ناهید سمیعی-ایسکانیوز: آموزش عالی به عنوان نهاد تولید کننده فرهنگ و اشاعه دهنده نوآوری های علمی و نیز پرورش دهنده نیروهای انسانی با مهارت های ویژه و تخصص های گوناگون، نقش انکارناپذیری در ارتقای سطح استعدادهای کمی و کیفی در همه جوامع بشری از جمله کشور ما به عهده دارد. بنابراین ایجاد وحدت نظردر مورد وضعیت، جایگاه و نقش آموزش عالی در رونق فرهنگ اجتماعی و رشد اقتصادی مبنای پر ارزشی برای مدیران و برنامه ریزان است.
در همین راستا یا تکیه بر دستاوردهای ارزنده دانشگاه آزاد اسلامی در طی 34 سال حضور در عرصه شکوفایی علم و فرهنگ، نقش آن را در رونق اقتصادی، اشتغال و گسترش گردشگری فرهنگی که توسط دانشجویان و خانواده های ایشان به انجام رسیده سبب شکوفایی اقتصاد و گسترش مرزهای دانش و پژوهش شده است .
آنچه که تاریخ از آغاز علم در ایران زمین نوشت
اگرچه براساسا آثار دینی و ادبی به یادگار مانده از دوران ایران باستان مانند کتاب مقدس اوستا و نیز سنگ نوشته های دوران هخامنشی و اشکانی می توان تا حدودی از چگونگی وضع آموزش عالی به عنوان یکی از بخشهای مهم فرهنگ، اطلاعاتی را به دست آورد، اما اطلاعات مستند ما در این خصوص غالباً به عهد امپراتوری ساسانی باز می گردد.
چهار قرن پیش از ظهور دین مبین اسلام، در حدود قرن سوم میلادی (آغاز قرون وسطی) مرکز بسیار مهم علمی که در ایران و ممالکت اطراف شهرت فراوانی داشت «جندی شاپور» بود که بنای آن را به شاپور اول ساسانی نسبت داده اند. شهرت این دانشگاه و استادان آن تا قرن دوم هجری به قوت خود باقی ماند.
تاکید فراوان دین اسلام به امر تعلیم و تربیت و نیز تغییر کاربری و تبدیل برخی از نیایشگاه های قدیمی به مساجد اسلامی، سبب توجه و تجمع دانشمندان و طالبان علم در این مرکز مذهبی شد. بدین ترتیب از حدود قرن چهارم هجری (قرن دهم میلادی) در دوره سامانیان با ظهور اندیشمندانی همچون رودکی، فردوسی، فارابی، ابن سینا، ابوریحان بیرونی و محمد ذکریای رازی دوران زیرن فرهنگ، تمدن، فلسفه و هنر و ادبیات ایران زمین دوباره تکرار می شود و بعدها سعدی، حافظ، شمس، مولوی، سنایی، عطار، خیام و... منشاء خلاقیت و نوآوری های فکری شدند.
در زمانی که مردم اروپا تحت تاثیر فشارهای مذهبی دوران قرون وسطی، سیر نزولی علم و فرهنگ را تجربه می کردند، ملل مسلمان به ویژه ایرانیان در سایه تربیت دینی و براساس فرهنگ و هنر خود به تدوین، تالیف و نشر علوم و فنون خویش مشغول بوده و پله های ترقی علمی و فرهنگی را در آن دوران می پیمودند.
در جریان جنگ های صلیبی بین قرنهای 13 تا 15 میلادی تعداد زیادی از کتب علمی مسلمانان توسط اسرای فراری و سپاه مسلمین به سرزمین های فتح شده انتقال یافته و با هوشیاری دولتمردان آن ممالک نظیر پادشاه اسپانیا، این کتابها به زبان لاتین ترجمه شده و به تدریج در دانشگاه هایی مانند آکسفورد و سالامانگا و دیگر مراکز آموزشی اروپا تدریس شدند. بدین ترتیب اروپا با علوم ایرانی و اندیشه اسلامی آشنا شد.
به گفته دکتر محمد مهدی مظاهری، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و چهره ماندگار سال 86 «در نیمه های عصر رنسانس اروپا، در دوران پادشاهان صفوی، مذهب شیعه که حدود 9 قرن در خفی رشد کرده بود، در ایران رسمیت پیدا کرد. به این ترتیب پهنه گسترده جغرافیایی، ثروت و مذهب موجبات تعامل هنر و مذهب و پیشرفتهای عظیم در عرصه های گوناگون را فراهم ساخت.»
به هر تقدیر تدریس و مطالعه کتب ترجمه شده به زبان لاتین موجب ظهور بعضی از دانشمندان و نظریه پردازان اروپایی و این موضوع عامل جابه جایی کانونهای علمی به اروپای قرن 17 گردید.
در اواخر عصر صفوی، شورش افغانها، ایران را بار دیگر دچار هرج و مرجهای داخلی کرد و همزمان دوران نزول علمی – ادبی در ایران آغاز شد. این روند نزولی با تاسیس دارالفنون در دوران قاجار تقریباً کند گردید.
به نوشته دکتر عیسی صدیق اعظم «دارالفنون که وسایل تاسیس آن از هر حیث توسط امیرکبیر فراهم شده بود، در سال 1268 هجری قمری (1230 خورشیدی) با بهره گیری از استادان اتریشی، هلندی، لهستانی و فرانسوی و تعدادی از تحصیلکرده های دوران ناصرالدین شاه گشایش یافت.»
مختصری از تاریخچه احداث نخستین دانشگاه پایتخت
علی رغم آنچه گفته شد، تشکیل دانشگاه به شکل امروزی به حدود 75 سال قبل بر می گردد. در سال 1310 خورشیدی به دستور دولت وقت، نقشه و طرح تفصیلی سازمان دانشگاه توسط دکتر عیسی صدیق که به دعوت دانشگاه کلمبیا در ایالات متحده حضور داشت، تهیه شد که پس از تصویب قانون تاسیس دانشگاه در مجلس، کلنگ احداث آن در شهر تهران حد فاصل خیابان انقلاب و بلوار کشاورز، در 15 بهمن 1313 بر زمین خورد.
پس از پایان جنگ جهانی دوم و از آغاز سلطنت پهلوی دوم تا پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 به تدریج بر تعداد مراکز آموزش عالی افزوده شد.
نقش دانشگاه آزاد اسلامی در جابه جایی سرمایه
پس از انقلاب فرهنگی و بازگشایی دانشگاه ها، با هدف خودباوری و فراگیر کردن فرهنگ و آموزش عالی در گوشه و کنار ایران، دانشگاه آزاد اسلامی پا به عرصه حیات خود گذاشت و هم اکنون با گذشت ربع قرن از عمر آن،حدود 5 میلیون نفر فارغ التحصیل، حدود 1 میلیون و 700 هزار نفر دانشجو و حدود 100 هزار نفر کارمند و عضو هیات علمی دارد.
این مرکز علمی در 31 اردیبهشت 1361 با پیشنهاد آیت الله هاشمی (ره) و حمایت بنیانگذار جمهوری اسلامی و تنها با هدیه یک میلیون تومانی ایشان، کار خود را آغاز کرد.این دانشگاه به علت بهره گیری از با تجربه ترین استادان خلاق و نخبه دانشگاهی و استادان بازنشسته، دارای بیشترین کارایی و نوآوری است. و به همین علت انگیزه های تحصیل، رقابت و پژوهش در آن به مراتب بیشتر است.
با توجه به تعداد قابل ملاحظه داوطلبان دانشگاه های آزاد اسلامی انچه از نظر فرهنگی قابل تامل است و شاید کمتر کسی به آن توجه کرده باشد، تبادل فرهنگها، بینش، آداب و سنن و گویشهای موجود در سرزمین گسترده ایران است؛ بدین معنی که داوطلب و دانشجوی مشهدی که در دانشگاه تبریز پذیرفته می شود و یا بالعکس دانشجوی آبادانی که در یکی از شهرهای خراسان از جمله تربت حیدریه پذیرفته می شود، عامل تبادل فرهنگی و آشنایی به رسوم و آداب و معاشرت منطقه ای دیگری می شود.
این موضوع علی رغم هزینه نسبتا زیاد و مشکلاتی که برای خانواده ها به همراه دارد، سهم بسیار مهمی در جابه جایی سرمایه و شناخت مسائل اجتماعی و فرهنگی دارد. همچنین بسیار دیده شده است که والدین دانشجویان به علت همراهی فرزندان خود برای مدت کوتاهی در غیر از منطقه بومی خود مسافرت کرده و به صورت طبیعی هزینه های چند روزه سفر را که موجب جابه جایی سرمایه و تبادل فرهنگها می شود، انجام داده و عامل توزیع عدالت اجتماعی و آموزش شده است.
براساس سوابق تاریخی از دوره رنسانس تاکنون یکی از انگیزه های گردشگری، کسب دانش و تجربه های جدید بوده و استادان و دانشجویان این دانشگاه با همین هدف و همچنین تبادل و تعامل فرهنگی در اردوها و گردشهای علمی و سمینارهای آموزشی شرکت می کنند. در گذشته بزرگانی نظیر سعدی و ناصر خسرو نیز برای کسب تجربه های جدید علمی و تبادل فرهنگی به سفر می رفتند.
تا قبل از تاسیس این دانشگاه، طالبان علم به انگیزه ادامه تحصیلات عالی، رنج دوری از مملکت و خانواده را با هزینه های سنگین مادی و معنوی تحمل می کردند، اما به قصد پاسخگویی به نیاز جویندگان علم، این دانشگاه سیاستی را در پیش گرفته تا از تمرکزگرایی در پایتخت و مراکز استانها جلوگیری شده و فراگیری دانش در سراسر ایران محقق شود، بدون آنکه سرمایه های مادی و معنوی از ایران خارج شوند. برای مثال اگر فقط 10 درصد از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می رفتند، بیش از 60 میلیارد دلار ارز از کشور خارج می شد.
براساس شواهد مستند این پایگاه علمی و فرهنگی، یکی از بزرگترین مراکز آموزش عالی با کارایی و عملکرد بالا به شمار می آید که توانسته است 14 درصد از 25 درصد تقاضای بالقوه آموزش عالی کشور را در حال حاضر پاسخگو باشد و به طور مستقیم 70 هزار شغل در سراسر کشور ایجاد کرده است.
به نقل از کتاب ارزشمند «اقتصاد فرهنگ و هنر» تالیف دکتر رمضانعلی رویایی، پایه گذار دوره دکترای رشته مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی «دانشگاه نقش بنیادی در باروری اقتصاد فرهنگ بر عهده داردو با تاکید بر حوزه مدیریت فرهنگی میتوان در عرصه فرهنگ و هنر به بهره وری قابل ادازه گیری رسید.»
به هر صورت عملکرد کارکنان، استادان و مدیریت دانشگاه از طریق جذب و آموزش داوطلبان و دانشجویان مشتاق توانسته نقش بسیار ارزنده ای را در گسترش فرهنگ گردشگری، تعامل فرهنگی و نیز رونق شهرهای محروم ایفا کند. این دانشگاه متکی به نفت نیست، از این نظر بار مالی بزرگی را در بودجه بندی کشور از روی دوش دولت برداشته است.
شایان ذکر است که دانشگاه های دیگری نیز توانسته اند در عرصه آموزش عالی، گردشگری فرهنگی و... گامهای خوبی را بردارند که از آن جمله می توان به نقش دانشگاه جامع علمی – کاربردی اشاره نمود.
تعامل و تبادل فرهنگها در سرزمین پهناور ایران وام دار دانشگاه آزاد اسلامی
علی رغم فراز و نشیب های فراوان سده های گذشته، فراگیری دانش در این سرزمین هیچگاه متوقف نشده است و در گذر زمان با تلاش نخبگان، به بالندگی و شکوفایی رسیده است.
مطالعه و بررسی آموزش عالی و آمار دانشجویان قبل از انقلاب فرهنگی و دوره حاضر، بیانگر گسترش و رشد کمی و کیفی آموزش عالی است. در واقع یکی از عوامل مهم این رشد چشمگیر، دوراندیشی، تلاش و فداکاری مدیران و کارآفرینان خلاق دانشگاه آزاد اسلامی است.
در این میان از دیگر افتخارات دانشگاه آزاد اختراعات بین المللی، کسب مدال ها در زمینه های گوناگون و چاپ مقاله تحقیقاتی در نشریات تخصصی است و آنچه از نظر فرهنگی قابل تامل است و شاید کمتر کسی به آن توجه کرده باشد، تعامل و تبادل فرهنگها، بیشنها، آداب و سنن و گویش های موجود در سرزمین پهناور ایران است که با پذیرش داوطلبان در رشته شهرهای دور و نزدیک عاملی جهت افزایش سفرهای بین شهری و به تبع آن توجه به شهرستان های کوچک و دورافتاده شده و موجبات رونق اقتصادی و گسترش گردشگری فرهنگی را فراهم کرده است. بنابراین هر نوع ابراز عقیده غیر کارشناسانه پیرامون دستاوردها و عملکرد این نهادها مردمی نشان از عدم درک موقعیت و ناآگاهی است.
200/202
