به گزارش ایسکانیوز به نقل از روابط عمومی بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان، نشست بررسی مسائل نشر کتاب‌های شعر در ایران با عنوان «داستان نشر شعر» عصر یکشنبه ۲۴ اردیبهشت با حضور پرویز بیگی‌حبیب‌آبادی، مدیر انتشارات فصل پنجم، جواد محقق، شاعر و معاون شعر این بنیاد، غلامرضا طریقی، سردبیر سایت نقد شعر، ابراهیم اسماعیلی اراضی، منتقد و ترانه‌سرا و جمعی از شاعران و علاقه‌مندان به حوزه ادبیات در تالار جلال آل‌احمد بنیاد شعر و ادبیات داستانی برگزار شد.
غلامرضا طریقی، شاعر و سردبیر پایگاه نقد شعر در جایگاه مجری ـ کارشناس، این نشست را با سخنان خود آغاز کرد. وی گفت: اتفاقات زیادی در ۲۰ سال اخیر در حوزه نشر شعر رخ داده است. در سال‌های دهه ۷۰، امکان نشر کتاب شعر برای شاعران جوان خیلی ممکن نبود و با متصل بودن به شخصی بانفوذ و یا ارگانی دولتی، این امکان فراهم می‌شد.
وی افزود: اوایل دهه ۸۰ انتشارات سوره مهر، مجموعه کتاب‌های چند شاعر جوان را که در برنامه‌ها و کنگره‌های مختلف حضور داشتند، چاپ و منتشر کرد که اتفاقی تازه در این حوزه محسوب می‌شد. تا اینکه از اواسط سال‌های دهه ۸۰ و با رشد فضای مجازی و دیده شدن بیشتر شاعران، ناشران تخصصی شعر شروع به فعالیت کردند و علاوه بر شاعران پیشکسوت، سراغ شاعران جوان هم آمدند.
طریقی ادامه داد: این روند، معضلاتی را هم در پی داشت؛ از جمله اینکه شاهد چاپ و انتشار آثار چاپی هستیم که الزاماً شاعران خوبی هم نیستند.
وی تأکید کرد: نمی‌توان با قاطعیت گفت که به وجود آمدن نشرهای تخصصی شعر، خدمت به شعر بوده یا نه؛ زیرا برخلاف ناشرانی که دغدغه شعر دارند، تعدادی ناشر هم داریم که با هدف و سودای درآمد در این عرصه حضور دارند.
بعضی از ناشران شعر، تاجرند
شاعر پیشکسوت و معاون شعر بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان دیگر سخنران نشست بود که در ابتدای سخنان خود گفت: زمانی، چاپ و نشر شعر در کشور به صورت جدی وجود نداشت و با نگاهی به کتاب‌های قدیمی می‌بینیم که این کتاب‌ها توسط تاجران علاقه‌مند چاپ می‌شد. تا اینکه صنعت نشر به صورت اساسی در کشور ایجاد شد و در حال حاضر تعداد ناشران بسیار است.
جواد محقق افزود: این امر مشکلاتی در پی دارد؛ از جمله اینکه چاپ کتاب توسط مؤلفان اتفاق می‌افتد و فضایی ایجاد کرده تا شاعران جوان زودتر کتاب‌های خود را منتشر می‌کنند تا شناخته شوند.
این شاعر پیشکسوت ادامه داد: در گذشته این‌طور بود که اهل قلم بعد از معرفی خود در نشریات، شناخته می‌شدند و بعد ناشر، آثار آنها را چاپ می‌کرد و چون این شاعران، مخاطبان مطبوعاتی داشتند، کتاب به خوبی فروخته می‌شد؛ اما در این روزگار به دلیل عجله در چاپ آثار و آسان بودن چاپ و نشر، ناشران از جیب مؤلف، کتاب را چاپ می‌کنند. برخی از این شاعران اولین آثار خود را مجلد می‌کنند و به بازار کتاب می‌فرستند؛ بدون اینکه حتی ۱۰ مخاطب جدی برای آثارشان داشته باشند. این اتفاق خوشایندی محسوب نمی‌شود.
معاون شعر بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان در بخش دیگری از سخنانش بیان کرد: بر اساس تجربیات موجود از دبیری در جشنواره‌ها و جایزه‌های شعر، هر روز که از خواب بیدار می‌شویم، ۳ شاعر در کشور متولد شده‌اند. یعنی در طول سال بیش از هزار نفر در بخش کتاب اولی‌های این جشنواره‌ها شرکت می‌کنند و هر سال این تعداد به جمع شاعران افزوده می‌شود و آثاری که خیلی از آنها قابل ارائه و دفاع نیستند به مجموع کتاب‌های شعر می‌پیوندند. به همین دلیل است که تأکید می‌کنیم باید از چاپ بیش از این کتاب‌ها جلوگیری کنیم.
محقق همچنین گفت: از دوستانی که در فضای مجازی فعالیت می‌کنند، خواهش می‌کنم خودشان پالایش آثار را انجام دهند. همچنین در انتشار کتاب شعر خود تعجیل نکنند؛ زیرا بسیارند کسانی که از چاپ اول مجموعه‌شان پشیمانند. شاعران جوان در انتشار کتاب‌های خود عجله نکنند و بدانند که این امر به سود آنهاست.
وی در پایان گفت: متأسفانه هستند ناشرانی که تنها به سود اقتصادی فکر می‌کنند و باید به جای ناشر آنها را تاجر نامید. باید خودمان فضا را پاس بداریم و مراقب نشر شعر باشیم.
اسماعیلی‌اراضی: نقد شعر هم به برنامه‌ای مثل «نود» نیاز دارد
ابراهیم اسماعیلی اراضی، منتقد و ترانه‌سرا، اولین سخنران رسمی این نشست بود که ظهور فضای مجازی را عاملی برای از دست دادن استقلال نشرها عنوان کرد.
وی گفت: تا حدود ۲۰ سال پیش در انجمن‌های ادبی متوجه می‌شدیم که در این فضا، نظامی وجود دارد که باید به آن توجه کنیم، یاد بگیریم و عمل کنیم. این حس به ما القا می‌شد که باید تحت تقید قوانین باشیم و باید مراحلی را طی کنیم تا به مرتبتی برسیم.
اسماعیلی‌اراضی ادامه داد: در آن زمان، شاعران کتاب شعر خود را به ناشر نمی‌دادند تا آن را چاپ کند، بلکه صبر می‌کردند تا ناشر سراغ آنها برود. زیرا معتقد بودند شاعر باید به مرحله‌ای برسد که اشعارش مورد توجه قرار بگیرد.
وی افزود: در ادامه مسایلی پیش آمد که در حوزه نشر مؤثر بود؛ مانند تأسیس نشرهای ارگانی که در حوزه‌های تخصصی کار می‌کردند و بیشتر آنها اشعار با محتوای مورد نظرشان را به دست چاپ می‌سپردند. تا اینکه موضوع فضای مجازی در کشور شکل گرفت و باعث شد تا هر کس، هر چیزی را که دوست دارد، منتشر کند.
این منتقد ادامه داد: با رشد قارچ‌گونه وبلاگ‌ها در فضای مجازی نیز، امکان درست بهره بردن از فضا از بین رفت. در همین اثنا، مشکلات سخت‌افزاری حوزه نشر مانند تأمین کاغذ و دستگاه‌های چاپ برطرف شد و ناشران، وارد فضای رقابتی شدند که در این رقابت، خواه ناخواه از مرزهای کیفی عقب نشستند.
وی تأکید کرد: با بروز این اتفاق که شأن فرهنگی نشرها به نفع شأن تجاری آنها کم‌رنگ‌تر شد، تنها ادبیات بود که لطمه می‌دید. این تعداد ناشر تخصصی که بسیاری از آنها تخصص ندارند، برای تأمین مالی خود خطوط قرمز تخصصی شعر را عقب راندند و منجر به این شد که ضعف‌های نشر شعر، بیشتر شود.
اسماعیلی‌اراضی در ادامه بیان کرد: کسانی که پیش‌تر در فضای مجازی برای خود شأن ادبی متصور بودند، سعی کردند این شأن را با چاپ کتاب، رسمی‌تر کنند و ناشرانی که حتی در سال‌های گذشته اسمشان سند کیفیت محتوای کتاب بود، در ازای دریافت مبالغی، اقدام به نشر این آثار کردند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید بر اینکه نباید به هر مجموعه‌ای اجازه دهیم که با نام شعر منتشر شود، گفت: این امر اثرات فرهنگی ـ اجتماعی دارد. مجموعه‌ای که از نظر کیفی، سطح پایینی دارد، در صورت انتشار اگر به دست خواننده برسد، این باور را ایجاد می‌کند که این اثر شعر است، در حالی که گاهی حتی شعر هم نیست و تنها به دلیل پول داشتن شخص نویسنده و همکاری ناشر با وی، منتشر شده است.
این ترانه‌سرا همچنین با انتقاد از نبود برنامه تخصصی نقد شعر در رسانه ملی همانند برنامه ۹۰ در فوتبال و هفت در سینما، اظهار کرد: نهادها و ارگان‌هایی که در حوزه آموزش شعر کار می‌کنند، می‌توانند در حوزه فرهنگی ـ اجتماعی انتشار کتاب‌ها و مجموعه‌های شعر، مؤثر باشند.
بیگی: خوب نیست که هر لیسانسه‌ای می‌تواند مجوز نشر بگیرد
شاعر و مدیرمسئول نشر فصل پنجم (ناشر تخصصی کتاب شعر) آخرین سخنران این نشست بود که سخنان خود را با بیان مشکلات ناشران شروع کرد. پرویز بیگی حبیب‌آبادی گفت: به دلیل مشکلاتی که در انتشار شعرهایم داشتم، به این نتیجه رسیدم که جای ناشر تخصصی شعر خالی است؛ زیرا همه چیز باید در حوزه تخصصی آن انجام بگیرد.
بیگی حبیب‌آبادی ادامه داد: در این راه به موضوعات خاصی برخوردم. در کشور برای هر کار و شغلی، تعریف و مجوز و امتحان پیش‌بینی شده است؛ به جز نشر. هر دانشجو و دارنده حداقل مدرک لیسانس به راحتی می‌تواند درخواست مجوز نشر دهد و به همین دلیل شاهد این هستیم که افرادی بدون آن‌که از نشر چیزی بدانند، ناشر هستند؛ ولی نشر خود را تبدیل به بنگاه اقتصادی کرده‌اند.
وی افزود: موضوع دیگر باور تخصصی بودن است. نشرهایی که در این حوزه گام برمی‌دارند، در کار خود موفق هستند و مخاطبان خود را می‌شناسند و مخاطبانشان هم به خوبی با این موسسات نشر آشنایند.
پیشکسوت حوزه شعر در ادامه درباره مشکلات نشر گفت: هر شغلی در ایران، اتحادیه‌ای دارد که مجوزهای آن شغل را اعطا می‌کند. بعد از آن صاحب آن شغل در انجام خدمات و یا تولید خود که بر اساس موارد قانونی است، با مشکلی مواجه نخواهد شد. اما ناشر در حوزه چاپ کتاب، چند اقدام انجام می‌دهد تا کتاب از چاپ خارج شود. کتاب‌هایی هستند که ناشر تمام مراحل قانونی را طی کرده است، اما بعد از چاپ و در مرحله توزیع، از بازار کتاب جمع‌آوری می‌شوند. ناشر در این حالت ضرر بسیاری می‌بیند.
وی افزود: مشکل دیگر ناشران، موضوع پخش کتاب است. پخش، ۴۰ درصد قیمت کتاب را برای خود برمی‌دارد و در صورت فروش، یک سال بعد حق ناشر را پرداخت می‌کند. مشکل بزرگ دیگر به کل کشور و به مسایل کتاب و کتابخوانی بازمی‌گردد. به اینها مسائلی مانند انبارداری و نبود کتابفروشی در بیشتر شهرهای کشور و مواردی مانند خلق و خوی شاعران که گاه هم‌سلکان خود را تحمل نمی‌کنند و ناشر را در محذوریت انتخاب این شاعر و آن شاعر قرار می‌دهند، اضافه کنید که می‌شود مشکلات ناشران.
پایه‌گذار انتشارات فصل پنجم ادامه داد: اما ناشران هم گاهی مشکلاتی را ایجاد می‌کنند که در این باره می‌توان به تخصصی نبودن آنها اشاره کرد. ناشران اگر اول فرهنگی بیندیشند و بعد به فکر کار اقتصادی باشند، فعالیت اصولی انجام داده‌اند.
وی تأکید کرد: از هزار کتاب شعر چاپ شده در طول سال، تنها ۱۰۰ عنوان کتاب قابلیت خواندن و نقد کردن و تأثیرگذاری دارد و حدود ۸۰۰ عنوان آن حتی قابل خواندن و تورق هم نیست. برای مقابله با این وضعیت وزارت ارشاد باید راهکار ارائه کند. باید مجوز نشر را به کسی بدهد که اهل این کار باشد.
بیگی حبیب‌آبادی سخنان خود در این نشست را اینگونه به پایان برد: با توجه به فضای موجود در نشر شعر، آسیب‌پذیری برای ناشر متعهد به کار فرهنگی، زیاد است.
دریافت کننده: بخشی پور/ انتشار سلیمی
502500
