جذب گردشگری سلامت موثر باشد.

چالش دانشگاه ها در ورود به حوزه گردشگری

ابطحی با بیان اینکه بسیاری از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در شهرهای نزدیک به مرز مانند تبریز، ارومیه، اردبیل و همچنین شیراز، اصفهان و مشهد ظرفیت های بالایی برای جذب گردشگری سلامت دارند گفت: اما چون گردشگری سلامت در کل کشور ساختار قانونی و مستندی ندارد از تمامی این ظرفیت ها استفاده نشده است.

او با اشاره به چالش های دانشگاه ها در این عرصه بیان کرد: بیمارانی که از کشور مبدا به کشور مقصد برای درمان، بستری شدن در کشور مقصد و بازگشت به کشور خود نیازمند به پشتی بانی هستند. این افراد باید بیمه شوند و ورود و خروج آنها با شرایط خاصی همراه باشد. نهادهای مختلفی در این امر دخالت دارند. صدور ویزای برای ورود به کشور و همچنین شرایط خروج باید به صورت قانون مند باشد.

معاون علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: با وجود اینکه در طول 7 سال گذشته به طور پراکنده از کشورهای همجوار برای درمان به ایران می آیند اما تشکیلات درستی در این رابطه وجود ندارد.

او ادامه داد: قانونمندی و خدمات پشتیبانی باید از سوی دولت و نهادهای ذیربط انجام گیرد تا زمانی که این گردشگران وارد کشور می شوند به هدفی که دارند دسترسی پیدا کنند.

20104