تهران-ایسکانیوز: نوشته بزرگ روی دیوار ساختمان نیمه‌کاره، توجهم را جلب می‌کند: « اول ایمنی، بعد کار».

کارگر بالای داربست اما بدون کلاه ایمنی و بدون هیچ حفاظی برای نگه‌داشتنش، منظره دیگری است که بیشتر به چشم می‌آید. به یاد دختر از حال رفته در بیمارستان می‌افتم.

همراهان سیاه‌پوش دختر از مرگ پدرش می‌گفتند. دختر پریشان حال مرگ پدر است اما آنچه او را بی‌قرارتر کرده، دیدن جنازه پدر بوده که از بالای ساختمان روی بلوک‌های سیمانی افتاده و متلاشی‌شده و امید ناامید مادری برای بازگشت همسر که حالا باید 3 فرزند کوچک را سرپرستی کند، آن هم بدون شغل و بدون درآمد.

حتی به حقوق پس از مرگ شوهرش دل خوش ندارد زیرا بیمه‌ای در کار نبوده تا حقوقی باشد. این حال و روز خانواده چند کارگر است؟ چند کارگر ساختمانی؟ چند کارگر باربر؟ چند کارگر معدن؟ چند کارگر از کار افتاده و بیمار؟

آمارهایی از سلامت کارگران ایرانی

مسئولان در برخی از روزهای سال در دیدار با کارگران، جملات قشنگی به زبان می آورند و وعده‌ می‌دهند. برای آنها که برای بردن لقمه نانی بر سر سفره، یخچال به دوش می‌گیرند، گرد و غبار کارگاه‌های زیرزمینی را تنفس می‌کنند، زیر آوار معدن می‌مانند، دست شان لای دستگاه‌ها له می‌شود یا با افتادن از ساختمانی بلند قطع نخاع می‌شوند.

این روزها همه به فکرشان هستند اما کمتر کسی می‌گوید که براساس بررسی‌های سازمان پزشکی قانونی از سال 1381 تا 1390، 9 هزار و 625 نفر بر اثر حوادث کار در کشور جان باخته‌‌اند.

بر اساس اعلام همین سازمان، در 10 ماهه اول سال 1391 آمار مرگ ناشی از حوادث کار به هزار و 517 تن ‌رسید. این گزارش، سقوط از بلندی را مهم‌ترین دلیل مرگ و میر در حوادث ناشی از کار ذکر می‌کند که به 658 مورد (5 زن و 653 مرد) در 10 ماهه اول سال 1391 رسید. همچنین تعداد مرگ‌های ناشی از برق‌گرفتگی در محل كار در سال 1390، 187 مورد (184 مرد و 3 زن) و در 10 ماهه سال  1391 به 247 مورد (246 مرد و یك زن) می‌رسد.

براساس اعلام سازمان تامین اجتماعی، در سال 90 حدود 10 میلیون بیمه‌شده در معرض حوادث ناشی از کار قرار داشته‌اند. در این سال 3 هزار مورد حادثه هنگام کار در کشور رخ داده است که درجریان آن 2 هزار نفر بیمه شده قربانی شده‌اند.

در 3 ماهه نخست سال 91 نیز 4 هزار و 408 بیمه‌‌شده سازمان تامین ‌اجتماعی در سراسر کشور دچار حادثه ناشی از کار شده‌اند. از این تعداد 30 حادثه‌دیده دچار از کارافتاده کلی، 75 حادثه‌دیده از کار افتادگی جزیی و 232 حادثه‌دیده نیز نقص‌عضو شدند.

بیماری های درمان ناپذیر

دکتر رضا عزتیان، رییس اداره خدمات بهداشت حرفه‌ای و مشاغل خاص وزارت بهداشت، سلامت حرفه‌ای را به دو بخش تقسیم می‌کند که در بخش سلامت، مربوط به وزارت بهداشت و در بخش حوادث مربوط به وزارت کار است.

او در این‌باره به ایسکانیوز می‌گوید:« شاید بتوان از میزان حوادثی که هنگام کار برای کارگران پیش می‌آید، آماری ارائه داد زیرا این حوادث معمولا منجر به مراجعه به مراکز درمانی و تشکیل پرونده می‌شود اما بخشی از حوادث مربوط به بیماری‌های ناشی از کار هستند که سال‌ها طول می‌کشد تا خود را نشان دهند و معمولا وقتی بروز می‌‌كنند که دیگر نمی‌توان برای درمانشان کاری انجام داد.»

دکتر عزتیان با بیان اینکه اکثر قریب به‌اتفاق بیماری‌های ناشی از کار غیرقابل درمان هستند، می‌افزاید:« این بیماری‌ها نیز به اندازه حوادث ناشی از کار خطرناک هستند اما دیر تشخیص داده می‌شوند و به همین دلیل نمی‌توان آمار دقیقی از آنها ارائه داد.»

براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، سالانه حداقل 500 هزار نفر در اثر ابتلا به سرطان‌های مرتبط با محیط‌ کار جان خود را از دست می‌دهند.

سرطان‌هایی که شایع‌ترین علت اصلی شناخته‌شده آنها، استنشاق الیاف آزبست و همچنین دود سیگار اطرافیان در محیط‌ کار است.

دکتر عزتیان معتقداست غربالگری سرطان، کار ساده‌ای نیست و نمی‌توان گفت که یک فرد مبتلا به سرطان مطمئنا به‌دلیل عوامل شغلی به این بیماری مبتلا شده‌است زیرا عواملی مانند سبک زندگی یا مسایل وراثتی نیز در بروز سرطان نقش دارند.

او به ناهنجاری‌های اسکلتی و عضلانی ناشی از محیط‌ کار نامناسب اشاره می‌كند و تصریح می کند:« از این مشکلات نیز آماری وجود ندارد زیرا بررسی آنها به پرونده بهداشتی فرد از ابتدای شروع به کار نیاز دارد که معمولا به دلیل گستردگی محیط‌های سنتی کاری و مشاغل سنتی چنین پرونده‌هایی تشکیل نمی‌شود و فقط کارگاه‌ها و صنایع بزرگ پرونده سلامت برای کارکنان خود دارند.»

کارمندان بخش های اداری هم درخطرند

رییس اداره خدمات بهداشت حرفه‌ای و مشاغل خاص وزارت بهداشت سلامت حرفه‌ای با بیان اینکه عموم مردم تصور می‌کنند فقط کارهای سنگین و مشاغل فیزیکی سخت است که باعث ابتلای شاغلان به بیماری‌های ناشی از کار می‌شود، خاطر نشان می‌کند:« بخش زیادی از کارمندان اداری یا كاركنان بیمارستان‌ها به‌خصوص پرستاران در معرض بیماری‌های ناشی از کار قرار دارند هرچند در سطح جهانی این تصور عمومی وجود دارد که افرادی که در کارگاه‌های ساختمانی، کشاورزی و معادن کار می‌کنند شرایط سختی دارند و در معرض عوامل زیانبار بیشتری قرار می‌گیرند. »

او به دستورالعمل‌های سلامت محیط‌ کار اشاره می‌کند و می‌افزاید:« دستورالعمل و گایدلاین‌هایی هستند که در کشور تدوین شده‌اند و آیتم‌های مختلف سلامت محیط‌ کار را ارزیابی می‌کنند. مواردی مانند حدود مواجهه‌های زیانبار که افراد می‌توانند این دستورالعمل‌ها و گایدلاین‌ها را مشاهده و سلامت محیط‌های کاری خود را ارزیابی كنند. ضمن اینکه بازرسان بهداشت حرفه‌ای در سراسر کشور در مرکز سلامت محیط و کار دانشگاه‌های علوم پزشکی حضور دارند و محیط‌های کار و میزان رعایت نکته‌های بهداشتی و حافظ سلامت در این محیط‌ها را بررسی می‌كنند.»

مشکلات اسکلتی - عضلانی در صدر

دکتر خسرو صادق‌نیت، متخصص طب کار و رییس بیمارستان بهارلو نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسکانیوز به بیماری‌های ناشی از کار اشاره می‌کند و می‌گوید:« آمار دقیقی از این بیماری‌ها در دست نیست زیرا از یک سو بسیاری از بیماران شغلی به متخصصان طب کار مراجعه نمی‌کنند یا بیماری آنها به عنوان بیماری ناشی از شغل شناخته نمی‌شود و از سوی دیگر مشخصات و آمار آنها هم که مراجعه می‌کنند به درستی ثبت نمی‌شود. »

او ادامه می‌دهد:« بررسی‌های مقطعی که در کشور انجام شده و همچنین آمارهای دیگر کشورها نشان می‌دهد مشکلات اسکلتی- عضلانی در بین کارگران به دلیل حمل بار و جابجایی بارهای سنگین بدون رعایت اصول ارگونومی بیشترین شیوع را دارد. پس از آن، کاهش شنوایی ناشی از سروصدا در محیط كار که از عوامل آسیب‌رسان به گوش است و سپس بیماری‌های پوستی ناشی از تماس با موادشیمیایی.»

دکتر صادق‌نیت در عین حال به این موضوع اشاره می‌کند که شیوع بیشتر این بیماری‌ها لزوما به معنای اهمیت بیشتر آنها نیست زیرا مثلا بیماری‌های پوستی اگرچه مشکلات زیادی برای بیمار ایجاد می‌‌كنند اما قابل‌درمان هستند در حالی که کاهش شنوایی شغلی معمولا برگشت‌ناپذیر است و قابل‌درمان نیست.

او یکی دیگر از مشکلات در راه درمان بیماری‌های شغلی را تشخیص دیرهنگام این بیماری‌ها می‌داند که باعث پرهزینه‌شدن درمان و در موارد بسیاری درمان‌ناپذیر شدن بیماری خواهدشد.

آموزش های موفقیت آمیز

این متخصص طب کار تاکید می‌كند:« اقدام‌های پیشگیرانه قبل از جدی‌شدن بیماری‌ها هزینه‌های بسیار کمتری دارد و می‌توان با اقدام‌هایی نظیر کاهش مواجهه خطرناک و مراقبت‌های برنامه‌ریزی‌شده میزان بروز بیماری‌ها را کم کرد. »

او آموزش در رده‌های مختلف را در این خصوص موثر می‌داند و می‌افزاید:« آموزش متخصصان و پزشکان آموزش‌دیده برای تشخیص به موقع و درمان صحیح در کشور ما بسیار پیشرفت داشته و هم اکنون ایران در زمینه تعداد و سطح توانایی متخصصان طب کار در رده اول منطقه و از کشورهای برجسته جهان است. رده بعدی، آموزش تربیت کارشناسان بهداشت حرفه‌ای است که در این رده نیز اقدام‌های خوبی انجام‌شده و این کارشناسان می‌توانند در شناسایی بیماری‌ها و خطرهای هر محیط‌ کاری به کارفرمایان کمک کنند و همچنین می‌توان از توانایی آنها برای آموزش کارگران و کارفرمایان استفاده کرد اما در مرحله سوم، آموزش شاغلان در محیط‌های پرخطر و آگاه‌سازی کارگران از خطرهای محیط‌ کار است که در این زمینه موفق‌ترین نمونه در کشور آموزش رانندگان حرفه‌ای است که با همکاری وزارت راه و سازمان حمل و نقل جاده‌ای آموزش‌های موفقی در این زمینه ارائه شده که نقش بسزایی در حفظ سلامت رانندگان و همچنین مسافران داشته است. »

دکتر صادق‌نیت به بررسی‌های انجام شده در گروه طب کار دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص بیشترین کارگران در معرض حوادث اشاره می‌کند و می‌گوید:« بیشترین حوادث در کارگران ساختمانی، بر اثر سقوط و اصابت جسم سخت اتفاق می‌افتد که یکی از دلایل آن نبود برنامه منظم ایمنی برای آنهاست و دیگری فصلی بودن این کارگران که باعث شده نتوان نظارت درستی بر وضعیتشان داشت. »

او با بیان اینکه کاهش این حوادث به برنامه‌ریزی‌های جدی نیاز دارد، خاطرنشان می‌کند:« معمولا حوادث شغلی بلافاصله خود را نشان می‌دهند اما بیماری‌های شغلی بی‌سر و صدا و به‌تدریج بروز و فرد را سال‌ها درگیر خود می‌کند. به همین دلیل توجه به آنها اهمیت زیادی دارد. »

بیماری های پنهان

رییس بیمارستان بهارلو با اشاره به برخی سرطان‌های ناشی از شغل بیان می‌کند:« عوامل سرطان‌زای متعددی در محیط‌های کاری مختلف می‌تواند وجود داشته باشد که یکی از مهم‌ترین آنها آزبست است. استفاده از آزبست در کشور ما در حالی گسترش می‌یابد و روزانه هزاران نفر و بلکه میلیون‌ها نفر در مواجهه با آن قرار می‌گیرند که در بسیاری از کشورها تولید، ورود و استخراج این ماده به دلیل آثار بلند مدت و زیانبارش ممنوع شده است. آثاری که ده‌ها سال بجا می‌ماند و حتی اگر امروز آن را از چرخه تولید حذف کنیم، در 20 یا 30 سال آینده می‌توان آثار مثبت آن را مشاهده کرد. »

او به مشکلات تنفسی ایجادشده برای کارگران شاغل در کارخانه‌های سیمان نیز اشاره می‌کند و می‌گوید:« کارخانه‌های سیمان به تنهایی باعث بروز سرطان نمی‌شوند اما کارگران کارخانه‌های سیمانی که در آنها از آزبست استفاده می‌کنند، مانند کارخانه‌های تولید آجرهای نسوز، آردوازها و دیگر ترکیب‌های ساختمانی و همچنین کارخانه‌های تولید قطعات اتومبیل همچون لنت ترمز در معرض ابتلا به سرطان قرار دارند. البته خطر سرطان محدود به کارخانه‌های استفاده‌کننده از آزبست نیست و در کارخانه‌هایی مانند کارخانه‌های تولید بنزین‌های غیراستاندارد نیز می‌توان موارد متعدد سرطان را مشاهده کرد. »

او تاکید می‌کند:« مسوولان باید برای بالا بردن سطح سلامت مردم و کم کردن خطرهای ناشی از کار برنامه‌ریزی‌های جدی داشته باشند زیرا درمان بیماری‌های ناشی از کار بسیار سخت‌تر از پیشگیری از آنهاست و در موارد زیادی هم بی‌نتیجه می‌ماند. »

حسن صادقی، دبیر کمیته بیمه و درمان خانه کارگر، یکی دیگر از کسانی است که از هزینه‌های درمانی و اجتماعی حوادث و بیماری‌های ناشی از شغل در کارگران می‌گوید.

او معتقد است بازرسی کار وزارت کار و سازمان تامین اجتماعی مراجعی هستند که آمارهای حوادث و بیماری‌های ناشی از کار را جمع‌آوری می‌کنند و بیش از هر نهاد و ارگان دیگری این آمارها را در اختیار دارند اما آمارها خوشایند نیست که بتوان آن را بیان کرد.

تبعات بیماری های شغلی

او دلایل عمده حوادث را رعایت نكردن نکته‌های ایمنی و بهداشتی از سوی کارفرما، نبود ابزار ایمنی و قصور کارگر می‌داند و ادامه می‌دهد:« آنچه باید به اندازه حوادث و حتی در مواردی بیش از آن مورد توجه قرار گیرد، بیماری‌های شغلی است. این بیماری‌ها عمده کارگرانی را که در یک صنعت مشغول به کار هستند، درگیر می‌کند نه فقط یکی دو نفر را بنابراین تبعات مالی، اجتماعی و خانوادگی آن بسیار گسترده‌تر است. »

او با بیان اینکه حادثه را می‌توان با به کار بردن ابزار و وسایل ایمنی، آموزش نیروی کار و مراقبت‌های خاص کمیته‌های بهداشت کارخانه‌های بزرگ کاهش داد، می‌گوید:« پیشگیری از بیماری‌های شغلی به معاینه‌های ادواری، شناسایی بیماری‌ها و غربالگری نیاز دارد. شناسایی بیماری‌ها و توصیه به کارفرما برای حذف عوامل فیزیکی، شیمیایی یا روانی در محیط‌های کار می‌تواند در این زمینه موثر باشد. این کار یک کار گسترده و بنیادی در سطح ملی است که برای سلامت نیروی کار ضرورت دارد اما تاکنون کمتر به آن توجه شده است. »

عضو کمیته بیمه و درمان خانه کارگر کمرنگ شدن نظارت‌ها و بازرسی‌ها بر محیط‌های کاری را یکی از دلایل افزایش حوادث شغلی می‌داند و می‌افزاید:« به کارگیری نیروهای ناتوان در کار با دستگاه‌هایی که نیاز به مهارت‌های خاص دارد و همچنین کم بودن بازرسی از محیط‌های کاری به‌خصوص محیط‌های کاری قدیمی که بسیاری از آنها با دستگاه‌های غیراستاندارد کار می‌کنند، می‌تواند حوادثی مانند قطع عضو را برای کارگران به وجود دارد که یک عمر آنها را دچار مشکل خواهدکرد. ضمن اینکه استفاده از موادی مانند آزبست در کارخانه‌های تولید لنت ترمز یا فرآورده‌های سیمانی و ایرانیت یا تولید فرآورده‌های هورمونی در کارخانه‌های تولید دارو بدون رعایت نکته‌های ایمنی، آسیب‌های جسمی شدیدی را متوجه نیروی کار می‌کند. »

او با بیان اینکه کارگران ساختمانی بیشتر در معرض حوادثی مانند سقوط و قطع نخاع قرار دارند، می‌گوید:« علاوه بر این در صنعت بیماری‌هایی است که به‌تدریج فرد را به سوی مرگ می‌برد. بخارهای ناشی از کوره‌های ساخت سیمان یا تغییرات هورمونی کارگران کارخانه‌های تولید داروهای هورمونی و سرطان‌های ناشی از تماس با موادی مانند آزبست بیماری‌هایی هستند که در صورت رعایت‌نكردن نکته‌های ایمنی در کارگران بروز می‌کنند و خطری فراتر از حوادث شغلی دارند. »

صادقی بر لزوم استانداردسازی آلاینده‌های محیطی تاکید دارد و خاطرنشان می‌کند:« براساس قانون کار، باید کمیته‌ای متشکل از وزارت کار و وزارت بهداشت محیط‌های کاری را از نقطه نظر مسایل ایمنی رصد و مشکلات را رفع کنند اما متاسفانه در کشور ما به این موضوع توجه نشده و مجلس نیز به عنوان نهاد ناظر بر قانون کمتر چنین درخواستی را از مسوولان دولتی مطرح کرده است. در حالی که رعایت نكردن نکته‌های ایمنی و بهداشتی، اثر و هزینه‌ای بسیار بیشتر از پیشگیری از بروز حوادث و بیماری‌ها خواهد داشت. »