مشارکت‌های مردمی در گذشته بیشتر بود

سید حسن موسوی چلک *

یکی از ویژگی هایی که در جامعه اسلامی به آن توجه شده و هم مبانی دینی بر آن تاکید و تصریح موکد داشته و هم در قرآن، احادیث، روایات، منابع مکتوب و شفاهی این حوزه آمده است، دستگیری و توجه به نیازمندان، ایتام، سالمندان و کسانی است که به هر دلیلی نیاز به حمایت دارند. طبیعتا بعضی از فرصت ها و مناسبت ها زمینه بهتری را برای این نوع حمایت ها و توجه ها ایجاد می کنند که یکی از این مناسبت ها ماه مبارک رمضان است. این در حالی است که در این ماه، مناسبت های شب های قدر و شهادت حضرت علی (ع) را داریم و اینکه این حضرت یکی از کارهایش دستگیری از نیازمندان و فقیران بود، به گونه ای که تا وقتی ضربت نخورده بودند، کسی نمی دانست که شبانه به صورت ناشناس به مردم کمک می کردند.

این اتفاقات باعث شد که در ماه رمضان این توجه و پیروی از سیره حضرت علی (ع) به عنوان الگو، جدی تر مطرح شود و در واقع ما از ماه رمضان و شب های قدر هم به عنوان ماه مهربانی یاد کنیم. همچنین گلریزان هایی که برای زندانیان انجام می شود یا دادن افطاری به کودکان یتیم و نیازمند، سرکشی به مراکزی که در این حوزه ها کار می کنند و توجه به اطرافیانی که ممکن است نیازمندی هایی داشته باشند از فواید برکت این ماه است.

اگر مردم در ماه رمضان افطاری یا در ماه محرم نذری می دهند به دلیل ویژگی های مذهبی این مناسبت هاست، چون مردم توجه شان به این مسائل بیشتر می شود. گرچه در مناسبت های ملی هم کمک به نیازمندان وجود دارد. برای مثال در مراسم ملی همچون نوروز مردم از کمک به یتیمان دریغ نمی کنند که یکی از این مراسم جشن عاطفه هاست.
مشارکت‌های مردمی در گذشته بیشتر بود
در واقع ما در چند سال اخیر این توجه ها و حمایت‌ها را دولتی کردیم، سازمان های جدیدی را ایجاد کردیم و به نوعی مسئولیت را از دوش مردم به گردن دولت انداختیم، در صورتی که توجه و حمایت از نیازمندان در گذشته بیشتر بود. مردم خودشان خودجوش و نانوشته این کار را انجام می دادند. برای مثال نوروز که می آمد، مراسمی به عنوان جشن عاطفه ها وجود نداشت. خود مردم به فقیران لباس نو، ماهی، گوشت و… می دادند یا اگر برنج و گندم را خرمن می کردند، کیسه اول برای نیازمندان بود، با این تعابیر که مالشان پاک می شود، اما اکنون که مشارکت های مردمی کم شده است، جشن عاطفه‌ها ایجاد شده تا بتوانیم با جلب نظر مردم افراد نیازمند را حمایت کنیم.

به همین دلیل هم در ماه رمضان کمیته امداد و بهزیستی مراسمی را ایجاد می کنند تا بتوانند این مشارکت ها را افزایش دهند و همچنین ستاد دیه زندان ها هم در این ماه جشن گریزان برگزار می کند تا بتواند از کمک های مردمی به نفع زندانیانی که مشمول حمایت از این ستاد هستند، استفاده کند. به هر حال ما در ماه رمضان کلا مهربان ترهستیم و به همین دلیل از این ویژگی این ماه خدا برای کمک به نیازمندان، در راه ماندگان و فقیران که دلشان به ماه رمضان گرم است، بیشتر استفاده می کنیم.
بی‌اعتمادی برخی مردم به دستگاه‌های دولتی
شاید یکی از دلایل کمرنگ شدن کمک های مردمی، گرفتاری هایشان است که باعث شده این مشارکت‌ها و ارتباطات کمتر شود و خود به خود وقتی ارتباطات کمتر شود، شناخت ها هم کمتر می شود. بنابراین امروزه در عمل این نوع رفتارهای حمایتی را کمتر شاهدیم. همچنین بخشی از آن هم در واقع به دلیل بی اعتمادی مردم به دستگاه دولتی است. دولت در بسیاری از امور مداخله نابجا داشت و متاسفانه نتوانست الگوی خوبی هم باشد. گرچه حاکمیت در ترویج مسئولیت اجتماعی می‌تواند نقش مفیدی داشته باشد، اما متاسفانه در بعضی جاها اشتباه بود.

نباید نظام حمایت اجتماعی که همواره به صورت مردمی اداره می شد، شکل حاکمیتی به خود بگیرد. با دولتی شدن نظام حمایت اجتماعی، نقش مردم کمرنگ تر می شود. به همین دلیل است که ایفای نقش دولت در قبال مردم می تواند برای ترویج بی اعتنایی مردم به یکدیگر و وقایع و حوادث اطرافشان موثر باشد.همچنین اینکه وقتی دولت‌ها در ایفای مسئولیت‌های اجتماعی شان آن گونه که باید عمل نمی کنند و در پذیرفتن مسئولیت‌ها شانه خالی می‌کنند، چگونه می‌توان از مردم مسئولیت‌پذیری اجتماعی را انتظار داشت؟

تا جایی که چندی پیش اعلام شد در صورتی که مردم به یارانه خود نیاز ندارند، آن را به نیازمندان بدهند. چون مردم به این سیستم اعتماد ندارند و ترجیح می‌دهند که اگر مشمول یارانه بگیران نمی‌شوند، خودشان به نیازمندان یارانه‌شان را بدهند. بنابراین گرچه بی اعتمادی مطلق نیست، اما کاهش اعتماد اجتماعی، بین فردی و تعمیم یافته در واقع می تواند یکی از مولفه‌هایی باشد که بر کاهش مسئولیت اجتماعی تاثیر می‌گذارد. ما باید با شفاف‌سازی در راستای افزایش اعتماد مردمی گام برداریم. وقتی مردم در جریان واقعیت‌های جامعه قرار بگیرند، اینکه مسئولان چه کارهایی کرده اند، چه کارهایی نکرده اند و چه کارهایی می خواهند، انجام بدهند؛ خود به خود اعتمادشان جلب می شود.

همچنین اگر بازخورد مشارکت های مردمی را به شهروندان اطلاع بدهیم و بگوییم که اگر شما آن مقدار پولی را که برای حمایت از نیازمندان داده اید، در این حوزه‌ها هزینه شده است؛ فضای اعتماد بیشتر می شود.

نکته بعدی آنکه سلامت در توزیع منابع هم بسیار مهم است. چون اگر مردم بدانند که که کمک هایشان توسط دستگاه‌ها بدون هیچ سوء استفاده ای به نیازمندان ارسال می شود، اعتمادشان کم نخواهد شد. بنابراین ما باید واقعیت‌ها را به صورت مستمر به مردم اطلاع رسانی کنیم و هم بازخوردها را درست و به موقع انجام دهیم. گرچه دولت هم در جهت کمک و حمایت از نیازمندان تلاش می کند و عیارش در این بخش آن‌قدر زیاد شده که بار مالی زیادی را به دوش می‌کشد، مشارکت های مردمی را طبق دستورالعمل‌های ستادی و با توجه به نیازسنجی‌هایی که انجام می‌دهد، میان نیازمندان تقسیم می‌کند و در واقع مشکلی برای توزیع منابع ندارد، اما با وجود داشتن وظیفه طبیعتا محدودیت منابع هم دارد.

شاید اگر پیشنهاد انتقال منابع دهک‌های بالا به دهک‌های پایین برای توانمندسازی نیازمندان در مجلس اجرایی شود، این فضا بهتر شود و راهکاری برای توانمندسازی خانوارهای زیر خط باشد. به عبارتی دیگر،‌ دهک ها یکی از معیارهای سنجش توزیع درآمد است. دهک پایین شامل فقیرترین مردم و دهک بالا ثروتمندترین افراد جامعه هستند که از درآمد بالایی برخوردارند.

*رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران

105105

کد خبر: 677815

وب گردی

وب گردی