به گزارش ایسکانیوز به نقل از وقایع اتفاقیه، مسئولیت مدیریت پسماندهای بیمارستانی، صنعتی و نفتی به ترتیب برعهده وزارتخانه‌های بهداشت، صنعت‌ومعدن و نفت است اما به‌دلیل کمبود اعتبار مالی خاص و نبود زیرساخت‌های لازم به‌درستی انجام نمی‌گیرد. این بخشی از اظهارات مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان محیط‌زیست است که در گفت‌وگو با «وقایع‌اتفاقیه» بر آن تأکید کرد. او در این مصاحبه گفت که مناطق بیابانی در ایران، کمترین میزان آلودگی را تجربه می‌کنند. در مقابل، مناطق ساحلی و جنگل‌ها بیشتر از باقی نقاط در معرض تهدید شیرابه‌های تولیدشده از پسماندهای شهری هستند. او همچنین معتقد است؛ استان‌های شمالی کشور به‌ویژه استان مازندران و گیلان در مقایسه با دیگر استان‌ها در زمینه دفع پسماندهای شهری، اوضاع به مراتب وخیم‌تری دارند. گفت‌وگو با محمدجواد سروش درباره وضعیت محیط‌زیست و مدیریت پسماند و آلودگی‌هایی است که می‌تواند پیکره زیستی ایران را دگرگون کند.
وضعیت پراکنش آلاینده‌های زیست‌محیطی در ایران چگونه است و راه‌حل پروژه‌های مدیریتی ویژه در این‌باره چگونه تهیه و تدوین می‌شود؟
طبیعی است که پسماند در ذات خود، تهدیدی برای محیط‌زیست تعبیر و توصیف شود اما هنر شهروندان و کسانی که مسئول، مجری و مصرف‌کننده هستند، این است که آن را طوری مدیریت کنند که تبدیل به فرصت شود. حداقل خسارت زیست‌محیطی منابع آب و خاک، ازسوی پسماندهای عادی است اما پسماند عادی، درست مدیریت و از ابتدا در مبدأ تفکیک و اجزای خطرناک آن جدا نمی‌شود و در نتیجه می‌تواند تهدید تلقی شود. پسماندها با توجه به شیرابه‌هایی که تولید می‌کنند تا هزار لیتر آب را آلوده خواهد کرد. همچنین خاک به میکروب آلوده و از نظر حاصلخیزی، فقیر و غیر‌قابل کشت خواهد شد.
آنچه باید اتفاق بیفتد با شرایط امروز متفاوت است، آیا در مورد وضعیت فعلی باید تدبیر ویژه‌ای اندیشید؟
این موضوع دووجهی است؛ یک وجه آن، شرایطی است که می‌تواند جامعه زیستی ما را تهدید کند. وجه دیگر آن، اگر خوب مدیریت شود، می‌تواند برای محیط‌زیست مفید باشد.
وجهی که می‌تواند زیست جامعه را تهدید کند، آیا در مرحله‌ای است که لازم باشد برای آن، راه‌حل‌های فوری تبیین کرد؟
درحال‌حاضر، با توجه به انباشت پسماندهای شهری به‌ویژه در حوزه کلانشهرها و در مناطق شمالی ایران، همچنین به‌دلیل اینکه فقط می‌توان 20 درصد از پسماند را بازیافت کرد، حدود 95 درصد از پسماندها به‌صورت غیر‌فنی انباشت می‌شوند و جایگاه‌های انباشت در بسیاری از شهرستان‌ها و مراکز استان‌ها وجود ندارد، وضعیت نیازمند تدابیر ویژه است.
آیا لازم است که پروژه‌های مدیریتی ویژه‌ای دراین‌باره تعریف شود؟
بله، البته لازم است، تعریف هم شده و این مسئولیت در حوزه وزارت کشور و شهرداری است و این دو نهاد، برنامه پنج‌ساله تعریف کردهاند. بااین‌حال، باید در نظر داشت که دپوی پسماند مربوط به امروز و دیروز نیست، سال‌های سال انواع پسماند روی هم انباشت شده است. در استان گیلان و منطقه سراوان، بیش از 90 متر ارتفاع پسماند است؛ بنابراین مدیریت انباشت چندین ده‌ساله، کار یک شب و چند شب نیست. نیاز به مدیریت فنی و دقیق دارد. این در شرایطی است که تفکیک زباله در مبدأ، هفت درصد بوده و طی برنامه‌ریزی‌های شهرداری و وزارت کشور، قرار است به 30 درصد افزایش یابد.
هدف این برنامه پنج‌ساله چیست؟
هدف این است که با ارتقای سطح دانش، بینش، تجهیزات، مبلمان شهری، فرهنگ‌سازی و درواقع استعدادیابی برای مدیریت خاص بتوان این معضل را حل کرد. شرایط جغرافیایی و اقلیمی در برخی مناطق اجازه نمی‌دهد که انباشت صورت گیرد. این موارد بررسی شده است. سیستم مدیریتی در این مناطق باید به سمت بازیافت حرکت کند و بعد باقیمانده آن در پسماندسوزها تبدیل به انرژی شود.
عنوان این برنامه چیست؟
این برنامه با عنوان برنامه مدیریتی پنج‌ساله پسماند تدوین شده است.
مهم‌ترین منابع آلاینده آب و خاک در ایران چیست و چه مناطقی از کشور را بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؟
منابع آلاینده بستگی به منطقه جغرافیایی دارد. در مناطق کویری، جلگه‌ای و کوهستانی متفاوت است. در مناطق شمالی و ساحل دریا، مهم‌ترین عامل آلاینده آب و خاک، پسماندهای شهری و شیرابه‌های ناشی از پسماندها و فاضلاب‌های شهری است. در بسیاری از مناطق صنعتی و ساحلی دریا، پسماندهای صنعتی فاضلاب‌های ناشی از فعالیت‌های صنعتی است. در برخی دیگر از نقاط کشور که بافت کشاورزی دارد، نوع آلودگی کود ازت، مصرف کود ازت و انتقال ازت به داخل خاک است. در بسیاری از مناطق بافت خاک است که با عبور جریانات آب باعث انتقال عناصر و املاح و در نهایت منجر به آلایندگی منابع آب می‌شود؛ بنابراین منابع آلاینده به جغرافیا، فرهنگ و اجتماع مناطق وابسته است. در جنوب ایران، بیشترین میزان آلایندگی متعلق به فعالیت‌های نفتی است. در مناطق کویری هم با توجه به اینکه عمق آب زیرزمینی بسیار زیاد و قدرت نفوذ آلاینده بسیار کم است، کمترین میزان آلودگی به منابع آلاینده دیده می‌شود.
اگر بخواهید منطقه‌ای از ایران را نام ببرید که وضعیت انباشت پسماند در آن به نسبت دیگر مناطق نابسامان‌تر باشد، آن منطقه از نظر شما که کجاست؟
استان‌های شمالی کشور به‌ویژه مازندران و گیلان در حوزه مدیریت پسماند اوضاع به مراتب نامناسب‌تری دارند.
آماری در‌این‌زمینه دارید؟
در مازندران، روزی سه‌هزار تن پسماند تولید می‌شود و در برخی مواقع، با توجه به تراکم جمعیت و حجم توریستی که دارد به دو یا سه برابر هم می‌رسد. دپو و انباشت زباله هرجا که باشد، کنار دریا یا جنگل زمینه‌ساز خسارت به آب و خاک است؛ بنابراین اگر بناست تمهیداتی در نظر گرفته شود، باید در این دو استان باشد.
آلودگی ایجادشده در اثر نفوذ شیرابه‌ها به آب و خاک، چه تأثیری بر سلامت مردم خواهد گذاشت؟
آب مصرفی مردم شمال، تصفیه شیمیایی و بیولوژیک می‌شود اما آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد، زنجیره غذایی است که بیشتر از خاک تأمین می‌شود و تمام آلاینده‌هایی که در داخل خاک هستند، می‌توانند به گیاهان انتقال داده شوند یا توسط حیوانات دیگر که از آب تغذیه می‌کنند، به‌صورت غیر‌مستقیم به انسان انتقال داده می‌شوند. طبیعی است که گیاه، حیوان و بعد انسان نقش تجمعی دارند و هرچه آلاینده وجود داشته باشد با تراکم بسیار بالاتر در گیاه، حیوان و انسان تجمیع می‌شود؛ بنابراین هرگونه آلاینده‌ای که در هر نقطه‌ای از جهان وجود داشته باشد، می‌تواند برای سلامتی محیط‌زیست گیاهان، حیوانات و جانواران تهدید باشند.
برنامه‌ای هم با عنوان «دستورالعمل ویژه برای کنترل منابع آلاینده» قرار بود در سازمان تهیه شود. چه شد؟
سه بحث باید مورد نظر قرار گیرد؛ یکی، بحث حفاظت از خاک است که تدوین شده تبدیل به لایحه شده و در کمیسیون‌های تخصصی مجلس است. در این طرح، حفاظت، نگهداری و حراست از خاک در بحث آلاینده و عوامل تهدید‌کننده آن مشروح آمده است. دومین برنامه مرتبط با آب است. استانداردهای آب را تدوین کرده‌ایم، دستورالعمل درباره استانداردهای فاضلاب‌ها راجع به منابع پذیرنده هم تهیه شده است؛ یعنی اگر قرار است فاضلابی به مصرف کشاورزی برسد، باید چه شرایطی داشته باشد. اگر به آب‌های سطحی ریخته می‌شود، چه شرایطی داشته باشد و در چاه‌های پذیرنده، چه وضعیتی خواهد داشت؛ همچنین استانداردهای هوا.
آیا جز سازمان محیط‌زیست که نهادی اجرایی نیست، نهادهای متولی وضعیت آلاینده‌های آب و خاک را درک کردهاند و متوجه فوریت رسیدگی به این مسئله هستند؟
در حوزه قانونی، مدیریت رسیدگی و مسئولیت پسماندهای شهری و عادی به عهده وزارت کشور و شهرداری‌هاست اما در مورد سایر پسماندها باید گفت وزارت بهداشت، مسئولیت پسماندهای عفونی و بهداشتی را دارد. وزارت صنعت و تولیدکنندگان در این وزارتخانه، مسئولیت مدیریت پسماندهای صنعتی را دارند. وزارت نفت، مسئول مدیریت پسماندهای نفتی است. سازمان حفاظت محیط‌زیست، ناظر و مسئول نظارت بر حسن اجرای قانون مدیریت پسماند است. در تمام حوزه‌های بهداشتی، کشاورزی و صنعتی، نشست‌هایی برگزار می‌شود. همچنین دستورالعمل‌هایی هست که تدوین شده و دستگاه‌های متولی پسماندهای غیرشهری، برنامه‌ریزی‌های لازم را برای مدیریت این وضعیت تهیه کردهاند اما برنامه‌ریزی برای اجرای یکشبه نیست بلکه نیاز به زیرساخت فرهنگی، تکنولوژیک، آموزشی و اعتبار مالی دارد.
با این تفاسیر، وزارتخانه‌هایی که مسئولیت مدیریت پسماندهای غیرشهری برعهده‌شان قرار دارد، به‌دلیل کمبود اعتبار و زیرساخت به‌درستی وظیفه‌شان را انجام نمی‌دهند؟
همه قبول دارند.
منظور قبول داشتن یا نداشتن نیست، منظور عملکرد وزارتخانه‌ها در مدیریت پسماندهای غیرشهری است؟
در عمل طبیعی است که دستگاهی مانند وزارت نیرو و فاضلاب در استان‌های شمالی که آب سطحی است و فاضلاب به‌راحتی به آب‌های رودخانه و دریا می‌رسد، نیاز به اعتبار مالی خاصی دارد. تأمین اعتبارات مالی، ترمزی برای حرکت دستگاه‌ها در رابطه با آلاینده‌ها شده است.
دریافت کننده:زهرا پورعادل/انتشاردهنده:زهره حاجیان
700/703
