دراین نوع دیابت افزایش قند خون برای اولین بار، در طی دوران بارداری دیده شود. دیابت بارداری، تقریباً در ۴ درصد از بارداریها اتفاق می افتد . علت دقیق دیابت باردای مشخص نیست، با توجه به عوارضی که دیابت برای جنین و مادر باردار میتواند داشته باشد، پیشگیری و کنترل دیابت در طی دوران بارداری ضروری است.
دیابت بارداری، در زنان باردار بدون سابقه دیابت ظاهر می شود. بعد از دو بار آزمایش در صورتی که میزان گلوکز موجود در خون سیاهرگی فرد ناشتا بالاتر از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر باشد، فرد مبتلا به دیابت است. اما این مورد، نوعی ساده از عدم تحمل گلوکز است که باید تحت مراقبت قرار گیرد. این مسئله ای رایج در دیابت است که (تقریباً در ۵٪ بارداری ها) منجر به بروز مشکلات کاملاً جدی برای مادر و جنین می شود. این بیماری معمولاً بین هفته های ۲۴ و ۲۸ بارداری ظاهر می شود و همزمان با آن هورمون لاکتوژن جفتی توسط جفت ترشح شده که باعث ایجاد کاهش حساسیت به انسولین در مادر می شود.
معمولادر طی سه ماهه سوم بارداری، تغییرات هورمونی زن باردار را در خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار میدهد. در طی بارداری افزایش یک سری از هورمونهای ترشح شده از جفت به انتقال مواد غذایی از مادر به جنین و در نتیجه به پیشرفت رشد جنین کمک میکنند. بخش دیگری از هورمونهایی که در جفت تولید میشوند در جهت پیشگیری از افت قند خون مادر فعالیت میکنند که این دسته از هورمونها از طریق ممانعت از عملکرد انسولین، عمل میکنند. لذا در طی بارداری، این هورمونها زمینه اختلال عدم تحمل گلوکز (افزایش قند خون) را فراهم میکنند. در مقابل، بدن شما برای جلوگیری از افزایش قند خون مجبور خواهد بود انسولین بیشتری ترشح کند تا قند به درون سلولها منتقل شود و برای تولید انرژی در اختیار سلولهای بدن قرار گیرد. سلولهای موجود در لوزالمعده مادران، اغلب توانایی تولید انسولین بیشتر (در حدود ۳ برابر حد طبیعی) را برای غلبه بر اثر هورمونهای بارداری افزایش دهنده قند خون دارند. اگر چنانچه لوزالمعده نتواند انسولین را به میزان کافی ترشح کند، میزان قند خون افزایش مییابد و در نهایت منجر به بروز دیابت بارداری می شود.
دیابت میتواند برای روی رشد و نمو جنین در طی بارداری اثر داشته باشد. در اوایل بارداری، دیابت مادر میتواند منجر به بروز نقصهای مادرزادی و افزایش خطر سقط جنین شود و بسیاری از نواقص مادرزادی، اثرات نامطلوبی را بر ارگانهای مهم بدن مانند مغز و قلب دارند.
در طی سه ماهه دوم و سوم بارداری، دیابت مادر میتواند منجر به تغذیه و رشد زیاد از حد کودک شود داشتن نوزاد بزرگ و با وزن بالا(ماکروزومی) خطر زایمانهای پردرد و سخت را افزایش میدهد؛ مثلاً نوزادهای بزرگ اغلب برای تولد نیاز به عمل سزارین دارند و اگر به طور طبیعی متولد شوند، خطر آسیب به ناحیه شانه آنها وجود دارد و وزن بالای نوزاد همچنین باعث تاخیر در زمان زایمان و خطرات کمبود اکسیژن برای مغز نوزاد میشود.
عوامل زیر خطر ابتلا به دیابت بارداری را در طی دوره بارداری افزایش میدهند:
- داشتن اضافه وزن قبل از بارداری (چنانچه وزن قبل از بارداری از وزن ایدهآل به میزان ۲۰٪ و یا بیشتر، بالاتر باشد.)
- وجود قند در ادرار
- اختلال تحمل گلوکز و اختلال در گلوکز ناشتا (در این شرایط قند خون بالا است، ولی به حدی بالا نیست که بتوان آن را دیابت در نظر گرفت. به این حالت مرحله پیش از دیابت گفته میشود)
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت (اگر مادر و پدر یا برادر و خواهر شما دیابت داشته باشند.)
- سابقه تولد نوزاد بیش از ۴ کیلوگرم در گذشته
- سابقه تولد نوزاده مرده در گذشته
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری در بارداری قبلی میزان خطر دیابت بارداری را در دفعه بعد ۲ تا ۳ برابر میکند.
- داشتن مایع آمنیوتیک بیش از حد (شرایطی که پلی هیدرآمینوس نامیده میشود).
کنترل دیابت بارداری:
- پایش منظم سطح قند خون در طی روز
- بررسی ادرار به منظور وجود کتونها (یک نوع اسید که وجود آن در ادرار نشان میدهد دیابت کنترل نشدهاست).
- رعایت رژیم غذایی : نظم غذایی یکی از مهم ترین موارد در کنترل قند خون در طی ساعات روز است. بر همین اساس پزشک معالج، از بیمار درخواست میکند دریافت کالری اش را در چند نوبت منظم در طی روز توزیع کند.
- فعالیت بدنی و ورزش پس از تایید پزشک معالج: داشتن پیاده روی منظم در کنترل سطح قند خون بسیار مفید است. برای جلوگیری از بروز عوارض مرتبط با فعالیت بدنی، حتماً باید بیمار با پزشک خود مشورت کند.
- بررسی روند افزایش وزن: میزان افزایش وزن در طی دوران بارداری باید حدوداً بین ۷ تا ۱۴کیلو باشد. در افرادی که بارداری را با چاقی و افزایش وزن آغاز می کنند ، این میزان افزایش وزن به ویژه در صورت ابتلا به دیابت بارداری باید کمترین مقدار باشد.
- مصرف انسولین در صورت نیاز: انسولین تنها داروی دیابتی است که مصرف آن در طی بارداری در صورت عدم کنترل قند خون توصیه می شود.
- کنترل افزایش فشار خون بیمار.
رژیم غذایی مناسب
رژیم غذایی صحیح در دوران بارداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، چرا که رشد و سلامت نوزاد در گرو سلامت و تغذیه صحیح مادر است. یک رژیم غذایی مناسب برای دیابت بارداری تقریباً مشابه رژیمهای مناسب برای دیگر دیابت ها (دیابت نوع۱ و یا ۲) است. به عبارت دیگر یک رژیم مناسب برای دیابت بارداری نیز شامل مصرف غذاهای سالم و پرهیز از مصرف غذاهای چرب، پر نمک و یا حاوی شکر است.
*کارشناس مامایی
700