به گزارش ایسکانیوز، این روزها و همزمان با ایام انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان، اگر سری به دفترچه راهنمای انتخاب رشته دانشگاه های سراسری زده باشیم، با تنوع دوره های روزانه، نوبت دوم (شبانه)، نیمه حضوری، پیام نور، غیرانتفاعی، مجازی (الکترونیکی)، پردیس خودگردان، ظرفیت مازاد، و مشترک مواجه می شویم. اما شاید برای عدهی بسیاری که مشغول انتخاب رشته، شهر و دانشگاه بودند و یا در سال های گذشته در یکی از دوره های مذکور، تحصیلات خود را گذراندهاند، ابهامات و سوالاتی در خصوص ویژگیها و تفاوت آنها وجود داشته باشد. بنابراین در این نوشتار تلاش شده تا به اختصار، تاریخچه دوره های شبانه، ویژگی ها، و دیدگاه مخالفان و موافقان بررسی گردد.
در فلسفه وجودی دوره های شبانه، باید به دو پدیدهی مهم عقبماندگی تاریخی در توسعهی کمی آموزش عالی و دیگری رشد سریع جمعیت متقاضی ورود به دانشگاهها در ایران بعد از انقلاب اسلامی اشاره کرد. البته عوامل فرهنگی و ضعف بازار کار، نیز نقش مهمی در افزایش تقاضا برای ورود به آموزش عالی داشته است. مجموعهی این عوامل موجب شد تا سیاست توسعهی کمی آموزش عالی، در رأس برنامههای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و دانشگاههای کشور قرار گیرد. در همین راستا دوره های شبانه نخستین بار در دانشگاه علوم پزشکی تهران از سال 1370 شروع به کارکرد و کم کم دانشگاه های دیگر هم داوطلب شدند و دوره شبانه خودشان را داخل دانشگاه راه اندازی کردند.
راه اندازی این دوره سوالات متعددی را در ذهن داوطلبان و متقاضیان ورود به دانشگاه ایجاد کرد. از جمله این سوالات، تفاوت دوره های نوبت دوم (شبانه) با روزانه است. با مطالعه دقیق تر دفترچه راهنمای انتخاب رشته، برخی بندهای توضیحی، که در خصوص دوره های شبانه ذکر شده است را می توان به شرح ذیل برشمرد:
- دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی مجری دوره های نوبت دوم (شبانه) از ارائه خوابگاه، وام تحصیلی، سرویس ایاب و ذهاب و هرگونه تسهیلات رفاهی به دانشجویان پذیرفته شده در این دوره بطور جـد معذور می باشند.
- پذیرفته شدگان دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در دوره های غیر روزانـه، تعهد خدمت ندارند.
- از دانشجویان دوره های «نوبت دوم (شبانه)» بر اساس مقررات مربوط شهریه اخذ می گردد.
دوره شبانه که بعداً به نوبت دوم تغییر نام داده است در دانشگاههای تحت نظر وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی یا سایر نهادهای رسمی کشور تعریف میشود. در دوره های شبانه برخلاف تصور و انتظاری که در خصوص فراهم آوردن شرایط برای تحصیل دانشجویان شاغل در ساعات شب و عصر انتظار می رفت، کلاس ها در ساعات مشترک با دوره های روزانه اما با پرداخت شهریه برگزار می شود. به علاوه شرایط واگذاری خوابگاه به دانشجویان دوره نوبت دوم، کاملا بسته به شرایط رفاهی هر دانشگاه دارد و همان گونه که اشاره شد دانشگاه ها ملزم به ارائه خوابگاه به دانشجویان نوبت دوم نیستند. همچنین در پایان تحصیلات، دانشجویان این دوره ها تعهد خدمتی ندارند و از این لحاظ شاید مناسب حال دانشجویانی است که قصد دارند برای ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر به خارج از کشور بروند.
اما از آنجا که تصمیم گیری برای پذیرش دانشجویان شبانه و میزان اخذ شهریه منوط به تصمیمات هیأت امنای هر دانشگاه می باشد، در دفترچه انتخاب رشته کارشناسی سال 96، نوعا شاهد عدم برگزاری نوبت دوم در برخی از دانشگاه ها هستیم. این فقدان در دانشگاه های تهران بیشتر به چشم می خورد. یعنی هیچ کدام از دانشگاه های صنعتی امیر کبیر، صنعتی شریف، صنعتی خواجه نصیر الدین طوسی، علم و صنعت، شهید بهشتی، شهید مطهری، الزهرا(به جزء یک رشته)، دانشگاه تهران(به جزء یک رشته)، شاهد تهران، خوارزمی، برگزار کننده دروه های شبانه در سال تحصیلی 96-97 نیستند. دانشگاه های بوعلی سینا همدان، بین المللی امام خمینی قزوین، خلیج فارس بوشهر، شهید مدنی تبریز، صنعتی نفت، محقق اردبیلی اردبیل، هنر اصفهان، هنر شیراز، دانشگاه شیراز، دانشگاه ارومیه(به جزء یک رشته)، دانشگاه قم، صنعتی اصفهان، صنعتی ارومیه، صنعتی کرمانشاه، صنعتی اراک نیز، دوره های نوبت دوم را از لیست خود حذف نموده اند.
به این ترتیب شاهد کاهش سهمیه جذب دانشجوهای نوبت دوم در سال 96-97 در تمامی رشته های تحصیلی می باشیم.
همانند بسیاری از موضوعات آموزشی که موافقان و مخالفانی داشته است، راه اندازی این قبیل دوره ها از این امر مستثنی نبوده است و از سال های گذشته روسا، استادان و اعضای هیئت علمی دانشگاه های مطرح کشور نظرات موافق و مخالف خود را بیان کرده اند. بر این اساس نظرات تعدادی از مسئولین و استادان دانشگاه های برتر را در خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) مرور می کنیم:
دکتر مصطفی رضائیان رئیس دوره شبانه دانشگاه علوم پزشکی تهران دلیل کاهش جذب دانشجویان مقطع کارشناسی شبانه در سال های اخیر را فارغ التحصیل شدن تعداد زیادی کاردان و کارشناس در دانشگاه آزاد می داند که باعث شده دیگر در این مقاطع نیاز زیادی احساس نشود، و بنابراین با توسعه دورههای تحصیلات تکمیلی، در سالهای آینده طوری می شود که اصلا کارشناسی جذب نخواهد شد.
دکتر زلفیگل، رئیس سابق دانشگاه بوعلی سینا همدان به طور مشترک دلیل احساس نیاز به برگزاری دوره های شبانه را جلوگیری از مهاجرت دانشجویان به خارج از کشور می داند که باتوجه به اینکه اکثر خانوادهها به ادامه تحصیل فرزندانشان علاقه دارند، و در صورت عدم پذیرش آنها در داخل کشور برای ادامه تحصیل به کشورهای دیگر می روند برای خانوادهها بهتر است با هزینه خودشان فرزندانشان در داخل کشور و با آرامش خاطر ادامه تحصیل دهند.
اما در مقابل دکتر شاهانی عضو هیات علمی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی معتقد است: "اگر پذیرش دانشجوی آزاد برای این است که دانشجویان ما به دانشگاههای بی کیفیت کشورهای منطقه و آسیا نروند، دانشگاههای داخلی مانند پیام نور، آزاد و یا دانشگاههای دیگر برای تحصیل این دانشجویان وجود دارند."
به نظر می رسد با توجه به گفته بالا، از جمله نکاتی که باید مورد توجه مسئولین قرار گیرد جلوگیری از موازی کاری دانشگاه ها است. برای مثال در حالیکه دانشگاه آزاد اسلامی با هدف تقویت بخش آموزش غیر دولتی در کنار دانشگاه دولتی شکل گرفت تا مانع از کوچ اجباری علاقه مندان به تحصیل به دانشگاههای بی کیفیت کشورهای منطقه و آسیا شود، گسترش بیش از پیش سیستم پذیرش دانشجویان پولی در دانشگاه های دولتی چه ضرورتی می تواند داشته باشد؛ و به نظر می رسد راهبری چنین سیاست هایی در اهداف و ماموریت های دانشگاه آزاد اسلامی قانونی تر می نماید.
کما اینکه اخیرا روسای برخی دانشگاههای دانشگاه پیام نور نیز در نامهای خطاب به رئیس جمهور خواستار توقف طرح تغییر اساسنامه این دانشگاه و محدود شدن به آموزش غیر حضوری در این دانشگاه شدند که لاجرم موجب افت رتبه دانشگاه
پیام نور از لحاظ پژوهشی و تاثیر کاهنده در جذب دانشجویان شهریهپرداز و رقابت با دانشگاههای دولتی که اکنون مجاز به جذب دانشجویان پولی هستند، خواهد شد.
دکتر محمدرضا نوری دلویی، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران منتقد پذیرش دانشجویان پولی در دانشگاههای دولتی با توجیههای غیراصولی مانند استفاده از ظرفیت اضافی دانشگاههایی که در وظایف اصلی خود گرفتارند، است! و این امر را خلاف اصول متعدد قانون اساسی به ویژه اصول 2 و 30 می داند که بر موظف بودن دولت بر گسترش رایگان تحصیلات عالی تاکید دارد.
دکتر زلفیگل رییس سابق دانشگاه بوعلی سینا همدان و دکتر علوی رییس سابق دانشگاه تبریز پذیرش دانشجویان پولی را به صورت ظرفیت مازاد مفید می دانند تا ضمن اینکه کمکی به تجهیز دانشگاههای دولتی باشد، در ساعاتی که دانشجو در حال فعالیت نیست از این ظرفیت استفاده شود تا عملا به مرور نیز جای دانشجویان نخبه و با استعداد دانشگاههای دولتی گرفته نشود.
اما چگونگی استفاده از ظرفیت مازاد دانشگاه ها برای دانشجویان شبانه محل بحث است. زیرا در حال حاضر باوجود دریافت شهریه از این دانشجویان، امکانات موجود در دانشگاه میان دانشجویان روزانه و آن ها تقسیم می شود و عملا استفاده از ظرفیت مازاد بی معنی است.
استاد فروهر فرزانه از اساتید دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف می گوید: "اکثر دانشگاههای کشور که دانشجوی شبانه یا نوبت دوم پذیرش میکنند به تناسب افزایش ظرفیت، امکانات خود را افزایش نمیدهند که این موضوع موجب افت کیفی در کل دانشگاههای کشور حتی در دورههای روزانه میشود."
اما در خصوص مباحث مالی و کسب درآمد دانشگاه ها از طریق حضور دانشجویان شبانه، دیدگاه های مخالف، حضور این دانشجویان را حتی با ضرر مالی برآورد می کنند. و به شدت مخالف فدا شدن اهداف کیفی دانشگاه ها، در مسیر تجاری سازی هستند.
دکتر فروهر فرزانه اعتقاد دارد اگر 8 دانشگاه مادر و برتر کشور با فاصله گرفتن از ماموریت اصلی خود در آموزش کیفی و تولید علم و نوآوری، برای رفع نیازهای مادی خود به دنبال کسب درآمد بروند، از مسیر اصلی خود خارج شده اند.
دکتر فرهادی وزیر علوم نیز از دستیابی به استقلال مالی دانشگاه ها از طریق نوبت دوم آموزشی، شبانه و یا پردیس ها ابراز نارضایتی کرده است.
دکتر عباس افخمی معاون آموزشی دانشگاه بوعلیسینا، عدم پذیرش دانشجویان شبانه در دفترچه انتخاب رشته سراسری امسال این دانشگاه را به دلیل وضعیت بهتر علمی دانشجویان روزانه نسبت به شبانه ها عنوان می کند، ضمن اینکه جذب دانشجوی شبانه را موجب زیان مالی دانشگاه دانسته است: "درست است که دانشجوی شبانه شهریه میپردازد و به ظاهر منبع درآمدی برای دانشگاه به حساب میآید اما هزینهای که بابت این دانشجویان پرداخت میشود، بسیار بیشتر از شهریه آنهاست."
دانشگاه یزد نیز از جمله دانشگاه هایی است که به دلیل دنبال کردن چشم انداز قرار گرفتن در بین 10 دانشگاه برتر کشور، به گفته مدیر این دانشگاه به سمت حذف کامل دوره های شبانه مقطع کارشناسی حرکت کرده است.
پس همان طوریکه مشاهده می شود برخی از دانشگاه ها به دلیل افزایش کیفیت آموزشی و رتبه علمی دانشگاه، دوره شبانه مقطع کارشناسی خود را حذف و یا محدود می کنند، که این موضوع یکی از عوامل سیر نزولی ظرفیت های پذیرش رشته های تحصیلی در دوره شبانه (نوبت دوم) کنکور سراسری در سال های اخیر برآورد می شود. اما این پدیده نشات گرفته از عوامل دیگری هم هست. از جمله کاهش جمعیت متقاضیان ورود به دوره های کارشناسی که ناخود آگاه سبب از کارافتادگی سیستم افزایش ظرفیت دانشگاه ها در قالب دوره های نوبت دوم می شود. و از طرفی ترجیح مدیران دانشگاهی به افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی و راه اندازی دوره های نوبت دوم در مقاطع بالاتر به منظور همگام شدن با نیازهای روز جامعه، و کسب درآمد بیشتر دانشگاه ها و ارتقای شاخص علمی آن ها مطرح است. در این میان هستند مدیرانی که تمایل بیشتری به گسترش دوره های پردیس خودگردان و ظرفیت مازاد دارند و به دنبال درآمدزایی بیشتر برای دانشگاه اند. شاید بهتر اینست به جای حرکت به سوی حذف کامل دوره های شبانه و یا جایگزین کردن آن با متدهای دیگر، با عنایت به قانون برنامه توسعه کشور مصوب سال 69، که به دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی اجازه جذب دانشجویان دوره شبانه را می دهد، و در نظر گرفتن ملاحظات مورد نظر اساتید و روسای دانشگاه ها در راستای اصلاح برخی رویه های نادرست دوره های شبانه، و برقراری تعادل میان دریافت شهریه از دانشجو و امکانات عرضه شده به او، پذیرش دانشجوی نوبت دوم، در برخی رشته های اولویت دار، مورد نظر و گسترش قرار گیرد.
نویسنده: هانیه فریدنی