تهران- ایسکانیوز: چگونگی شیوه انتخاب کتاب، برای چاپ، موضوعی است که احتمال می رود؛ برای بخشی از اهالی کتاب و فرهنگ سوال باشد. به همین دلیل گزارشی در این راستا تهیه شده که از مرحله معرفی کتاب به نشر تا تائید ناشر برای چاپ اثر را در بر می گیرد.

به گزارش خبرنگار ادبیات ایسکانیوز، ناشرانِ عمومی برای چاپ آثار، قواعد و قوانینی دارند که طی آن ها به نتیجه می رسند اثری را برای چاپ بپذیرند یا خیر، هم چنین این بخش از ناشران نیز بین خود طبقه بندی های غیر رسمی دارند و طی آن طبقه بندی به طور مثال نشری معروف به چاپ آثار داستانی یا دیگر موضوعات می شود. این طبقه بندی غیررسمی به این شکل است که مخاطبان از نوع و قالب کاری یک نشر بعد گذشت مدتی به این نتیجه می رسند.

ناشران برای پذیرش اثر و عقد قرارداد با مولف، مترجم، نویسنده، شاعر یا ...، نوعی داوری دارند که طی آن داوری کتاب خوانده می شود و سپس ناشر تصمیم خود را برای پذیرفتن یا نپذیرفتن اثر می گیرد. برای کسب اطلاعات بیشتر از شیوه داوری ها یا شناخت راهی که ناشران برای این تصمیم طی می کنند، با مسئولان نشرهای ثالث، چشمه، ققنوس و نگاه گفت و گوهایی انجام شد که طی آن، ساز و کاری پذیرش اثر از طرف ناشران مشخص شد.

این ناشران که هرکدام در حوزه های تخصصی خود ناشران با سابقه ای هستند، به این موضوع ازعان دارند که آثارشان را از دو طریق به چاپ می رسانند؛ آثاری که از طرف نشر برای ترجمه یا تالیف معرفی می شود و آثاری که صاحبان اثر، به نشر معرفی می کنند. آثاری که از طرف نشر معرفی می شوند به طور معمول این گونه است که؛ ناشر با توجه به ارتباطات خود با نویسندگان، شاعران، مولفان و مترجمان دارد، یا اثری را برای ترجمه، به مترجم معرفی می کند یا نویسنده ای که کتابی را نوشته و ناشر با او ارتباط دارد، کتابش را به درخواست ناشر منتشر می کند. در این حالت که بستگی به حوزه تخصصی و ارتباط نشر با نویسندگان دارد، داوری و کارشناسی اثر معنای خاصی ندارد، بدیهی است که در این حالت صاحب اثر از نظر نشر؛ فرد معتبری است و پیشنهاد چاپ نیز از طرف نشر بوده است.

حالت دوم که بحث های زیادی را باخود به همراه دارد از این قرار است که صاحب اثر کتاب خود را برای بخش دریافت آثار یا روابط عمومی نشر ارسال می کند و ناشران پس از کارشناسی اثر توسط متخصصان امر در هیئت تحریریه و بررسی ابعاد مالی و بازاریابی اثر، نظر خود را به نویسنده اعلام می کنند. این مرحله در نشرها یکی از پرحاشیه ترین مراحل کار کتاب، قبل از انتشار است. حاشیه ها و شایعات زیادی همواره به بخش ارزیابی کیفی اثر در وارد شده که بررسی آن ها بدون شک خلی از لطف نخواهد بود اما آن چه در این گزارش به آن اشاره جدی می شود، نوع پذیرش اثر است. که چها ناشر در این باره صحبت کرده اند که در زیر آن چه مسئولان این نشرها درباره نوع کارشناسی گفته اند می آید.

 

ناشران چگونه آثار را برای نشر انتخاب می کنند

محمد حسینی، دبیر تحریریه نشر ثالث، درباره شیوه داوری و انتخاب اثر، در نشر ثالث، برای چاپ توضیح داد: بیشتر ناشران در دفتر نشر فضایی را به تحریریه اختصاص می دهند. در تحریریه ها گروه هایی که مرتبط با حوزه انتشارات باشند، شکل می گیرند و اثر را کارشناسی می کنند. در نشر ثالث نیز روال کاری به همین شکل است. در آثار ترجمه دو موضوع برای نشر ثالث بسیار اهمیت دارد؛ ترجمه اثر از منبع معتبر و توانمندی مترجم برای ترجمه اثر. همچنین در موضوع شعر و نثر(اعم از داستان کوتاه، رمان و. . .) صاحب اثر باید بداند که ما در ایران زندگی می کنیم و ادبیات فارسی در این موضوعات تاریخ قابل افتخار و سابقه درخشانی دارد، و نباید اثر به سابقه ادبیات فارسی لطمه بزند. در این موضوعات نویسنده باید مختصات زبان فارسی امروز را بداند و متناسب با آن رفتار کند.

احمد تهوری، کارشناس نشر ققنوس، نیز دراین باره می گوید: در نشر ققنوس تحریریه ای برای کارشناسی و داوری اثر وجود دارد که در رابطه با نوع قلم نویسنده یا مترجم، موضوع کتاب، ارتباط آن با سیاست های نشر بررسی می شود و همچنین یکی دیگر از مواردی در پذیرش اثر اهمیت دارد؛ فضای بازار و بازاریابی برای انتخاب اثر است. اثری که امتیاز مورد نظر را برای چاپ به دست آورد وارد مراحل جواز چاپ و انتشار می شود. بررسی اولیه اثر به عهده من هست و بعد از این ارزیابی، درصورتی که اثر پذیرفته شود، به بخش های تخصصی ارجاع می شود. به طور مثال در ترجمه دو مورد برای ما بسیار اهمیت دارد؛ اثر باید از زبان اصلی به طور مستقیم ترجمه شود و ترجمه باید همخوانی با نوع نگارش نویسنده به زبان اصلی داشته باشد. یعنی هم زبان نویسنده و هم زبان مترجم باید کارشناسی و داوری شوند.

وی همچنین در رابطه با آثاری که توجیه مالی ندارند گفت: بار علمی و معنوی نیز برای ما اهمیت زیادی دارد، گاهی کتاب هایی چاپ کرده ایم که توجیه مالی نداشتند اما به لحاظ علمی و معنوی درجه بسیار بالایی داشته اند. ما به هیچ وجه داوران و کارشناسان را به نویسنده ها و داوران معرفی نمی کنیم کارشناسی یا داوری برای پذیرش اثر در عمده نشرها وجود دارد و به طور معمول ناشران از همین شیوه استفاده می کنند.

فرد دیگری که در این باره با ایسکانیوز حرف زد؛ بهرنگ کیائیان، مسئول نشر چشمه بود، او در این باره گفت:برای ادامه کار به شیوه حرفه ای از ابتدای دهه 70 سیستم نشر چشمه به صورت هیئت تحریریه در آمد و بخش های تخصصی در آن شکل گرفتند تا کارشناسی اثر به صورت تخصصی و با نظارت متخصصان هر حوزه ادامه پیدا کند.

وی در رابطه با نوع کار بخش های تحریریه  نشر چشمه گفت: در کارشناسی اثر برای چاپ، چند موضوع اهمیت زیادی دارد؛ به روز بودن داوران و اطلاعات آن ها و متخصص بودن آنان در حوزه های خودشان، کارشناسان همچنین باید این توانایی را داشته باشند که جایگاه نویسنده را پیش بینی کنند.

علی رضا رئیس دانایی، مدیر نشر نگاه، نیز در این باره توضیح داد: نشر نگاه بیش از 41 سال سابقه فعالیت دارد و شروع کار این نشر با نویسندگان و شعرای معروف بود که نیازی به داوری نداشت. به طور مثال هیچ ناشری اثر غلامحسین ساعدی یا احمد شاملو را داوری نمی کند. بیشتر کتاب هایی که نگاه چاپ می کند بر اساس شناخت اولیه نشر از نویسندگان است اما در مواردی که شناخت اولیه وجود نداشته باشد؛ ابتدا دو نفر کتاب معرفی شده را می خوانند و نمره می دهند، در صورتی که نمره کسب شده توسط این دو نفر نمره مطلوبی باشد اثر توسط فرد دیگری خوانده می شود و بعد برای چاپ آن اثر در نشر نگاه مراحل قانونی طی می شود.

وی در ادامه به بازگو کردن خاطره ای از احمد شاملو پرداخت: فردی به احمد شاملو گفته بود تمایل دارد کتابش را نشر نگاه چاپ کند، بعد از این حرف، شاملو آدرس نشر را به او داده بود تا اثرش را به ما معرفی کند وقتی اثر را به ما معرفی کرد و گفت که شاملو نیز سفارش کرده ما اثر را خواندیم اما در کارشناسی نشر نگاه تصمیم به چاپ آن اثر گرفته نشد. هدف از روایت این خاطره این بود که؛ آنچه برای ناشران با سابقه و خوش نام اهمیت دارد، کیفیت اثری است که به بازار نشر معرفی می کنند، برای هر ناشری پیش می آید که عده ای را برای چاپ کتابهایشان معرفی کنند اما در بیشتر موارد ناشران زمانی کار را منتشر می کنند که به سابقه کاری آنان لطمه ای وارد نکند.

موضوعی که در ادامه این گزارش به آن شاره می شود، شایعه ای است به نام پارتی بازی. خیلی از نویسندگان، شاعران، مترجم ها و به طور کلی صاحبان اثر، معتقدند؛ نشرها در انتخاب اثر برای چاپ گاهی داوری های خودشان به صطلاح دُور می زنند. بحث در این باره زیاد است اما آن چه در این بحث نقش مهمی(از نظر ناشرها) بازی می کند حق و حقوق ناشران خصوصی است.

محمد حسینی، دبیر تحریریه نشر ثالث، درباره این موضوع و اینکه آیا ناشرها می توانند داوری های خودشان را دُور بزنند، گفت: در کل کشور ما "روابط" در تصمیم گیری موثر است و نمی شود این دو موضوع را مجزا کرد. آن چه اهمیت دارد این است که این شایعات بیشتر درباره ناشران معتبر خصوصی به وجود می آید، اما این سکه روی دیگری هم دارد؛ مگر می شود بگوییم یک نشر خصوصی حق تصمیم گیری برای مال و اموال خود ندارد؟! ناشری دوست دارد اصلا پارتی بازی کند، نشر برای خودش هست و تصمیم گیری درباره آثار هم به عهده او است. البته نباید فراموش کنیم که اگر نشری بخواهد فقط آثار دوستان و اقوام خود را، بدون در نظر گرفتن بُعد تخصصی آن، به چاپ برساند؛ در مسیری قرار می گیرد که دو راه بیشتر ندارد؛ یا تبدیل می شود به یکی از هزاران ناشری که تا کنون ورشکسته شده اند و یا هیچ گاه به اعتبار کافی و لازم در بازار نشر نمی رسد، مضاف بر آن که ناشران چاه نفت ندارند که بخواهند فقط با پارتی بازی آثار را به چاپ برسانند. ما ناشر معتبر در ایران کم نداریم که نام آن ها وقتی روی یک اثر می آید یعنی آن اثر بدون شک دارای ارزش هایی است، که بدون شناخت از نویسنده و مترجم هم، می توان آن ارزش ها را درک کرد. همان طور که سردبیر یک روزنامه یا سایت در قبال مقاله خوب نمی تواند مقاومت کند، حتی اگر از نویسنده آن مقاله خوشش هم نیاید، ناشر هم نسبت به کتاب خوب نمی تواند مقاومت کند. ناشران معتبر مجبور هستند آثار خوب را به جاپ برسانند، زیرا این تعهدی است که ما به مخاطبانمان داریم.

ناشران با داوری تصمیم به پذیرش اثر می گیرند

ناشران با سابقه و معتبر به طور معمول در حالتی آثار معرفی شده را می پذیرند که کارشناسان آن ها در نشر اثر را تائید کنند. آنچه واضح به نظر می رسد این است که تمام ناشران برای انتخاب آثار گروه های کارشناسی یا داوری دارند که صورت هیئت های تحریریه کیفیت آثار را ارزیابی می کنند و تا حد امکان سریع و صریح نظر خودشان را درباره اثر به صاحب آن ارائه می دهند.

صاحبان اثر اما از طرفی مشکلاتی دارند، با این که این مراحل کارشناسی و داوری شده پیش می رود، اما گاه گاه شایعاتی درباره برخی نشرها به وجود می آید، به این شکل که به طور مثال: فلان نشر فقط با نویسندگان مطرح جامعه کار می کند یا بحث هایی دباره پارتی بازی، که البته حرف آن در همه جا مطرح است، و برخی موارد دیگر نیز هستند که قابل تبدیل شدن به شایعه را در خود دارند.

این شایعات، که در بیشتر موارد، امکان اثباتشان برای هیچ کدام از طرفین وجود ندارد، وقتی به پارتی بازی می رسد؛ برای ناشران خصوصی امری است که حق آن را دارند. با این پرسشی که در ذهن مخاطب به وجود می آید این است که؛ چرا حرف هایی که درباره ناشران زده می شود تا این حد ضد و نقیض هستند؟ هرچند که صاحبان نشر حق انتخاب اثر برایشان محفوظ است و البته مشروط به خارج نشدن از جاده انصاف، باید پذیرفت که ناشران معتبر تا کنون آثار ارزشمندی را به بازار نشر معرفی کرده اند اما این موضوع که؛ حق انتخاب برای ناشران در هر شرایطی می تواند امری حقوقی باشد تا حدی امنیت شغلی صاحبان اثر را به خطر می اندازد و در این حالت طبیعی است که تا حدی از کیفیت کار آن ها کاسته شود.

.............................................

*گزارش:امیر مهرزاد