بازار سرمایه کشور دارای صنایع مختلفی است که برخی از آنها نقش بسزایی در چرخه اقتصادی کشور دارند و از آنجائیکه کشور بر بستری از نفت خام و گاز طبیعی گسترانیده شده، لذا صنایعی که با نفت و گاز ارتباط مستقیم داشته و این مواد را به عنوان مواد اولیه خود مصرف می کنند، جزو صنایعی خواهند بود که در کانون توجهات قرار گرفته و می توانند نقشی همچون نقطه عطف در اقتصاد کشور ایفا کنند تا اقتصاد از خام فروشی رهایی یافته و مشکلات بعدی، از جمله بیکاری نیز بواسطه رونق صنایع وابسته به نفت و گاز، رفع شود.

از جمله صنایع مذکور، می توان به صنعت پتروشیمی اشاره نمود که در چند سال اخیر عملکرد قابل قبولی از خود برجای گذاشته، به طوریکه قابلیت الگو شدن برای مابقی صنایع را دارد. چرا که این صنعت از جمله صنایعی است که علاوه بر سودده بودن، در زمینه فروش محصولات تولیدی و بازاریابی، موفق عمل کرده و توانایی فروش محصولات خود در سطح جهانی را دارد. به عبارتی، توانایی رقابت با قدرتهای بزرگ صنعت پتروشیمی را کسب کرده است. این در حالی است که برخی از صنایع بزرگ کشور، از جمله صنعت پالایشی، قدرت ورود به بازارهای جهانی را تجربه نکرده اند و محصولات خود را به شرکت پالایش و پخش واگذار می کنند تا ایشان فرآیند بازاریابی و صادرات آن را متقبل شود. در دنیای امروزی، توانایی فروش محصول در سطح جهانی، از جمله فاکتورهایی است که یک شرکت تولیدی، آن هم در مقیاس بزرگ، می بایست کسب نماید تا بتواند در صحنه رقابت باقی بماند. لذا صنعت پتروشیمی کشور از جمله صنایعی است که می توان ادعا نمود خصوصی سازی در این صنعت به شکل قابل قبول تری انجام گرفته است که نتیجه آن نیز پس از 20 سال به روشنی قابل رویت است.

از سوی دیگر، صنعت پتروشیمی دارای پتانسیل های بالقوه ای است که در صورت بالفعل شدن آن، شاهد رخدادهایی بسیار مبارک در سطح اقتصاد کشور و صنعت نفت و گاز خواهیم بود. تکمیل زنجیره ارزش در این صنعت و ایجاد ارزش افزوده، از پتانسیل هایی است که می بایست مورد توجه قرار بگیرد. شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز این پتانسیل را جدی گرفته و هدف خود در بلندمدت را بر روی تکمیل زنجیره ارزش در این صنعت قرار داده است. تکمیل زنجیره ارزش، برابر است با ایجاد اشتغال، ایجاد ارزش افزوده ای قابل توجه، رهایی از خام فروشی و در نهایت رشد اقتصادی.

یکی از چالش های این صنعت که در چند سال گذشته مورد بحث و بررسی قرار گرفت، نرخ خوراک مجتمع های پتروشیمی بود. خوراک مصرفی مجمتمع های پتروشیمی، گاز طبیعی است. از آنجائیکه در سالیان گذشته، قیمت خوراک برای مجتمع های پتروشیمی با قیمت یارانه ای پرداخت می شد و اختلاف بسیار زیادی با قیمت جهانی آن داشت، انتقاد وزارت نفت را متوجه خود کرد و با بررسی موضوع و جلسات متعددی که برگزار شد، سرانجام فرمول شناوری برای کشف قیمت خوراک پتروشیمی ها تعیین شد که این فرمول به صورت ماهیانه به روز رسانی می شود. به عبارتی دیگر در انتهای هر ماه، فرمول قیمت گذاری مجددا محاسبه شده و برای طول ماه آتی مورد استفاده قرار می گیرد. فرمول تعیین شده عبارت است از:

قیمت گازطبیعی در بازار تعیین شده * ٠,٥ + معدل وزنی قیمت داخلی، صادراتی و وارداتی * ٠.٥= قیمت گازطبیعی

در خرداد ماه سال 96، گزارش عملکرد 57 شرکت پتروشیمی مستقر در منطقه ماهشهر، عسلویه و دیگر مناطق کشور از سوی صنایع ملی پتروشیمی اعلام شد که در این بخش خلاصه ای از آمار منتشر شده ارائه می گردد.

بر اساس گزارش منتشر شده، ظرفیت تولیدی 57 مجتمع پتروشیمی تا پایان سال 96، 72 میلیون تن می باشد که 60 میلیون تن به عنوان ظرفیت واقعی اعلام شده است. این در حالی است که ظرفیت اسمی تولید این صنعت در سال گذشته 62 میلیون تن و تولید واقعی نیز در سال 95، معادل 52 میلیون تن بوده است. البته در بطن 72 میلیون تن ظرفیت تولید، ظرفیت میان مجتمعی نیز در نظر گرفته شده است که برای اعلام دقیقتر ظرفیت، معمولا می بایست از ظرفیت نهایی تولید استفاده شود. بنا بر آمار اعلامی، ظرفیت نهایی تولید صنعت پتروشیمی در حدود 40 میلیون تن می باشد. برخی از محصولات تولیدی صنایع پتروشیمی به عنوان خوراک صنایع دیگر مورد استفاده قرار می گیرد که برای جلوگیری از دوباره محاسبه شدن میزان تولید صنعت پتروشیمی، از عبارت تولید نهایی استفاده می شود که نسبت به کل تولید، آمار دقیقتری ارائه می نماید.

از 57 مجتمع پتروشیمی، 21 مجتمع در منطقه ماهشهر قرار داشته که مسئولیت تولید 25.6 میلیون تن از ظرفیت اسمی در سال 96 را به عهده گرفته است. تولید واقعی این بخش از صنعت پتروشیمی در سال 96، حدود 21 میلیون تن تخمین زده شده است که 15 درصد از آن، یعنی 3.2 میلیون تن، در دوماهه ابتدای سال تحقق پیدا کرده است.

در منطقه دیگر که منطقه عسلویه است، 16 مجتمع قرار گرفته است که این 16 مجتمع 45 درصد از ظرفیت اسمی را به خود اختصاص داده اند. به عبارتی 32.7 میلیون تن از ظرفیت اسمی سالانه تولید مجتمع های پتروشیمی کشور، به این منطقه اختصاص دارد. میزان تولید واقعی این منطقه نیز 26.5 میلیون تن برآورد شده است که تا آخر اردیبهشت 96، 15 درصد آن، یعنی 3.9 میلیون تن، جامه عمل پوشانده شده است.

این در حالی است که 21 مجتمع دیگر که در نقاط مختلف کشور پراکنده شده اند، در دو ماهه ابتدای سال در حدود 1.9 میلیون تن تولید داشته اند. ظرفیت اسمی تولید این 21 مجتمع نیز تا پایان سال 96، 13.7 میلیون تن و تولید واقعی آنها 11.4 میلون تن می باشد.

مجموع تولید صنعت پتروشیمی در دو ماهه ابتدای سال، 9 میلیون تن بوده است که اگر در جایگاه مقایسه قرار بگیرد، نشان می دهد که 15 درصد از تولید واقعی سال 96 در دو ماهه ابتدای سال، تحقق یافته است. با بررسی اجمالی عملکرد صنعت پتروشیمی در دو ماهه ابتدای سال، در می یابیم که عملکرد این صنعت قابل قبول بوده و با مدیریت راهبردی، قطعا شاهد شکوفایی هر چه بیشتر آن خواهیم بود.

در ادامه به بررسی وضعیت گروه پتروشیمی در بازار سرمایه خواهیم پرداخت.

صنعت پتروشیمی در بازار سرمایه نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است، به طوریکه 21 درصد از ارزش بازار بورس اوراق بهادار را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر پتروشیمی هلدینگ خلیج فارس از بزرگان بازار سرمایه است که در گروه شیمیایی قرار گرفته است. با توجه به موقعیت گروه صنعت پتروشیمی در بازار سرمایه، عملکرد مثبت این صنعت در دو ماهه ابتدای سال 96، بیش از پیش خودنمایی می کند. در شرایط اقتصادی کنونی، عملکرد این صنعت نشاندهنده چارچوب صحیحی است که در سالیان گذشته و در طی زمان، برای این صنعت تعریف شده است.

نسبت قیمت بر سود (P/E) گروه محصولات شیمیایی برابر است با 6 که در مقایسه با نسبت قیمت بر سود میانگین بازار که عدد 7 می باشد، میزان قابل قبولی است و که خبر از بنیاد قوی در این صنعت می دهد.

شرکتهای پتروشیمی فعال در بازار سرمایه، معمولا سودده بوده و در مجامع عادی سالیانه خود سود بین سهامداران تقسیم می کنند که از این منظر معمولا در فصل مجامع مورد استقبال فعالان بازار قرار می گیرند.

شاخص گروه محصولات شیمیایی در بازار سرمایه برابر است با 4800 واحد که با بررسی دقیقتر شاخص گروه، مشخص می شود که شاخص صنعت یک روند صعودی تا 5000 واحد را در اردیبهشت سال 96 طی نموده و در خرداد ماه وارد فاز اصلاحی شده است که تا حمایت 4800 واحد نیز اصلاح نموده است. حال باید دید با توجه به شرایط کلی بازار سرمایه، شاخص صنعت مذکور چه مسیری را برای حرکت انتخاب خواهد نمود. شایان ذکر است شرایط برگشت شاخص صنعت و ورود به مسیر صعودی نیز وجود دارد. اما می بایست شرایط کلی بازار نیز همراهی نماید تا گروه در مسیر صعود قرار بگیرد.

با توجه به شرایط ذکر شده، صنعت پتروشیمی جزو صنایع پیشرو در اقتصاد کشور است که می تواند الگویی مناسب برای صنایعی باشد که هنوز مسیر پیشرفت، توسعه و خصوصی سازی را طی نکرده و یا در ابتدای مسیر می باشند. عملکرد مثبت این صنعت در زمینه خصوصی سازی، بازاریابی فروش در سطح جهانی، شفافیت اطلاعات و تکمیل زنجیره ارزش قابل تحسین بوده و امید است تا با همت مسئولین، مسیر پیشرفت این صنعت و صنایع دیگر بیش از پیش سرعت گرفته تا شاهد رشد اقتصادی کشور باشیم.

محمود احترامی - کارشناس شرکت الپری