به دلیل ارتباط فکری که در دوران تاسیس و فعالیت حزب جمهوری اسلامی با مرحوم شهید دکتر بهشتی داشتم وهمچنین مطالعه در آثار و گفتار ایشان بر این باورم که از نظر او عدالت به معنی وسیع کلمه، بویژه عدالت اقتصادی یک مطالبه به حق و غیر قابل انکار در جامعه دینی و حاکمیت اسلامی است که ریشه قرآنی دارد. مطالبه ای که از راه تعیین نظام ارزشی و اجرای درست سیاستهای اقتصادی برگرفته از مبانی اسلامی امکان تحقق دارد و تحقق آن باعث نشاط و رضاتمندی مردم از مسئولان است.

این شهید به حق واصل که یار و مشاور امین امام راحل(ره) بود و ریاست مجلس خبرگان قانون اساسی و قوه قضائیه را برعهده داشت بارها به فلسفه بعثت پیامبران الهی استناد می جست و می گفت، خدا در قرآن فرموده است: ما پیامبران را با ادله و براهین روشن مبعوث کردیم و با آنها کتاب و میزان فرو فرستادیم تا مردم عدالت را به پا بدارند و هرگاه می خواست به عدالت در بعد اقتصادی اشاره نماید می گفت: در قرآن کتاب آسمانی ما مسلمانان که کتاب زندگی همه ماها است آمده است:

کَی لایَکُونَ دولةً بَین الَاغنیاءَ مِنکُم- هرگز نباید مال و ثروت جامعه فقط در انحصار صاحبان ثروت قرار بگیرد. روی همین جهت است که با تلاش وی و همفکرانش در مجلس خبرگان رهبری برای تامین عدالت اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران، اصول مختلفی در قانون اساسی در نظر گرفته شد که به عنوان نمونه به بعضی از آنها اشاره می شود.

در اصل چهل و سوم آمده است. برای تامین استقلال اقتصادی جامعه و ریشه کن کردن فقر و محرومیت و برآوردن نیازهای انسان در جریان رشد، با حفظ آزادگی، اقتصاد جمهوری اسلامی ایران براساس ضوابط زیر استوار می شود.

1.تامین نیازهای اساسی، مسکن، خوراک، پوشاک، بهداشت، درمان، آموزش و پرورش و امکانات لازم برای تشکیل خانواده برای همه.

2.تامین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل و قرار دادن وسائل کار در اختیار همه کسانی که قادر بکارند و وسایل کار ندارند، در شکل تعاونی از راه وام بدون بهره یا هر راه مشروع دیگر که نه به تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروههای خاص منتهی شود و نه دولت را به صورت یک کارفرمای بزرگ مطلق در آورد. این اقدام با رعایت ضرورتهای حاکم بر برنامه ریزی عمومی اقتصاد کشور در هریک از مراحل رشد صورت گیرد.

3.تنظیم برنامه اقتصادی کشور بصورتی که شکل، محتوا و ساعات کار چنان باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی، تنظیم فرصت و توان کافی برای خودسازی معنوی، سیاسی و اجتماعی و شرکت فعال در رهبری کشور و افزایش مهارت و ابتکار داشته باشد.

4.رعایت آزادی انتخاب شغل و عدم اجبار به کار معین و جلوگیری از بهره کشی از کار دیگری.

همه ماها می دانیم بنا به تفکر و اندیشه ناب مرحوم شهید دکتر بهشتی و استدلال ایشان و همکارانش در مجلس خبرگان مدل اقتصاد جمهوری اسلامی ایران، اقتصاد ترکیبی تعیین گردید و در قالب اصل چهل و چهارم قانون اساسی تصویب شد بطوریکه نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایه سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی با برنامه ریزی منظم و صحیح استوار باشد. ارائه پیشنهاد، دفاع درست و در نهایت تصویب این اصل برای این بود که در راستای تحقق چنین اصلی، انحصار از نوع دولتی و یا شخصی و خصوصی از بین برود و رفتار ظالمانه بر علیه مردم بویژه اقشار کم درآمد و آسیب پذیر برای همیشه منتفی گردد. به جز دو اصل یاد شده از قانون اساسی که خون بهای شهید بهشتی است. اصول دیگری هم وجود دارد که مرحوم بهشتی به عنوان تأکید بر عدالت اقتصادی برای تصویب آنها تلاش نمود و مشروح مذاکرات مجلس خبرگان قانون اساسی بهترین سند برای آن است . به جز آنچه که گفته شد در کتاب اقتصاد اسلامی و کتاب مواضع ما که منشور حزب جمهوری اسلامی محسوب می شد و همچنین جزوه و کتابچه یکصد و ده کلام ناب از سید شهیدان انقلاب، آثار گرانسنگ دیگری است که در آنها به تفصیل از قول این دانشمند دلسوز، مبتکر و آینده نگر کشور در باب عدالت اقتصادی سخن گفته شده ، سخن‌های پر نغزی که برای مسئولان کشور می تواند بسیار درس آموز و سازنده باشد بعضی از مطالب سازنده و مانا که از زبان رسا و شیوای ایشان مضبوط است.

عبارت است از اینکه می فرمود:

• ما باید انسانهای جامعه را از تنگناهای مصنوعی اقتصادی آزاد کنیم. امروز در این جامعه، تنگناهای مصنوعی اقتصادی، برای روستائیان، کارگران، کارمندان جزء دولت ، آموزگاران، معلمان و برای بسیاری از افراد دیگر به شکل بازدارنده و سرگرم کننده درآمده و نمی گذارد آنها و خانواده هایشان فارغ البال از نیازهای اولیه، در مسیر کمال قرار گیرند . این تنگناها را باید از بین ببریم.
• جامعه ای که در آن گروهی سیر و گروهی گرسنه باشند جامعه اسلامی نیست.
• خطر برای انقلاب اینجا است که مردم می بینند انقلاب شده ، مسکن ندارند، مقدمات زندگی‌شان را نمی توانند فراهم کنند. ما را از آن طرف مرزها نترسانید. خطر اینجا است.
• شرط موفقیت در ابعاد اقتصادی انقلاب تأکید روی برنامه ریزی و استفاده هرچه کاملتر از امکانات طبیعی و انسانی است که در اختیار داریم.
• سازمان اقتصادی ما، هم از سازمان اخلاقی و معنوی مایه می گیرد و هم بدان قوام و سامان می بخشد و نظام اقتصادی اسلام از نقش متقابل اخلاق و اقتصاد هرگز نباید غفلت شود.
• سیاست مسکن باید بر اساس اولویت به تأمین مسکن در روستا و شهرهای کوچک ، مراکز روستایی و مراکز صنعتی خارج از شهرهای بزرگ تنظیم شود.
• مبارزه با اسراف از اصول اولیه اقتصاد اسلامی است .

در نظام اقتصادی جمهوری اسلامی نباید هیچ زمینه ای برای حاکمیت سرمایه باقی بماند زیرا که مسئله اصلی در رژیمهای سرمایه داری همان حاکمیت سرمایه است و نه چیز دیگر.

• ربا یک نوع غارت و دزدی اموال مردم و دسترنج آنها است .
• ربا باعث شعله ور کردن آتش حرص، تقویت روحیه سود جویی و پول پرستی و تضعیف روحیه خیرخواهی و نوع دوستی در انسانها است به همین دلیل است که در قرآن از آن با عنوان جنگ با خدا و رسول یاد شده است.

پس از مروری کوتاه بر آرمان اقتصادی سید و سالار شهیدان انقلاب اسلامی و نگاه به وضع موجود می توان ادعا کرد که علی رغم کارهای صورت گرفته در حوزه اقتصادی کشور، متأسفانه عملکرد ها مطلوب ورضایت بخش نبوده و نیست. امید است روزی به جدالهای بی حاصل و کاهنده سیاسی پایان داده شود و از راه برنامه ریزی و استفاده صحیح از امکانات طبیعی و انسانی و رعایت متقابل نقش اخلاق و اقتصاد در چارچوب قانون و موازین شرع، عدالت اقتصادی در جامعه تحقق یابد.

*نماینده پیشین مشهد

200