به گزارش ایسکانیوز به نقل از قدس آنلاین، با جعفر مهراد درباره این جلسه و مطالبات رهبر انقلاب از دانشگاهیان گفتوگو کردیم که حاصل آن را میخوانید.
مقام معظم رهبری در دیدار اخیرشان با استادان دانشگاهها بر شتابگرفتن تولید علم تأکید کردند. آیا روند تولید علم در کشورمان کُند شده است؟
فرمایش رهبری درباره کاهش تولید علم در کشور نبود. صحبتهای ایشان ناظر بر کاهش سرعت شتاب تولید علم بود. تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی و دانشمندان مؤسسات تحقیقاتی کشور همواره رو به افزایش است. ما در هیچ سالی کاهش نداشتیم؛ به طوری که در سال 2015 میزان تولیدات علمی ایران از مرز 44 هزار مدرک گذشت که این موضوع بیسابقه است، نسبت به سالهای قبل نیز افزایش چشمگیری داشتهایم. اما زمانی که شتاب تولید علم را با همین افزایش مقایسه میکنید، میبینید که تولید علم نسبت به سالهای قبل کاهش داشته است؛ به این معنا که در فاصله سال 83 تا 91 یعنی طی 8 سال، رشد تولیدات علمی ایران بالغ بر 148 هزار مدرک است و به عبارت دیگر، بیش از 670 درصد رشد را نشان میدهد که در تاریخ تولید علم ایران نقطة عطفی به شمار میرود. از سال 91 تا 94 نیز تولیدات علمی ایران رو به رشد بوده اما آن شتاب گذشته را نداشته است.
دلایل این امر چیست؟
علتهای متعددی وجود دارد؛ از جمله افزایش چاپ مجلات علمی فارسی که اعضای هیأت علمی به جای اینکه مقالات خود را به انگلیسی بنویسند و در مجلات معتبر بینالمللی به چاپ برسانند، ترجیح میدهند آن را در مجلات داخلی فارسی چاپ کنند. بحث تحریم و وصولنشدن درآمدهای دولت هم تأثیرگذار بوده است. بهطوری که بودجه تحقیقاتی از محل تولید ناخالص ملی به 46 صدم درصد رسیده که عدد بسیار ناچیزی است. با این اعتبارات نمیتوان تحقیقات پیشرویی را انجام داد و نتایج آن را در قالب مقالات علمی در مجلات معتبر بینالمللی چاپ کرد. سومین ایراد و دلیل، کاهش درآمدهای دولت است که موجب شده از اعزام اعضای هیأت علمی به سمینارهای بینالمللی بهشدت کاسته شود. در نتیجه، مقالات پژوهشی ارائهشده در این همایشها که در پایگاههای استنادی ثبت و نمایهسازی میشد، افت شدیدی پیدا کردهاند و در نتیجه، از شتاب تولید علم ایران کاسته شده است.
این به دلیل ضعف مدیریتی مسؤولان آموزش عالی است؟
ربطی به ضعف مدیریتی و کمکاری ندارد. این موضوع به سیاستهای جهانی برمیگردد و از اثرات تحریم است. اکنون که در دوران پسابرجام به سر میبریم، هنوز بخشی از تحریمها پابرجاست. ما هنوز با عدم وصول درآمدهای نفتی و عدم واریز به حسابهای بانکهای ایرانی روبهرو هستیم که ناشی از نبود ارتباطات مالی بین بانکهای ایران و دیگر کشورهاست. زمانی که بودجه دانشگاه محدود باشد، از اعزام اعضای هیأت علمی برای شرکت در سمیناهاری بینالمللی خودداری میشود. وزارتخانه باید ارز علمی داشته باشد تا استادی را به سمینار بینالمللی اعزام کند. تمایل و خواست وجود دارد اما فشارهای جانبی از تحریمها، بیشتر از آن است که دولت بخواهد تلاشی برای بالابردن شتاب علمی داشته باشد.
اشارهای به رشد چندبرابری تولید علم در دهه اخیر داشتید. یکی از شاخصهای ارزیابی رشد علمی، میزان مقالات ISI است که اگر اشتباه نکنم رتبه 17 را داریم.
در پنجماهه اول که گزارش آن را به مقام معظم رهبری در دیدار ایشان با اساتید آموزش عالی ایران دادم، اکنون رتبه 15 را داریم. البته این جایگاه همینطور باقی نمیماند و با تکمیل اطلاعات و آمارهای تولید علم، در این رتبهبندی تغییرات و جابجایی صورت خواهد گرفت و احتمالاً به همان رتبه 17 برمیگردیم.
چرا؟
خب! کشورهای دیگر هم کار میکنند و تولید علم منحصر به دانشگاههای ایران نیست. دیگر کشورها هم برای ارتقای جایگاهشان تلاش جدی دارند، از تولید و چاپ مقاله گرفته تا ثبت اختراعات و نوآوریها. بویژه کشورهای جنوب شرق آسیا و کشورهای نوظهور علمی، رشد پرشتابتری دارند که ایران هم یکی از آنهاست.
بحث موردنظر درباره جایگاه ما از نظر کیفیت است. با توجه به اینکه میزان ارجاعات به مقالات از شاخصهای سنجش کیفی است، ما در این حوزه چه جایگاهی داریم؟
این جایگاه هم خوب است. متوسط ارجاعات به انتشارات علمی جهانی حدود 7 و نیم است و متوسط ارجاعات به انتشارات علمی ایران حدود 4، که جایگاه بدی نیست. از نظر رشتههای موضوعی، استناد به مقالات تخصصی متفاوت است. کشور ما در حوزه زیستفناوری در سال 2002 تنها دو مقاله ثبتشده در نمایههای بینالمللی داشت، در حالی که عمدة رشد تولیدات علمی ایران طی سالهای 91 تا 94 در حوزه زیستفناوری بوده و استناد به مقالات بینالمللی ایران در این حوزه 7.13 است که رقم قابل توجهی است. همچنین، در سایر رشتهها، از انرژیهای نو گرفته تا سلولهای بنیادین، رتبه درخور توجهی داریم. ایران در جایگاه نوزدهم جهان از میان 141 کشور تولیدکننده این علوم قرار دارد. ما از نظر استناد به مقالات جایگاه 36 را داریم و ترکیه 34 ولی از نظر مقالات داغ، ایران رتبه 32 و ترکیه رتبه 34 را در رتبهبندی جهانی دارد.
جایگاه ما در منطقه بعد از ترکیه است؟
خیر. در رتبه بندی اسکوپوس، ایران رتبه اول را دارد و ترکیه رتبه دوم را. کشور ما در سطح منطقه آسیای جنوب غربی رتبه اول را از نظر تولید علم دارد.
20101