به گزارش ایسکانیوز، اصراری که مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق بر همه پرسی استقلال در 25 سپتامبر ( سوم مهر 1396 ) دارد، در حالی صورت می گیرد که دولت مرکزی عراق و بازیگران اصلی منطقه و نظام بین الملل با این مسئله مخالف هستند .
در واقع ، " نه " قاطع بارزانی در خصوص کوتاه نیامدن از همه پرسی ، در شرایطی که تهران و آنکارا (دو متحد اصلی بارزانی) هر دو مخالف آن بوده و حتی بصورت تلویحی نسبت به اجرای اقدامات مشترک در صورت جدایی یا اعلام استقلال کردستان هشدارهای لازم را به دولت اقلیم داده اند، سوالات زیادی را پیرامون انگیزه های اقلیم کردستان از اجرای همه پرسی و اینکه آیا می تواند هزینه های این مسئله را تحمل کند، مطرح می سازد.

انگیزه های اقلیم کردستان برای اجرای همه پرسی

کردهای عراق معتقدند که حوادث سالهای اخیر در عراق و سوریه شرایط تکرار ناپذیری را برای آنها فراهم آورده است که به موجب آن می توانند رویای دیرین خود مبنی بر تشکیل دولت مستقل کردی را محقق سازند. از این منظر بایستی علت اصرار احزاب سیاسی کردستان عراق مبنی بر انجام همه پرسی را بررسی نمود که مستلزم یافتن پاسخ مناسبی برای این سوال اساسی است: آیا اکنون وقت مناسبی برای اعلام استقلال اقلیم کردستان هست ؟

برای پاسخگویی به این سوال ابتدا باید به برخی ریشه های اصرار کردهای عراقی بر اجرای همه پرسی اشاره نمود:
تسلط اقلیم کردستان عراق بر مناطق مورد منازعه خود با دولت مرکزی از جمله کرکوک که منطقه ای دارای منابع نفتی و گازی غنی است، علاوه بر اینکه مرزهای جدیدی را برای اقلیم ترسیم نموده، منابع مالی متنابهی را نیز در اختیار مسئولین کردستان عراق قرار داده است .
مقامات اقلیم کردستان بر این باورند که روابط آنها با دولت مرکزی به دور از اصل عزت و کرامت بوده و این در حالی است که افزایش تنش ها و بیاعتمادی متقابل بین دو طرف نیز بر میزان وخامت اوضاع افزوده است . علاوه بر این، کردهای عراقی معتقدند که دولت مرکزی به دلیل داشتن اکثریت شیعی در پارلمان می تواند در خصوص مسائلی از قبیل آینده دولت عراق و سیاست های کلان کشور بدون توجه به منافع دیگر بازیگران فعال عراقی از جمله کردها اعمال نفوذ کند ؛ همانگونه که در موضوع تشکیل حشد الشعبی ( بسیج مردمی ) و تصویب آن به عنوان یک نهاد رسمی زیر مجموعه ارتش عراق رفتار نمود .
عدم پرداخت بودجه اقلیم کردستان (که معادل 17 درصد از کل بودجه عراق است) توسط دولت مرکزی یکی دیگر از ریشه های نارضایتی کردهای عراقی است زیرا باعث بروز بحران شدید اقتصادی در اقلیم شده و حتی پرداخت حقوق کارمندان و نیروهای پیشمرگه را با مشکل مواجه ساخته است.
بعد از ورود نیروهای کرد به میدان جنگ با داعش این اعتقاد در بین کردهای عراق، سوریه و ترکیه پدید آمد که می توانند متحدی استراتژیک برای آمریکا و غرب باشند؛ زیرا از یک سو آمریکا برای تامین اهداف امنیتی خود به کردها نیازمند است و از سوی دیگر کردها برای به رسمیت شناخته شدن از سوی بازیگران بین المللی به تائید آمریکا نیازمند هستند .
کردها معتقدند که اجرای همه پرسی در شرایط فعلی ( اتمام دوره ریاست بارزانی بر اقلیم کردستان، تعطیلی پارلمان و آماده شدن برای برگزاری انتخابات آتی ) می تواند از حجم بحرانهای داخلی بکاهد؛ زیرا جبران بحران مشروعیت نخبگان حکومتی فعلی اقلیم کردستان که در نتیجه ناتوانی در مدیریت بحرانهای اقتصادی و سیاسی به وجود آمده است، فقط از طریق اجرای یک همه پرسی و به تبع آن تغییر زمین بازی امکان پذیر است.
بسیاری از دولت های جدید التاسیس که به عضویت سازمان ملل متحد درآمده اند، با تمسک به اصل حق تعیین سرنوشت مبادرت به تحقق رویای استقلال نموده اند و نباید فراموش نمود که این موضوع از قدیم الایام در حافظه تاریخی کردها حضور داشته است.
لذا با توجه به آنچه بیان گردید، می توان علت تاکید بارزانی بر پایان یافتن دوره حاکمیت معاهده «سایکس بیکو» بر ترسیم مرزهای بین المللی را فهمید. از این رو، می توان نتیجه گرفت که چرا مهمترین دغدغه ذهنی بارزانی و کردهای عراقی این است که : اعلام دولت مستقل کردی چه زمان خواهد بود؟ .
علل اصرار بر همه پرسی
باید توجه داشت که کردها به هر دلیل به این تحلیل رسیده اند که معادلات تاریخی و جغرافیایی فعلی چندان به سود آنها نیست، زیرا دولت هایی که کردها در آنها حضور دارند به هیچ وجه موافق تشکیل دولت مستقل کردی در منطقه نیستند. دولت های منطقه نیز با علم به اینکه تشکیل دولت مستقل کردی در هریک از کشورهای درگیر با موضوع کردستان می تواند بر معادلات سیاسی کشورهای همجوار و بالا رفتن سقف مطالبات سیاسی مردم کرد تاثیرگذار باشد، به سرکوب جریانهای قومی کردی می پردازند.
بر این اساس، وقتی بارزانی همچنان بر اجرای همه پرسی اصرار دارد ، می توان ادعا نمود که یا مسائل پشت پرده ای وجود دارد و یا اینکه بارزانی قصد دارد هزینه های این اقدام را و لو سخت بپردازد .
بی تردید مهمترین انگیزه هایی که بارزانی و طرفداران آن را به اجرای همه پرسی وادار کرده است، عبارتند از :
کردهای عراقی معتقدند که بعد از همه پرسی وضعیت آنها تغییر خواهد یافت بگونه ای که از یک برگه بازی منطقه ای به بازیگری فعال و برخوردار از قدرت نظامی و تسلیحاتی و همچنین دارای تجربه حکومتداری تبدیل خواهند شد .
اقلیم کردستان عراق تقریباً به این نتیجه رسیده است که مخالفت ظاهری آمریکایی ها با همه پرسی نظر قطعی آنها نیست و استدلال هایی که واشنگتن در خصوص تاثیرگذاری منفی استقلال کردستان بر جنگ با داعش ابراز می کند ، در واقع به منظور توجیه این مخالفت است و نظر نهایی خود را تنها پس از اجرای همه پرسی بیان خواهد کرد . زیرا به اعتقاد آنها مقامات واشنگتن در شرایط فعلی چندان به دنبال ایجاد حساسیت آنکارا ، بغداد و تهران در این مسئله بحث برانگیز نیستند .
کردهای عراقی در این زمینه به تجربه روابط آمریکا با کردهای سوریه استناد می ورزند که به رغم ائتلاف قدیمی بین واشنگتن و آنکارا ، اما دولت آمریکا در بحران سوریه ، علی رغم مخالفت ترکیه ، به حمایت از کردهای سوریه پرداخت .
مقامات اقلیم کردستان یقین دارند که رژیم صهیونیستی (تنها دولتی که علناً از همه پرسی حمایت می کند) از همه توان خود در چانه زنی با متحدان اروپایی و آمریکایی، برای تعامل مثبت با اعلام دولت مستقل کردی ولو به صورت مقطعی، استفاده خواهد کرد. بدیهی است که این موضوع ریشه در استراتژی منطقه ای رژیم صهیونیستی و اشتیاق آن برای نزدیکی به کشورهای ایران ، ترکیه و عراق دارد .
علی رغم مخالفت ایران و ترکیه با برگزاری همه پرسی، مقامات اقلیم کردستان نیم نگاهی نیز به سکوت معنادار برخی بازیگران منطقه ای از جمله عربستان، امارات متحده عربی و اردن دارند؛ زیرا این مسئله بدین معناست که دولت های مذکور به دلیل جبهه بندی های منطقه ای در موقع لزوم به حمایت از موضع اقلیم کردستان خواهند پرداخت.
سناریوهای آینده
با توجه به اینکه تا کنون هیچ تصویر شفافی از مرحله بعد از همه پرسی وجود ندارد؛ لذا سناریوهای زیر برای تحلیل آینده اقلیم کردستان مطرح می باشد :
یک - امتیاز گیری از دولت مرکزی : برخی بر این باورند که اجرای همه پرسی لزوماً به معنای اعلام استقلال کردستان عراق نبوده و در این راستا به اجرای همه پرسی در سال 2005 م استناد می ورزند. از این منظر مقامات اقلیم کردستان به ویژه در شرایطی که بازیگران اصلی منطقه ای و بین المللی مخالف برگزاری همه پرسی در کردستان عراق هستند، با این اقدام به دنبال امتیاز گیری از دولت مرکزی و تحت فشار قرار دادن آن جهت اجرای برخی مفاد قانون اساسی که مرتبط با کردهاست ، می باشند . از جمله خواسته های اقلیم کردستان در این زمینه تلاش برای پذیرش همه پرسی در کرکوک طبق اصل 140 قانون اساسی از سوی دولت مرکزی است .
دو- فشار بر دولت مرکزی به منظور اعطای خودمختاری : این سناریو با توجه به روابط تاریخی بین اربیل و بغداد تداعی کننده تجربه روند استقلال سودان جنوبی است . لازم به ذکر است که اقلیم کردستان عراق در ادوار گذشته توافقنامه های متعددی را با دولت های مرکزی عراق منعقد نموده است که از جمله آنها می توان به توافقنامه مارس 1970 م اشاره کرد که به موجب آن برای اولین بار به خودمختاری کردستان عراق تصریح شده بود . اگرچه پیش از آن در ماده سوم قانون اساسی موقت 1958 م عراق که در زمان عبدالکریم قاسم تدوین شده بود، بصورت ضمنی به مسئله خودمختاری کردها اشاراتی شده بود . لذا کردها در سال 1991 م با استفاده از این ماده اقدام به برقراری منطقه پرواز ممنوع در اقلیم کردستان نمودند .
بی شک این تجربه به مثابه اولین گام های استقلال طلبانه کردها در عراق بود که با تدوین قانون اساسی جدید در سال 2005 م و پذیرش نظام فدرالی در این کشور تکمیل گردید . گفتنی است که قانون اساسی مذکور اقلیم کردستان را بیش از پیش مستقل نمود .
سه – استمداد از سازمان ملل : در این سناریو مقامات اقلیم کردستان عراق با الگوی گیری از تجربه فلسطین اشغالی سعی در به رسمیت شناختن خود با کمک سازمان ملل خواهند نمود . اگرچه مقامات اقلیم بخوبی می دانند که اجرای این سناریو ، به رغم همراهی برخی کشورها با مطالبات قومیتی کردی، به دلیل مخالفت بسیاری از کشورها با تشکیل دولت مستقل کردی در منطقه با دشواری های زیادی همراه خواهد بود. در حال حاضر بسیاری از کشورهای منطقه عمیقاً از به راه افتادن موج استقلال خواهی اقلیت های قومی و مذهبی در کشورهای خود هراسان هستند لذا طبیعی است که با مسئله استقلال طلبی کردهای عراقی مخالفت کنند.
چهار - اعلام یک طرفه استقلال : اجرای این سناریو در شرایطی متصور است که مذاکرات با بغداد به بن بست برسد . این وضعیت به رغم اینکه در ظاهر بسیار ساده بوده و صرفاً با صدور یک بیانیه استقلال عملی خواهد شد، اما به دلیل مخالفت دولت های همجوار ( ایران و ترکیه ) با تشکیل دولت مستقل کردی در همسایگی خود، بیشترین هزینه را بر آینده اقلیم کردستان خواهد داشت .
در مجموع می توان ادعا نمود که فارغ از هر یک از سناریوهای فوق ، اجرای همه پرسی فی النفسه موضوع کردها و کردستان را در منطقه وارد مرحله جدیدی خواهد کرد ؛ زیرا طرفداران همه پرسی بخوبی نسبت به این موضوع واقف هستند که در صورت عملی شدن اقدام مشترک ایران و ترکیه مبنی بر بستن مرزهای خود با اقلیم کردستان و همچنین ادامه مخالفت آمریکا با اجرای همه پرسی ، وضعیت سختی در برابر اقلیم رقم خواهد خورد .
با این حال ، تشکیل دولت مستقل کردی رویایی است که به رغم اینکه در صد سال گذشته با فراز و فرودهای زیادی همراه بوده است ولی همچنان مهمترین دغدغه مردم و احزاب سیاسی کردی محسوب می شود. در نهایت یک احتمال دیگر نیز وجود دارد و آن اینکه ؛ شاید دولتمردان کرد عراقی با برگزاری این همه پرسی به دنبال فراهم نمودن شرایط موروثی کردن حکومت در خاندان خود ولو از طریق انتخابات و همه پرسی هستند!

منبع: الجزیره

ترجمه اختصاصی ایسکانیوز

مترجم: وحید مرادی