یکی از موضوع هایی که در حوزه اجتماعی خیلی جدی باید به آن توجه شود، موضوع مسئولیت اجتماعی سازمان ها در قبال جامعه است. وقتی می گوییم مسئولیت اجتماعی یعنی مجموعه وظایف و تعهداتی که یک سازمان باید در حفظ و کمک به جامعه انجام دهد.به عبارت دیگر وقتی می‌گویم مسئولیت اجتماعی یعنی می‌خواهیم به فعالیت‌هایی اشاره کنیم که صاحبان سرمایه و یا مدیران شرکت‌ها و سازمان‌ها به صورت داوطلبانه به عنوان یک عضو در جامعه انجام می‌دهند در واقع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها رویکردی متعالی به کسب و کار(اعم از کارهای بزرگ و یا کوچک) است که تاثیر اجتماعی و فرهنگی و محیط زیستی یک سازمان بر جامعه چه داخلی و چه خارجی را مد نظر قرار می‌دهد و هدف اصلی آن گرد هم آوردن تمامی بخش‌ها اعم از دولتی، خصوصی و سایر داوطلبان جهت همکاری با یکدیگر است تا از یک سو موجب همسویی منافع اقتصادی با محیط زیست و از سویی دیگر سبب توفیق، رشد و پایداری کسب و کار شود.

امروزه شرکت‌ها و سازمان‌ها برای کسب سود بیشتر و یا دست یابی به اهداف سازمانی اقدامات مختلفی را انجام می‌دهند که در جای خود می‌تواند بسیار مهم باشند اما نباید از ابعاد اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی این فعالیت‌ها و تاثیرات منفی از این ابعاد، در کنار توجه صرف به اقدامات سود جویانه یا اقتصادی و تجاری و... بر مردم منطقه، جامعه و حتی کارکنان غفلت کرد.باید اهداف اجتماعی و توجه به ایفای نقش‌های اجتماعی نیز باید مد نظر مدیران قرار گیرد.با اجرایی شدن این مسئولیت هم مدیران و سهامداران و هم مردم جامعه و هم کارکنان ذی نفع خواهند شد.

طبق منشور مسئولیت اجتماعی، سازمان ها موظفند بخشی از سود و درآمدشان را برای حمایت ها و خدمات اجتماعی هزینه کنند. به عنوان مثال اگر بانکی با سود حاصله مسجد یا بنای فرهنگی می سازد یعنی به وظیفه اجتماعی خودش عمل می کند و در قبال سود و درآمد، خدماتی هم در حوزه اجتماعی انجام می دهد. این امر یعنی این که سازمان ها باید در کنار سود و عمل به قانون نگاهی به بعد اخلاقی وظیفه شان هم داشته باشند. طبیعتاً در چنین شرایطی است که سازمان ها به مسئولیت اجتماعی خودشان توجه می کنند. البته این کار مستلزم این است که همه دستگاه ها به اهمیت مسئولیت پذیری اجتماعی در مقابل جامعه واقف شوند. این در حالی است که به بخش کفالت اجتماعی در اسلام نیز توصیه شده است.

بنابراین باید مردم و سازمان ها را از مسئولیت اجتماعی آگاه کنیم تا چنانچه نیاز به تغییراتی در این زمینه شد در جهت انجام آن برآیند.

مسئولیت اجتماعی سازمان ها و شرکت ها ابعاد مختلفی دارد که عبارتند از:

«الف - بعد اقتصادی: در آن فعالیت هـا و اقدامات اقتصادی مدنـظر قـرار می گیرد. به عبارت دیگر، مسئولیت اولیه هر بنگاه اقتصادی کسب سود است.

ب - بعد قانونی: سازمان ها ملــزم می شوند که در چارچوب قانون و مقررات عمومی عمل کنند. جامعه این قوانین را تعیین می کند و کلیه شهروندان و سازمان ها، موظف هستند به این مقررات به عنوان یک ارزش اجتماعی احترام بگذارند. بعد قانونی مسئولیت اجتماعی را «التزام اجتماعی» نیز می گویند.

ج - بعد اخلاقی: از سازمان ها انتظار می رود که همچون سایر اعضای جامعه به ارزشها، هنجارها و اعتقادات و باورهای مردم احترام گذاشته و شئونات اخلاقی را در کارها و فعالیتهای خود مورد توجه قرار دهند. این بعد را «پاسخگویی اجتماعی» می گویند.

د - بعد عمومی و ملی: شامل انتظارات، خواسته ها و سیاست های مدیران عالی در سطح کلان است که انتظار می رود مدیران و کارگزاران سازمانها با نگرش همه جانبه و رعایت حفظ وحدت و مصالح عمومی کشور، تصمیمات و استراتژی های کلی را سرلوحه امور خود قـرار داده و با دید بلندمدت تصمیــم گیری کنند. این بعد را «مساعدت اجتماعی» می نامند.

البته باید این مطلب را نیز باید گفت که مسئولیت اجتماعی با پاسخگویی اجتماعی رابطه ای دو جانبه را برقرار می کند بر این مبنا« پاسخگویی» تعهد در قبال مسئولیت واگذار شده است»

باید در این زمینه آینده نگری کنیم، زیرا اگر شرکت یا سازمانی ایجاد می شود نباید الزاماً بعد از ایجاد مشکل به فکر مسئولیت پذیری در جامعه بیفتد، لذا هر قدر مسئولیت پذیری را به سمت سلامت اجتماعی تغییر مسیر دهیم تاثیرگذاری آن بیشتر خواهد بود. ضمناً باید از ظرفیت سازمان های دولتی برای نهادینه شدن مسئولیت اجتماعی سازمان در قبال مردم و جامعه استفاده کنیم البته این امر مستلزم این است که به عنوان یک شهروند نه تنها با حقوق خودمان بلکه باید با مسئولیت اجتماعی خودمان در مقابل دیگران نیز آشنا شویم. نکته دیگر بهره گیری از نیروی انسانی متخصص در حوزه های مرتبط با مسئولیت اجتماعی است. طبیعتاً در این حوزه استفاده از مددکاران اجتماعی بسیار تاثیرگذار است.

مسئولیت اجتماعی کمک می کند که تمرکز صرف بر سودگرایی نباشد و در کنار مدیریت اجتماعی مناسب مسئولیت های اجتماعی را در جامعه اجرا کنیم. در چنین جامعه ای مردم به خدمات اجتماعی بیشتری دسترسی خواهند داشت، حقوق مسئولیت اجتماعی رعایت می شود و مشارکت مردم و نظارت اجتماعی افزایش می یابد و در چنین شرایطی مردم از زندگی در آن جامعه احساس رضایت می کنند.

مشارکت در اجرای برنامه‌های اجتماعی از جمله برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، انجام حمایت‌های اجتماعی، انجام امور خیریه و عام المنفعه ساخت اماکن عمومی با کاربری اجتماعی؛ مشارکت در برنامه‌های آموزشی، کمک به اشتغال مردم منطقه، حمایت از افراد نیازمند و... می تواند در زمره این فعالیت‌ها باشد ضمن اینکه برنامه‌های فرهنگی و زیست محیطی می‌تواند زمینه اعتماد و رضایت مردم و خدمت گیرندگان یا مشتریان را به سازمان‌ها افزایش دهد. توجه داشته باشیم؛ ارائه خدمات اجتماعی توسط سازمان ها باعث احساس رضایت مردم می شود و در نتیجه بقای سازمان با رضایت خدمت گیرندگان تامین خواهد شد، احساس مسئولیت پذیری در مردم افزایش پیدا می کند و دیگران در شادی و غم یکدیگر شریک می شوند.

البته نباید نقش هنرمندان، مبلغان مذهبی، مدرسه، نهاد های غیردولتی و رسانه ها را نیز در انجام کار های اجتماعی در جامعه فراموش کنیم.

غفلت از توجه به مسئولیت‌های اجتماعی می‌تواند آثار مخربی بر جامعه بگذارد لذا مدیران باید به این موضوع توجه جدی و عملی نشان دهند. فراموش نکنیم که تاسیس سازمان‌ها، کارخانجات و مراکز اقتصادی، تجاری با هدف تحقق جامعه سالم و توجه به نیاز های انسانی و پاسخگویی به این نیازها است تا سطح رفاه مردم افزایش، امنیت مردم بیشتر، نشاط و شادابی اجتماعی و رضایت اجتماعی و عمومی مردم افرایش یابد.

در هر حال توجه داشته باشیم مسئولیت های اجتماعی سازمان ها در قبال مردم باید تبدیل به یک دغدغه در میان مسئولان و مردم شود. آن وقت جامعه سالم تر و در نتیجه سرمایه اجتماعی بالایی خواهیم داشت. جامعه ای که از سلامت اجتماعی بالاتری برخوردار باشد در آن مردم احساس پویایی و نشاط و همبستگی بیشتری می کنند و تنبلی، تنهایی اجتماعی، افسردگی و آسیب اجتماعی کمتر خواهد بود.

در همین راستا انتظار می‌رود موضوع توجه به مسئولیت اجتماعی یکی از شاخص‌های نظارت و ارزیابی عملکرد شرکت‌ها و سازمان‌ها قرار گیرد.در این زمینه مطالبه گری اجتماعی شود و بویژه در برنامه ششم توسعه این موضوع مد نظر برنامه ریزان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی باشد. تا غفلتی که در این زمینه صورت گرفته به نوعی کمی جبران شود.

* رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران

105105