پرسه ای در کوی و برزن های  طهران  و مرور مشاغل کسبه  سرگذر و بازارچه ها

آب حوض می کشیم....لحاف دوزیه.....برف پارو می کنیم.... عمو عدسیه....زغال فروشیه....ظرف های مسی سفید می کنیم ...اینها آواهای کوچه پس کوچه های پهن وباریکی بود که به یاد آوردنش مانند دیدن آلبوم های رنگ و رو رفته صندوقچه های قدیمی است سیاه و سفید و خاکی اما صمیمانه و خالصانه. آنهایی که این خاطرات کودکی را بیاد می آورند و با تکنولوژی این روزها مقایسه می کنند انگار سال ها پیش فیلمی را دیده اند و حالا تنها قسمت هایی از آن را بخاطر می آورند اما واقعا این روزها این کاسبی ها کجاست؟

به گزارش خبرنگار ایسکانیوز حرفه ای که هر کس برای گذران زندگی‌اش برمی‌گزیند، نگاه او را به زندگی از دیگران متمایز می‌کند و به او زبان و نگاه ویژه‌ای می‌بخشد. سهم زیادی از عمر هر آدمی در کار می‌گذرد و از وقتی شهرها به وجود آمدند، کاسبی مهم‌ترین شکل کسب درآمد مردم شهر بوده است. مردم خیلی زود یاد گرفتند که غیر دامداری و کشاورزی، با ارائه خدمات و فروش کالا هم می‌توانند درآمد داشته باشند و از همان روزگار، مردمان در کارگاه‌های ابتدایی و ساده و پشت دخل مغازه‌هایشان، بخشی از نیاز همنوعانشان را تأمین می‌کردند و شغلشان گاهی به چند هنر نیز آراسته بود.صدها سال از تشکیل اصناف در دنیا و ایران می گذرد و در طول این سال ها به تناسب تغییر فرهنگ ها و روش های زندگی، تغییرات زیادی در اصناف و مشاغل به وجود آمده است.

گذر روزگار و پیشرفت زندگی بشر، دیگر جایی برای بسیاری از آنها نگذاشته است. مشاغل زیادی در این سال ها از بین رفته و به جایش کارهای دیگر متولد شده است. برخی تغییر نام داده اند و تعدادی دیگر از همدیگر جدا شده اند. در مجموع اصناف بر حسب نیاز جامعه و مشاغل تغییر و تحول یافته اند؛ صنوفی مثل ندافان، فخاران، گرمابه داران، سونا و ماساژ، عصار و حلواساز، عطاران و سقط فروشان، کبابی و حلیم پز، در گذر زمان تغییر کرده اند.

توسعه صنعت و علم باعث از بین رفتن بخش اعظمی از آنها شده است با این حال اگر اتفاقی پرسه ای در کوچه های قدیمی شهرمان بزنیم کسانی هستند که به همان شیوه‌های قدیمی کار می‌کنند و خدماتی به مردم می‌دهند که دیگر کمتر می‌توان نشانه‌ای از آن در شهرها پیدا کرد. برای اینکه از این تغییرات فرهنگی و گذشته شغلی شهرمان بیشتر بدانیم به سراغ دکتر ایمان خلیلی ،مردم شناس رفتیم.

شغل های قدیمی چرا از بین رفتند؟
این جامعه شناس می گوید :در دنیایی که دائماً در تحول است و مرتب تغییر می‌کند و تصحیح می‌شود، ذهنیت‌ها و طرز فکرها بار دگرگونی‌ها اعم از سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی رابه دوش می‌کشند. تحول فکری در کشورهای صنعتی به صورت میلی جمعی به آتیه‌نگری و شناخت و پیشرفت در همِ زمینه‌ها جلوه می‌کند و زمینِ ترک تدریجی بعضی آداب و رسوم و سنت‌ها و همراه با آن نوعی بازسازی و برنامه‌ریزی برای کل جوامعِ مدرن را به همراه می‌آورند و شغل هم بخشی از این تغییرات است.
دکتر خلیلی می گوید:با گذشت زمان و پیشرفت صنعت و تکنولوژی و بر طرف شدن برخی نیاز ها ،بسیاری از مشاغل با تغییر شکل ظاهری و نامگذاری عنوان جدید هنوز در جامعه وجود دارند به عنوان مثال فخاری به سفالگری تبدیل شده است.

یکی ازویژگی های کسب درآمد در قدیم گذاشتن عنوان شغلی بجای نام فامیل اشخاص بود بطوریکه هر شخصی با نوع کارش هویت می گرفت.

شغل مردم از چه زمانی تخصصی شد؟
به گفته این مردم شناس تخصصی شدن کسب از خرده‌فروش‌ها شروع می‌شود. این گروه مالک کسب خود هستند و کالایی را از کلی فروش می‌خرند و با درصدی سود می‌فروشند. اکثراً از طبقه متوسط اجتماع، کاملاً منطبق و هماهنگ با فرهنگ و سنت بازار هستند و در حد امکانات خود در زندگی اجتماعی‌ـ سیاسی بازار شرکت می‌کنند و کاملاً از خط مشی تعیین شده از طرف «گروه» پیروی می‌کنند حتی اگر با آن مخالف باشند.
وی ادامه می دهد : اکثراً کم سوادند و بعضی از آنها اصولاً سواد خواندن و نوشتن ندارند و بعضی حتی قادر به امضای اسم خود نیستند ولی شم کاسبی دارند و در کار خود موفق هستند. به قول خودشان، «کسی که کف بازار بزرگ شده شم تجارت و خرید و فروش را بیش از کسی که چند دکترا در اقتصاد گرفته دارد» و عقیده دارند که بازار بهترین دانشگاه علم تجارت است.
خلیلی در پاسخ به این سوال که گویا در گذشته همه در مغازه‌ها کار نمی‌کرده‌اند و دستفروشی بیشتر رواج داشته می گوید: همین طور است. در گذشته دستفروش کالایشان را بر سر دست عرضه می‌کردند. از جمله قبا، گلیم و لباده‌ای‌ها که متاع خود را یک‌کتی روی شانه می‌انداختند. کفاش‌های نو و نیمدار فروش، طواف، میوه‌فروش، سیب زمینی، کبابی، لبویی، شلغمی، دل و جگری، ‌دوغی، تخم‌مرغی، پنیری، باقلایی، چای دارچینی، پاتیلی‌های آشی و پلویی که در تهران قدیم بیشتر در سبزه میدان کار می‌کردند.
وی می گوید: یکی دیگر از این نوع شغل‌ها آب زرشکی بود که غرابه‌‌ای کشیده از دوش آویزان می‌کرد و درکاسه‌آبی سفالی همدانی یخ می‌انداخت و صدا می‌زد: آب زرشک جگرو جلا می‌ده تشنه... دوغی هم قدحی بزرگ مرغی را با لیوانی چند بر روی چهار پایه‌ای کوتاه می‌گذاشت و داد می‌کشید، یا اگر زمستان بود، شیری و شلغمی و لبویی که پاتیل و لاوک‌ خود را می‌گذاشتند و داد می‌زدند و در برابر یک شاهی صد دینار آن را در اختیار مردم می‌گذاشتند. این شکل کسب و کار در گذشته رواج زیادی داشت که حالا کمتر اثری از آن مانده و محدود شده است.

ویژگی شغل‌های قدیم چه بود ؟
به گفته این مردم شناس مهم‌ترین نکته در مورد این شغل‌ها این است که آنها بر اساس نیاز مردم همان زمان به وجود آمده‌اند و حالا چون دیگر شکل زندگی عوض شده کارکردی ندارند.

خلیلی با بیان مثالی ادامه می دهد: مثلاً در گذشته دکان‌های آهنگری وجود داشت که در آن به وسیله دست و ابزار اسباب اولیه اشیای آهنی می‌ساختند.

وی با اشاره به اینکه از ویژگیهای دیگر این مشاغل صداقت و کسب اعتماد مردم بود می گوید: مشتریانی که پس از اعتماد به کاسب محله حاضر نمی شدند از جای دیگری خرید کنند و این اعتماد بصورت دو جانبه بین فروشنده و خریدار قوت می گرفت.حرف یک کاسب اعتبارش بود و اعتبارش همه چیزش و کسب رزق و روزی حلال و اعتقاد به برکت در روزی سالم از کم فروشی و گران فروشی کاسبان جلوگیری می کرد.

و اغراق نیست اگر بگوییم بسیاری از ما هوای روزهای رفته را داریم و پرسه زدن در کوچه های تنگ و خاطرات دور را آرزو می کنیم.

خبرنگار : اکرم جدیدی ممتاز

705

کد خبر: 833623

وب گردی

وب گردی