به گزارش ایسکانیوز به نقل از ایرنا، جنبش عدم تعهد از سال 1961 تا کنون با نقاط عطف تاریخی و فراز و نشیب های زیادی مواجه بوده است.این جنبش با داشتن 120 دولت به عنوان عضو و در برداشتن دو سوم جمعیت جهان یکی از فراگیرترین نهادهای فرامنطقه ای در عرصه بین المللی است. با این حال به اعتقاد برخی از کارشناسان جنبش عدم تعهد با فروپاشی نظام دو قطبی دچار بحران هویت شده است. دلایل ماندگاری جنبش عدم تعهد با وجود از بین رفتن زمینه های شکل گیری آن، ضرورت تجدید نظر در ساختارهای جنبش و دستاوردهای این جنبش در دوره اخیر که جمهوری اسلامی ایران ریاست آن را بر عهده داشت از جمله مسائلی است که سید محمد علی حسینی معاون اسبق حقوقی و امور بین الملل وزارت امور خارجه در این گفت و گو با ما در میان گذاشت.

مشروح این گفت و گو را در زیر بخوانید:
به اعتقاد برخی از کارشناسان مسائل سیاسی جنبش عدم تعهد محصول نظام دو قطبی بوده است.در شرایطی که این نظام با فروپاشی قطب کمونیسم موضوعیت خود را از دست داده، دلایل ماندگاری جنبش عدم تعهد چیست؟
حسینی: علت اصلی ماندگاری جنبش عدم تعهد را باید در اصول و اهداف این جنبش جستجو کرد. اصول و اهداف و آرمان های اساسی که جنبش غیرمتعهدها بر آن پایه شکل گرفت و در سال 1955 دراجلاس مشترک کشورهای آسیایی و آفریقایی در شهر باندونگ اندونزی بر آن تاکید شد عبارتند از احترام به اهداف و اصول منشور سازمان ملل متحد و تعهدات بین المللی،احترام به حقوق اساسی انسان ها، احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها، خودداری از تجاوز یا تهدید به تجاوز یا توسل به زور، به رسمیت شناختن برابری همه نژادها و همه ملت ها، خودداری از مداخله در امور داخلی کشورها و احترام به حق ملت ها در دفاع از خود.
از زمان برگزاری اولین اجلاس کشورهای موسوم به جنبش عدم تعهد درسپتامبر1961به بعد نیز عضویت در جنبش عدم تعهد به معنای اعلام مخالفت و عدم پذیرش سلطه قدرت های بزرگ و دستیابی به استقلال سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و نفی و استعمارگری و سلطه طلبی تلقی شد.
این اصول و اهداف کماکان از اهمیت حیاتی و منزلت بالایی برای تمامی ملت ها و کشورها برخوردار است و گذر زمان آنها را کهنه و غیرقابل اعتنا نساخته و به همین جهت است که این جنبش ماندگار است و همچنان به حیات خود ادامه می دهد.
از این رو گرچه انگیزه اصلی از تاسیس این تشکل بزرگ سیاسی بین المللی به دوران جنگ سرد و رقابت های دو بلوک شرق و غرب باز می گردد؛ با این وجود به دلیل اهمیت حیاتی اهداف بنیادین این تشکل، فروپاشی نظام دوقطبی نتوانست فعالیت این جنبش را متوقف و یا اعضای آن را برای ادامه کار، بی انگیزه نماید.
البته این بدان معنا نیست که نیازی به اصلاح، تکمیل و یا بازبینی ساختار این جنبش احساس نمی شود. جنبش عدم تعهد با توجه به تحولات جدید جهانی و همچنین گستره و ظرفیت های بالقوه ای که درون اعضای خود بصورت انفرادی و یا ترکیبی دارد، می تواند گام های مهمتری برای تقویت و ارتقاء جایگاه خود در عرصه روابط بین الملل بردارد.

جنبش عدم تعهد در شرایط کنونی چه ظهور و بروز و اهمیتی در عرصه بین الملل دارد؟
حسینی: اگرچه مصوبات جنبش عدم تعهد دارای هیچ گونه تعهد و ضمانت اجرایی نبوده و تنها بیانگر دیدگاه ها و نظرات کشورهای عضو در خصوص مسائل بین المللی است؛ با این وجود نباید اهمیت مواضع این جنبش را پیرامون تحولات، مسائل و مناقشات عمده بین المللی در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که با اجماع اعضا و در قالب اسناد و بیانیه های رسمی این جنبش صادر می گردد، نادیده گرفت.
جنبش غیرمتعهدها با داشتن بیش از 120 عضو که معادل دو سوم اعضای سازمان ملل می باشد و عموما عضو این سازمان و بعضا در سایر نهادها و مجامع بین المللی نیز حضوردارند ، از حق رای در اتخاذ تصمیمات و تصویب طرح ها و برنامه ها برخوردارند و از این طریق می توانند با تکیه بر وحدت مواضع و اشتراک منافع، قدرت چانه زنی خود را تقویت کرده و نقشی اساسی و تعیین کننده در عرصه معادلات جهانی ایفاء نمایند.

با توجه به تغییراتی که در عرصه بین الملل اتفاق افتاده آیا فکر نمی کنید جنبش عدم تعهد نیازمند تعریف اهداف جدیدی برای بقای خود است؟
حسینی: شاید به دلیل جامعیت اهدافی که در طول دهه های گذشته مورد توجه این جنبش و اعضای آن قرار گرفته و در بیانیه ها و اسناد جنبش تبلور یافته، امروزه بیش از آن که نیاز به تعریف اهداف جدید برای این جنبش باشد،که البته با توجه به تحولات جهانی امری ضروری بنظر می رسد ، تجدید نظر در سازو کارهای جنبش عدم تعهد بمنظور افزایش کارآیی آن در پاسخ به هنگام و موثرتر به نگرانی های جامعه جهانی و افکار عمومی دنیا و همچنین کمک به حل و فصل چالش ها و مناقشات منطقه ای و بین المللی از اولویت بیشتری برخورداراست.
خوشبختانه جمهوری اسلامی ایران با عضویت در تروئیکای جنبش عدم تعهد که متشکل از روسای سابق،فعلی و آتی جنبش است می تواند نقش موثر خود را در یافتن راهکارهای مناسب برای ارتقاء جایگاه این جنبش و همچنین افزایش کارآیی و تاثیر گذاری آن در معادلات جهانی، تقویت کرده و استمرار بخشد.

از نظر شما در شرایط کنونی چه اهدافی می تواند در اولویت جنبش عدم تعهد قرار گیرد؟
حسینی: با توجه به شرایط بین المللی و دغدغه های مشترک در بین بسیاری از ملت ها، جنبش عدم تعهد باید از فرصتی که در اثر شکست نظام دوقطبی جهان و همچنین شکست سیاست های یکجانبه گرایانه آمریکا و افول فزاینده این کشور پدید آمده برای مشارکت فعالتر و موثرتر در شکل دهی نظم نوین جهانی و تقویت رویکرد چندجانبه گرایی بهره برداری کند.
علاوه بر این همبستگی و وحدت نظر بیشتر در اصلاح ساختارناسالم و ناعادلانه سازمان ملل و همچنین ساختارغیردموکراتیک شورای امنیت و توجه جدی تر به نارضایتی ملت ها از ساختار فعلی این سازمان و دخالت های نابجای شورای امنیت در سایر نهادهای بین المللی از دیگر اهدافی است که می تواند مد نظر اعضا باشد.
از سوی دیگر افزایش تعاملات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی اعضای جنبش و پرداختن به موضوع خلع سلاح و از بین بردن کلیه سلاح های اتمی و کشتارجمعی و مقابله با سیاست کشورهایی مانند آمریکا که علیرغم تعهدات بین المللی خود، گام مهمی در این زمینه برنداشته اند، در تقویت نقش و جایگاه جنبش بسیار مهم است.
اضافه بر این، در شرایط کنونی که جهان از تروریسم و افراطی گری رنج می برد،همبستگی و ساماندهی ساز و کاری منسجم و موثر درمقابله جدی، صادقانه و همه جانبه با تروریسم وافراط گرایی، پیشگیری از استفاده ابزاری قدرت ها به بهانه مبارزه با تروریسم و نیز جلوگیری ازاعمال سیاست های تبعیض آمیز، دوگانه و چندگانه توسط آنان در برخورد با این پدیده مهلک باید مورد توجه اعضا باشد.
جنبش عدم تعهد باید بتواند با استفاده از ساز و کارهای مناسب، رویکرد برخی از اعضای خود را که به انحاء مختلف از تولید، پرورش وگسترش تروریسم و اندیشه های افراط گرایانه حمایت می کنند، اصلاح و آنان را نسبت به تعهدات حقوقی و بین المللی خود پایبند نماید.
همچنین باید برای کاهش شکاف عمیق میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، جدیت در حفظ اصول و آرمان های جنبش همزمان با واقع گرایی و مدیریت چالش ها، ایفای نقش موثر در راستای هدف جهانی استعمار زدایی و تاکید بر ضرورت مسئولیت پذیری شورای امنیت سازمان ملل در خاتمه بخشیدن به اشغالگری رژیم صهیونیستی و اقدامات جنایتکارانه این رژیم در فلسطین اشغالی، لبنان و سوریه که سرچشمه اصلی بی ثباتی و ناامنی در منطقه غرب آسیاست، تلاش جدی به عمل آید.

جنبش عدم تعهد در شرایط کنونی چه چالش هایی پیش رو دارد؟
حسینی: چالش اصلی، آمریکا و برخی از کشورهای غربی هستند که ماهیت استکباری و سابقه استعماری آنان موجب می گردد تا هیچ نهاد و یا تشکل مستقلی را که از ظرفیت های لازم برای ایفای نقش در تعاملات و تحولات بین المللی برخوردار است برنتابند و در مقابل آن قرار گیرند.
با این حال، عدم همبستگی و وحدت لازم در میان اعضاء، عدم رعایت اصل عدم وابستگی و غیرمتعهد بودن به قدرتها توسط برخی از کشورهای عضو، فقدان برنامه ریزی و اقدام موثر جهت بکارگیری ظرفیت کشورهای عضو در مسیر دستیابی به اهداف و آرمان های جنبش، عدم التزام عملی برخی از اعضاء نسبت به تفاهم هایی که در جلسات جنبش صورت می گیرد و فقدان سیاستگذاری هماهنگ و موثر جهت تقویت بنیه اقتصادی جنبش ازجمله چالش ها و مشکلاتی است که حرکت جنبش را با کندی مواجه می کند.

جمهوری اسلامی ایران ریاست دوره شانزدهم جنبش عدم تعهد را در اختیار داشت، در این دوره جنبش عدم تعهد و ایران چه دستاوردهایی داشته اند؟
حسینی: دستیابی به ریاست یک تشکل بین المللی که پس از سازمان ملل متحد بیشترین اعضاء را درون خود دارد، آن هم در زمانی که بیشترین تلاش های سیاسی، تبلیغاتی و رسانه ای برای به انزوا کشاندن جمهوری اسلامی در دنیا صورت می پذیرفت، خود ، از جمله مهمترین دستاوردهای سیاسی و یک پیروزی بزرگ در مقابله با سیاست های یکجانبه گرایانه آمریکا به حساب می آید.
واقع امر این است که در شرایطی که مهمترین چالش کشورمان در مواجهه با نظام سلطه به رهبری آمریکا، شکستن انحصار هسته ای قدرت های باصطلاح برتر دنیا و نیز پیشرفت و توسعه دانش و برنامه صلح آمیز هسته ای کشورمان بود و دشمن ازتمامی ابزارهای سیاسی، بین المللی، اقتصادی، تبلیغاتی و رسانه ای خود علیه کشورمان بهره می برد، جمهوری اسلامی توانست بیانیه های متعدد و به موقعی را از سوی جنبش عدم تعهد در حمایت از حقوق قانونی و مشروع خود در زمینه هسته ای دریافت کند و دشمن را در پردازش این سناریو که جامعه جهانی معادل چهار پنج کشور ظاهرا برتردنیاست، ناکام گذارد.
جمهوری اسلامی ایران همچنین توانست به عنوان الگویی موفق ، از یک طرف ،تاثیر شگفت انگیزعنصر حیاتی «مقاومت و پایمردی» را در ناکامی قدرت های سلطه جو و ناکارآمدی ابزار تحریم و تهدید و البته دستیابی به حقوق مشروع و قانونی ملت ها و از طرف دیگر توان فوق العاده منطق «دیپلماسی و مذاکره » خود را در حل و فصل مناقشات بین المللی به نمایش گذارد.
علاوه بر این جمهوری اسلامی ایران با استفاده از فرصت حضور در تروئیکای جنبش و پس از آن، به هنگام تصدی ریاست جنبش عدم تعهد توانست در جهت هماهنگ سازی مواضع کشورهای عضو پیرامون مهمترین موضوعات بین المللی از جمله ضرورت اصلاح ساختار سازمان ملل، خلع سلاح هسته ای و کشتار جمعی، مخالفت با نژاد پرستی و اشغالگری، محکومیت استفاده ابزاری از حقوق بشر ، مخالفت با تلاش های غرب برای تحمیل فرهنگ و ارزش های غربی بر سایر فرهنگ ها، محکومیت اشکال مختلف استعمار، ضرورت مقابله با پدیده شوم تروریسم و مقابله با سیاست های تبعیض آمیز و دوگانه برخی از قدرت ها با این پدیده و همچنین تاکید برتفاوت عمیق میان تروریسم با مقاومت مردمی و دفاع مشروع کشورها و ملت ها در قبال تجاوز و اشغالگری نقش مهم و موثری ایفا نماید.
با این حال شاید بتوان تاسیس مرکز حقوق بشر و تنوع فرهنگی به عنوان بازوی علمی جنبش عدم تعهد در حوزه حقوق بشر در تهران را از دستاوردهای قابل توجه دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران بر این جنبش عنوان کرد.

206/201