ایسکانیوز-زهرا بخشی پور: یکی از مولفه های دانش و آگاهی در هر جامعه ای اهمیت فرد فرد آن به مطالعه است. مطالعه و کتاب، زمینه ساز تغییر و کنکاش در ذهن افراد است و زمینه بازبینی اطلاعات ذهنی آنها را فراهم کرده و باعث افزایش دانش، رشد و تعالی در آنها می شود در این راستا یکی از راههای دستیابی به کتاب به غیر از خرید آن استفاده از کتب موجود در کتابخانه هاست. کتابخانه های عمومی برای دسترسی همه اقشار جامعه به کتابها مکان مناسبی است که در هر شهر و روستا در سطوح مختلف کیفتی وجود دارند. تعداد کتابخانه های عمومی در هر کشوری موید آگاهی مردم آن جامعه به لزوم مطالعه، در زندگی بهتر است. از معیارهای رشد یک کتابخانه دسترسی به کتب روز دنیا، تسهیل در تهیه کتب، ارتباط با مراجع تخصصی و تاریخی، فضای مناسب مطالعاتی و ایجاد زمینه عدالت مطالعاتی است که در استانداردسازی فضاهای کتابخانه ای به عنوان مراجع نگهداری کتاب در نظر گرفته می شود.

در این بین به روز بودن کتابهای یک کتابخانه نقش تعیین کننده ای در رضایت مراجعه کنندگان و رشد فرهنگ مطالعه در میان مردم دارد. کتابخانه هایی که امروز به انباری از کتابهایی قدیمی و فاقد جذابیت تبدیل شده اند؛ نمی توانند در جذب مردم و بالابردن آمار مطالعه تاثیر گذار باشند. بسیاری از افراد برای مطالعه و تهیه کتاب به کتابخانه های عمومی مراجعه می کنند ولی کتابهای مخازن اغلب کتابخانه ها تامین کننده نیازشان نیست.

حسن آذری مدیر کتابخانه فردوس در این رابطه به ایسکانیوز می گوید: کتابخانه های شهرداری هر دوره ای با توجه به تغییر مدیریت هایی که در شهرداری و شورای شهر رخ می دهد؛ اقدام به خرید کتاب می کنند. پیش از این خرید کتاب ها به صورت متمرکز بوده به این معنا که ما لیست کتابهای مورد نیاز را به سازمان ارسال می کردیم و سازمان از آن لیست، اقدام به تهیه کتابها می کرد؛ ولی در سه سال اخیر کتابها را براساس بودجه خودشان، انتخاب و خرید کرده و به کتابخانه های عمومی وابسته به شهرداری ارسال می کنند و در امور اداره کتابخانه های سازمان فرهنگی هنری شهرداری برای تهیه و توزیع بودجه خرید کتاب، قاعده خاصی وجود ندارد.

اهمیت به روز بودن کتابها در کتابخانه های عمومی بر هیچ کسی پوشیده نیست. حال به روز کردن کتابها مستلزم تهیه و خرید آنها توسط مسئولین کتابخانه است که البته هر مدیر در تهیه کتاب ها به اعمال سلیقه خود می پردازد و می توان گفت در انتخاب کتاب شاید نیاز مخاطبان در اولویت پایین تری قرار گیرد.

دید سلیقه ای، جناحی و سیاسی را از کتاب دور کنیم

مدیر کتابخانه فردوس در این زمینه می گوید: کتابخانه های عمومی باید به روز باشند و هر ماه باید کتاب خریداری شود زیرا هر ماه کتاب های تازه چاپ می شود ولی این اتفاق تاکنون نیفتاده است. برای اینکه این امر بهبود پیدا کند؛ باید دید سلیقه ای، جناحی و سیاسی را از کتاب دور کنیم و جناحی با کتاب برخورد نکرده و انتخاب کتاب برای کتابخانه های عمومی را به مدیران کتابخانه و خود کتابدارها بسپاریم که بهترین افرادی هستند که می توانند برای کتابخانه خود تصمیم بگیرند. کتابخانه در یک نقطه شهر با کتابخانه دیگری در مکان دیگر متفاوت است. حتی در یک منطقه دو کتابخانه داریم که نیازهایشان با یکدیگر متفاوت است و نمی توان مشخص که این یکسری از کتابها باید برای تمام کتابخانه ها ارسال شود و عملاً کتابخانه هایمان را به انبار کتاب تبدیل کردیم نه کتابخانه.

دستورالعمل و آئین نامه خاصی برای انتخاب کتاب نداریم

تهیه فهرستی از کتابها براساس نیاز مراجعه کنندگان کتابخانه اصل مهمی در تجهیز کتابخانه مورد نظر است و برای این امر باید نوع کتابخانه و نیاز مراجعه کننده را مد نظر قرار دارد. آذری در این رابطه بزرگترین مشکل را نداشتن دستورالعمل و آئین نامه خاصی برای انتخاب کتاب می داند و می گوید: انتخاب کتاب بیشتر سلیقه ای انجام می شود. هر مدیر با یک گرایش فکری، دستورالعمل خاصی صادر می کند. در کتابداری دو قاعده و اصل پذیرفته داریم که برای تهیه کتاب دو اصل نوع کتابخانه و نیاز مراجعه کننده را می توان سنجید به طور مثال برای کتابخانه های وزارت نفت نمی توانید رمان تهیه کنید و اصولا برای تجهیز کتابخانه های عمومی باید از دو قاعده نوع کتابخانه و نیاز مراجعه کننده پیروی می کنند. کتابخانه های وابسته به شهرداری کتابخانه های عمومی هستند و مراجعانش قشر مشخصی هستند و بیشتر مراجعه کنندگان ما زنان خانه دار هستند که نوع سلیقه مطالعاتی آنها نیز مشخص است و البته اگر برای ارتقای سلیقه مخاطب برنامه ای داشته باشیم نمی توانیم برای خرید کتاب های تازه اقدام کنیم زیرا منابع مالی اش را نداریم. برای پیشنهاد خرید کتاب بارها و بارها خودمان این کار را کرده ایم ولی بررسی های ما برای اینکه چقدر همان منابع تامین شده است با قاطعیت می توان گفت تنها رشد 20 درصدی منابع را شاهد بوده ایم.

رسم اهدای کتاب توسط ناشران به کتابخانه های عمومی روال مناسب بسیاری از ناشران به کتابخانه های عمومی است و در بسیاری از کشورها به نوعی مرسوم است که ناشر دو جلد از کتابی که چاپ می کند را به کتابخانه های عمومی اهدا می کند در حالی که در ایران عملاً این اتفاق نمی افتد. مدیر کتابخانه فردوس در این باره می گوید: ناشران فکر می کنند اگر کتابشان را به کتابخانه عمومی اهدا کنند ممکن است فروش کتابشان کاهش پیدا کند و هیچ مطالعه ای روی این موضوع صورت نگرفته که ببینیم آیا واقعا این احتمال وجود دارد یا نه. ولی فکر میکنم هر کتابی که وارد کتابخانه عمومی بشود به دلیل تبلیغاتی که از طرف خوانندگان صورت بگیرد به هر حال مخاطب اقدام به خرید کتاب می کند و اگر کتاب خوبی باشد به چند نفر آن را معرفی می کند و به نوعی تبلیغی برای کتاب می شود. به تجربه ثابت شده است.احتمال اینکه فروش کتاب افزایش پیدا کند بیشتر است.

یکی از بازوان اساسی تجهیز کتابخانه ها همراهی ناشران با این امر است . هر ماه کتابهایی تازه، وارد بازار نشر می شوند حال چرا وارد کتابخانه های عمومی نمی شوند . کتابخانه برای استفاده از عموم افراد جامعه نیاز به حمایت مدیران آن و استقبال از سوی مراجعه کنندگان را دارد. برای تجهیز کتابخانه های عمومی علاوه بر مدیران کتابخانه ها، ناشران نیز تاثیرگذار هستند و شنیدن حرفهای ناشران برای تجهیز کتابخانه های عمومی خالی از اشکال نیست. در این رابطه شهرام مقصودی مدیر انتشارات آقای کتاب می گوید: وزارت ارشاد طبق یک رویه ثابت هر ساله اقدام به خرید کتاب از ناشران می کند و کمیته انتخاب کتاب، از میان کتابهای ناشران دست به انتخاب کتاب های مناسب برای کتابخانه زده و از میان تولیدات ناشران در صورت همخوانی با ضوابط خود به صورت محدود تعداد 50 یا 100 جلد کتاب خریداری می کند.

برای تجهیز کتابخانه باید بودجه این کار افزایش پیدا کند

در سالهای اخیر با کاهش تیراژ کتابها، قهر مخاطبان با کتاب و هزینه های سرسام آور چاپ کتاب، بسیاری از ناشران کسب و کار خود را رها کردند و رکود اقتصادی، صنعت نشر را نیز تحت الشعاع قرار داده است. این ناشر در این رابطه می گوید: با توجه به رکود اقتصادی که در سطح کشور وجود دارد، در صنعت نشر، این رکود عمیق تر است و به نوعی حمایت های دولت در قالب بن کارت های ویژه خرید کتاب، در نمایشگاه کتاب ، تا حدودی چراغ نشر را روشن نگه داشت و اگر این بن کتاب نباشد، اغلب ناشران تعطیل می شوند. کتاب خوب زیاد است و می تواند انتخاب شود و این زنجیره نشر را به گردش در می آورد. مشکل توزیع کتاب ها، مالی است و اگر بودجه ای برای تامین کتاب داشته باشند.حدود 4 سال است به عنوان ناشر فعال هستم. در طول این سالها کتابهایم را به کتابخانه ملی ارسال کرده ام و اگر ناشری خودش درخواست این کار را نداشته باشد ارشاد پیگیر این مساله نیست و خود ناشر باید علاقمند به این کار باشد. به نظر من برای تجهیز و به روز شدن کتابخانه باید بودجه این کار افزایش پیدا کند. بعضا خود ناشر در صدد اهدای کتاب به کتابخانه های عمومی بر می آید البته این امر بسته به موجودی کتاب دفتر انتشاارت است و اغلب ناشران این کار را انجام می دهند.

اهدای کتاب در شرایط کنونی نشر، برای ناشر چه خروجی دارد؟

برای تجهیز کتابخانه های عمومی همیاری ناشران بسیار حائز اهمیت است ولی در این میان ناشران نیز با شرایط مالی و تیراژ پایین کتاب ها به نوعی نیازمند حمایت های مالی دولت برای ماندن خود در این صنف هستند و به نوعی تجهیز کتابخانه ها را امری دولتی می دانند. مدیر نشر آقای کتاب در این زمینه می گوید: ناشر قرار نیست برای تجهیز کتابخانه ها کار دولت را انجام دهد. ناشر در یک بخش خصوصی فعالیت می کند البته هر از گاهی بعضی از ناشران کتاب را به کتابخانه ها اهدا می کنند و قرار نیست که کتاب چاپ شود که به کتابخانه ها اهدا شود کتابخانه ها باید با توجه به بودجه ای که دارند کتاب خریداری کنند. کتابخانه های عمومی کشور بعضا براساس نیاز کتابخانه درخواستی به کمیته انتخاب کتاب می دهند که به طور مثال امسال در حوزه کودک کتاب مورد نیاز است و با تعیین نوع موضوع و تحت یکسری ضوابط کشوری اداره کتاب که شامل کیفیت کتاب، قیمت، همخوانی ضوابط فرهنگی کشور؛ نیاز سنجی صورت می گیرد و درصدد خرید کتاب از ناشران بر می آیند. البته خرید خیلی محدود انجام می شود و شاید یک ناشر 30 یا 40 عنوان کتاب را معرفی کند و دو عنوان کتاب وی مورد تائید قرار گیرد و در حدد 50 یا 100 جلد توسط وزارت ارشاد از ناشر خریداری شود.

ناشری که با هزینه های بسیار، اقدام به چاپ کتابی می کند آیا تشویق هایی برای اهدای کتاب از سوی او به کتابخانه ها صورت می گیرد . در بسیای از کشورها اهدای کتاب توسط ناشرین به کتابخانه ها صورت می گیرد. مقصودی در این باره می گوید: باید مقایسه کرد که چرا در کشورهای دیگر ناشران چند جلد کتاب را به کتابخانه هایشان اهدا می کنند و در کشور ما انجام نمی شود. در شرایط کنونی نشر ، این کار برای ناشر چه خروجی دارد؟ در حال حاضر ناشر به ارشاد 4 عنوان کتاب می دهد و متاسفانه چاپ ها اغلب به 100 نسخه رسیده است در این 100 نسخه 4 نسخه کتاب به ارشاد فرستاده می شود و تیراژ پایین است و زمانی تیراژ کتاب 2000 و 5000 بود. در سالهای اخیر به هزار و 500 نسخه رسیده و از این تعداد کم 4 نسخه به ارشاد ارسال می شود و چیزی برای ارسال به کتابخانه مثل رکود صنعت نشر است و توانی برای حمایت به آن شکل وجود ندارد شرایط اجازه نمی دهد حمایت کافی صورت بگیرد و همین که اغلب انتشارات هنوز مشغول به کار هستند و همین که حوزه خصوصی توانسته خودش را در حوزه نشر حفظ کرده کار مثبتی بوده است.