به گزارش خبرنگار ایسکانیوز ، روز نهم ماه محرم که معروف به تاسوعاست، آخرین روزی بود که امام حسین ـ علیه السلام ـ و یارانش شبانگاه آن را درک کرده بودند و این روز به شب عاشورا، پیوند خورد و بدین جهت نزد مسلمانان و محبان اهل بیت علیه السلام، از اهمیت بالایی برخوردار است.
در چنین روزی شمر با نامهای از طرف عبیدالله بن زیاد، وارد کربلا شد که در آن از عمر بن سعد خواسته شده بود یا در برخورد با امام حسین(ع) جدیت به خرج دهد یا فرماندهی لشکر را به شمر واگذار کند. عمر سعد از واگذاری فرماندهی به شمر خودداری کرد و آماده جنگ با امام حسین(ع) شد. با هجوم لشکریان در عصر این روز به خیمهگاه حضرت، امام(ع) با فرستادن برادرش عباس بن علی، از آنها خواست که شب را به آنها مهلت دهند.
همچنین، در این روز شمر اماننامهای برای حضرت عباس و دیگر فرزندان ام البنین آورد؛ اما حضرت عباس نپذیرفت. شیعیان تاسوعا را روز عباس(ع) به شمار میآورند و آن را مانند روز عاشورا گرامی داشته، به ذکر فضائل آن حضرت و سوگواری میپردازند.
در ادامه به آیین های مذهبی مردم ایران در روز تاسوعا در شهرهای مختلف می پردازیم:
اردبیل
در روز تاسوعا حسینی با شمع گردانی در ۴۱ مسجد و عزاداری در سطح شهر ماتم و گریه و حرارت حسینی به اوج خود میرسد. در روز تاسوعا دهها هزار نفر از مردم اردبیل و بیش از ۴۰۰ هیئت و دستهی عزاداری از نقاط مختلف کشور و حتی میهمانان خارجی در میدان عالی قاپوی اردبیل (بقعهی شیخ صفی الدین اردبیلی) دور هم جمع میشوند و زیر یک بیرق قرار گرفته و در رسای سیدالشهدا (ع) و سقای لب تشنهی کربلا، حضرت ابوالفضل العباس نوحه میخوانند و سینه میزنند. بهدلیل چنین مراسمات عزاداری باشکوه و بزرگ و دیگر آیینهای عزاداری این شهر، اردبیل به «پایتخت عزاداری کشور» شهرت یافته است.
هر سال در روز تاسوعا این مراسم از شبکههای ملی پخش شده ودلهای عاشقان حسینی را در این مراسم حاضر میکند و روز به روز به شکوه و جلال آن افزوده میشود. مردم این شهر بر حفظ اصالت عزاداری تاکید میکنند تا به دور از هرگونه بدعت و خرافه، عزاداری اصیل و سنتی خود را زنده نگهدارند و اتحاد و همبستگی شیعیان را به دشمنان اسلام و یزیدیان زمان نشان دهند. مردم حاضر در این تجمع آنقدر پر شور و با تمام وجود عزاداری میکنند که از شنیدن صدای سینه زدنهای آنها دل هر مومن به لرزه درمیآید. مداحان اردبیلی در سراسر ایران شهرت دارند و با اشعار و نوحههای پرمعنی و جانسوز الگوی دیگر مداحان کشور هستند. در روز تجمع روز تاسوعا، مداحان نوحهی مشهور ترکی را در رسای حضرت ابوالفضل العباس میخوانند و مردم با تمام وجود همراهی میکنند:
کیمدی بومولایولی ایثاریدی رهبرونون پیروی هم یاریدی
عشق میون نوش ایدوب هشیاریدی سایه سالوب دیده سی بیداریدی
قرب خداده گوزل اجلاسی وار هانسی گروهون بیله مولاسی و
شیعه لرون حضرت عباسی وار
ظاهری بی نقصدی عالی نقوش محضررهبرده دایانموش خموش
ساقیه میخانه دی باده فروش اهل ولایه اولوب چشم وگوش
کیمسه نون عالمده بواحساسی وار هانسی گروهون بیله مولاسی وار
شیعه لرون حضرت عباسی وار
عشقه گوره آچدی گوزل مکتبی ویردی محصل لرینه منصبی
آدی ویرورجانلارا تاب وتبی ذاکر ایدوبدی آدونا هر لبی
باشجادبیراولماقا سوداسی وار هانسی گروهون بیله مولاسی وا
شیعه لرون حضرت عباسی وار
هرسوزی شیریندی بالا بنزری دیده سینه مات قویوب دلبری
خوش یارادوب خالق اونا پیکری سایه سالارگر آچااوشهپری
قاشی کمان آی کیمی سیماسی وار هانسی گروهون بیله مولاسی وار
شیعه لرون حضرت عباسی وار
اصفهان /مبارکه
هر ساله در روستای اراضی این شهرستان، آئین تاسوعای حسینی به صورت سنتی و پرشور برگزار شده و هر خانواده به اقتضای توان و سلیقه خود غذایی را پخته و در ظهر تاسوعا به حسینیه این روستا میآورد.
این آئین سنتی که قدمت بسیاری نیز دارد، بدین گونه است که در روز تاسوعای حسینی اهالی روستای همجوار، باغملک به روستای اراضی دعوت میشوند و در روز عاشورا نیز این اهالی روستای باغملک هستند که مردم روستای (اراضی) همسایه را به روستای خود دعوت میکنند.
در روز تاسوعای حسینی همه اهالی روستای اراضی در خانههای خود به پخت غذای نذری پرداخته و در ظهر تاسوعا با تزیین غذاها و قرار دادن آن در سینیهای مجمع بزرگ همگی آنها را براساس آئینی سنتی روی سر خود میگذارند و به حسینیه میآورند.
پس از اقامه نماز جماعت در ظهر تاسوعا، در حسینیه روستای اراضی، همه اهالی و مهمانان در این مکان که شامل دکههای بسیاری هستند، جمع شده و پس از باز شدن درهای حسینیه، همگی وارد قسمتی که دکههای حسینیه قرار دارد، میشوند.
هر خانواده، مهمانان خود را به یکی از دکههای حسینیه برده و غذایی را که حاضر کرده است بر سر سفره قرار میدهد. هرساله مهمانان بسیاری از تمام نقاط استان اصفهان در روز تاسوعای حسینی برای شرکت در این آئین سنتی به روستای اراضی مبارکه سفر میکنند. این آئین سنتی هرساله در روز تاسوعای حسینی در این روستا برگزار میشود. روستای اراضی در فاصله ۴۵ کیلومتری مرکز اصفهان در جهت جنوب غربی واقع است.
خرمآباد/چهل منبران در عصر تاسوعا
رسم چهل منبر از شمال تا جنوب ایران در مناطقی مثل گلستان، اصفهان و لرستان به جا آورده میشود. این رسم هم از جمله آئینهای عاشورایی است که جزو آثار ملی کشور ثبت شده است.
خانههایی که قبلا در آنها مراسم روضه برگزار شده است، منبرهای خودشان را جلوی در میگذارند و مردمی که نذری دارند با چهل شمع منبر به منبر حرکت میکنند و پای هر کدام از این منبرها یک شمع روشن میکنند و برای برآورده شدن آرزویشان دعا میکنند.
در خرمآباد لرستان این مراسم بهخصوص توسط زنان اجرا میشود. عزاداران بعد از زیارت یکی از امامزادههای مورد احترام شهر به یاد حضرت زینب(س) که اعتقاد دارند از کربلا تا شام چهل منزل را پشت سر گذاشته است، چهل منبر را پشت سر میگذارند و در نهایت دوباره به همان امامزادهای که حرکت را از آنجا آغاز کردهاند، برمیگردند و برای برآورده شدن حاجاتشان دعا میکنند.
به طور کلی زنان و مردان لرستانی در روز تاسوعا هر کدام به نحوی مشغول به عزاداری هستند، مردان در دسته های زنجیزنی و سینه زنی در طول روز و شب در خیابان ها، مساجد، تکایان و حسینیه ها به عزاداری می پردازند.
جمعی از مردان به عزاداری مشغول هستند و جوانان نیز خود را برای برگزاری آیین گل مالی آماده می کنند، آیین به گل افتادن، آیینی سنتی است، که از ایران باستان و پیشینیان قوم لر، به یادگار مانده است.
در ایران باستان مرسوم بوده در سوگ عزیران خود بخصوص جوانان گِل عزا بر سرو شانه خود می مالیدند، امروزه این مراسم را نه تنها در عزای جوانان که در عزاداری حسینی خود نیز زنده نگه داشته اند.
مردم لرستان که در سوگ حسینی و برپایی مراسم عزاداری سومین امام شیعیان و یاران باوفایش شوری مثال زدنی دارند، از روز تاسوعای حسینی شهر را برای آیین سنتی گل مالی آماده می کنند.
عزاداران حسینی در خرم آباد، در روز تاسوعای حسینی دست از فعالیت های روزمره کشیده و با حضور در تکایا، هیئت های مذهبی و خیمه های سطح شهر به عزاداری می پردازند.
دراین آیین جوانان هیئت های عزاداری به خارج شهر رفته و خاک عزاداری را از محلی پاک جدا می کنند، این خاک در آن محل چند بار الک شده سپس به درون شهر می آورند.
از دیگر برنامه های جوانان خرم آبادی در روز تاسوعای حسینی تهیه هیزم و بستن خیمه های هیزمی در جوارحوضچه های گلی است، در این آیین جوانان به جنگل های خارج از شهر رفته و از درختان خشک شده، شاخ و برگ های را برای این امر جدا می کنند.
امروزه چوب مورد نیاز هیئت های مذهبی توسط نهاد محیط زیست استان در اختیار هیئت های مذهبی قرار می گیرد که این هیزم ها در کنار تکایا به صورت خیمه ای برپا می شود.
مردم خرم آباد در هیئت های مذهبی در شب تاسوعا با حزنی خاص تا روز عاشورا به عزداری می پردازند، حدود نیمه های شب عزادارانی که برخی نذر دارند وارد حوضچه های گل شده و بعضی تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته به گل می کنند و به اصطلاح به گل می افتند.
برخی دیگر از عزاداران تنها سر و صورت و دوکتف و شانه خود را گل می زنند و در کنار شعله های آتش که به همین منظور تهیه شده خود را خشک می کنند و فرد به گل افتاده این وضعیت را تا ظهر عاشورا حفظ می کند.
قم و مناطق مرکزی/مشعلگردانی
مشعلگردانی هم در مناطق مرکزی و جنوبی ایران از آئینهای دهه اول محرم است که عربها بیشتر آن را اجرا میکنند، شهرهایی مثل قم، شهرری و اردکان یزد میزبان مراسم مشعلگردانی هستند. این مراسم که قبلا با مشعلهای هیزمی برگزار میشد حالا چند سالی است که با مشعلهای گازسوز جایگزین شده است.مراسم مشعلگردانی قدمتی حدود ۵٠٠ ساله دارد، در دورههایی از تاریخ از جمله در زمان رضاشاه اجرای آن با ممنوعیتهایی روبهرو بوده است.
در مناطق مختلف ایران مشعلگردانی در روزهای متفاوتی از دهه اول محرم برگزار میشود و روایت در این مورد هم متعدد است،. برخی در اوایل دهه اول مشعلگردانی میکنند تا آغاز محرم را اعلام کنند، برخی در روز هشتم محرم این مراسم را اجرا میکنند که مناسبتش رسیدن امام حسین(ع) و همراهانش به دشت کربلا است، برخی هیأتها هم در شب شامغریبان این مراسم را اجرا میکنند تا یاد شهدا را زنده نگه دارند.
اصفهان / مراسم خانه زرگرباشی
در اصفهان خانه ای به نام خانه زرگرباشی است. خانم های اصفهانی روز تاسوعا در این خانه جمع می شوند و نذورات پارسال خود را ادا می کنند.
یکی از مراسم مهم محرم که از شب های اولیه ماه آغاز می شود، تعزیه خوانی است.
به این صورت که یک نفر از گروه تعزیه خوانی با صدای طبل، شروع شدن تعزیه را به اطلاع مردم می رساند. بعد از این که مردم جمع شدند در صحنی که به این منظور تهیه شده است تعزیه خوان ها مرثیه های خود را اجرا می کنند.
در اصفهان غالباً لوازم و تجهیزات مورد نیاز تعزیه خوانی از نذورات مردم تهیه می شود.
مردم لنجان ظهر روز عاشورا و تاسوعا بهترین غذای خود را تهیه می کنند و آن را در سینی می گذارند، سینی ها را روی سرهایشان می گیرند و به پشت در حسینیه ای می روند که سینه زن ها و زنجیرزن ها در آنجا مشغول برگزاری مراسم هستند.
کاشان/مراسم شمع زنی
ساعاتی به غروب روز تاسوعا، مراسم شمعزنی با روشن کردن ۷۲ شمع به تعداد یاران امام(ع) در چهل مسجد و زیارتگاه به یاد چهل منزل اسرای کربلا توسط بسیاری از نذرداران و علاقهمندان به ویژه بانوان برگزار میشود. علم جریده نیز شبیه به نیزه بوده و دارای یک یا دو تسمه آهنین هلالی شکل، دو پنجه فولادین، دو عدد شیر، کشکول مسی، رشتههای مروارید، جاشمعی و چند تکه پارچه قیمتی است.
جریده در واقع نمادی از ویژگیهای علمدار کربلاست، کشکول به نشانه سقایی حضرت، هلال تشبیه رخسار او به ماه، آینه صداقت و یکرنگی حضرت ابوالفضل (ع) و رشتههای مروارید نشانه رشته الفت و وفاداری ایشان به حضرت سید الشهدا (ع)، است و علم نشانه علمداری و سپهداری، پنجههای فلزی نشانی از دستهای بریده قمر بنی هاشم (ع) است به اعتقاد مردم کاشان دادن آب از این کشکول به بیماران شفابخش است. از دیگر سنتهای کاشان پختن و توزیع نانی در روز تاسوعا به نام نان عباسعلی است که در قدیم در خانهها پخت میشده و امروزه توسط نانواییهایی خاص پخت میشود و مشتری فراوان دارد.
آران و بیدگل
آران و بیدگل،کاشان-با فرا رسیدن ماه محرم، آیین سنتی عزاداری محرم در آران و بیدگل از بارزترین شیوههای عزاداری و ابراز محبت مردم این دیار به ائمه اطهار (ع) است که طبق آیینی سنتی خاصی برگزار می شود.
بسیاری از عزاداران در روزهای تاسوعا و مخصوصاً عاشورا به یاد تشنگی حضرت سید الشهدا (ع) و اصحاب و یارانش و کودکان حرم علوی از نوشیدن آب خودداری می کنند.
مردم آران و بیدگل در شب تاسوعا دیگهای نذری نوعی حلوا که به زبان محلی به آن ˈ ترحلوا ˈ میگویند را برپا میکنند و پای این دیگها، حاجت میطلبند.
در روز تاسوعا نانی پخته می شود از آرد و روغن و زرد چوبه و زعفران که به نان ˈ عباسِعلی ˈ معروف است آن را بین نیازمندان و عاشقان حسینی و عزاداران توزیع می کنند.
در روز عاشورا پخت ˈحلیم ˈ با دیگ که از گوشت و گندم و نخود و پیاز تشکیل می شود معروف است این آش در بین مردم به ˈ آشِ حسین ˈ معروف است و آن را بین مستمندان و عزاداران تقسیم می کنند . البته در روز تاسوعا و عاشورا پخت ˈ حلوا ˈ نذری و ˈ شله زردˈ هم بسیار رایج است .
قزوین
در شهر قزوین در شب تاسوعا همه دستههاى عزادار از مسجد و تکایا بهطرف امامزاده سلطان سیدمحمد بهراه مىافتند و آنجا تجمع مىکنند.
در این میان در مناطق مختلف استان قزوین هم مراسمی از جمله شبیه خوانی، تعزیه و طبق کشی برگزار می شود که هر کدام زیبایی و حزن و اندوه خاص خود را دارد.
در قزوین روز تاسوعا مردم به زیارت امامزاده علی، آمنه خاتون و خانه قدیمی امام جمعه (که متعلق به امام جمعه شهیدی یکی از بزرگان قزوین بوده و از خانه های تاریخی با پیشینه مذهبی قزوین است) سلطان سید محمد و در آخر به حسینیه آقا سید جمال می روند و خود را برای مراسم شب که در جوار امامزاده حسین بر پا می شود، آماده می کنند.
در شهر قزوین دو روضه خوانی بزرگ توسط خانواده های اصیل قزوین در محله های تاریخی خیابان و گذر مسجد جامع (حسینیه خیابانی، حسینیه آقا سید جمال) در دو نوبت صبح و بعد از ظهر برگزار می شود که مردم شهر در آن شرکت می کنند.
یزد/ مراسم عَلم برداری یا علم بستن در روز تاسوعا
مراسم عَلم برداری یا علم بستن در روز تاسوعا و تدارکات وابسته به آن از دیدگاه اجتماعی و مردم شناسی بسیار حائز اهمیت است. عَلم به عنوان نشان و نماد پرچم سپاه امام حسین علیه السلام در روز عاشورا از زمان صفویه وارد مراسم آیینی ما شده است و در گذشته مردم برای رفع مشکلات یا درمان بیماری نذر می کردند که هرسال در محرم علم ببندند. علم بستن بدین معناست که ابتدا چوب علم را که اغلب از درخت چنار است تهیه می کنند که گاهی ارتفاع این چوب به ۱۲ متر می رسد و سپس در مراسم وآیینی خاص چوب ها را با پارچه هایی از جنس مختلف و رنگ های گوناگون تزیین می کنند. این مراسم هرساله بدین صورت است که در عصر روز ششم محرم، افراد خانواده هایی که علم دارند به کمک چند تن از اقوام و آشنایان که در این کار مهارت لازم را دارند تمامی بخش علم را با پارچه های رنگارنگ تزیین می کنند. البته رنگ پارچه های علم سادات، سبز یا مشکی ساده است. پس از آماده شدن علم، صاحب علم در خانه خود را باز می گذارد تا همسایه ها به پای علم بروند و به نیت برآورده شدن حاجت، گوشه های پارچه های عَلم را گره بزنند. بعد از اذان مغرب بزرگان و ریش سفیدان محله جمع شده و یکی یکی به خانه های علم داران می روند و آنها را به حسینیه اصلی شهر یا محله حمل می کنند و آنها را به صورت ایستاده در آن مکان قرار می دهند. پس از این که تمامی علم ها و «شَده ها» به حسینیه آورده شد مراسم بتدریج آغاز می شود. به طوری که قبل از بلندکردن شَده و علم ها، «جوش دوره» می زنند و سپس علم را بلند می کنند. شَده در واقع نوعی علم یا پرچم است که نماد و نشان قبایل و گروه های مختلف شرکت کننده در جنگ روز عاشورا ست. جوش دوره بدین ترتیب است که افرادی دستان یکدیگر را گرفته و پاهای خود را به جلو و عقب می گذارند و اشعاری را می خوانند و دور حسینیه حلقه می زنند و به سینه زنی و عزاداری می پردازند. سپس علم داران شال می بندند و علم را برداشته و به دور حسینیه می گردند.
گلستان
دستههای عزاداری در عصر روز تاسوعا مهیا میشوند و در خیابانها و کوچهها به ویژه به زنجیرزنی میپردازند. سپس مراسم پامنبری آغاز میشود و تا نماز مغرب و عشاء ادامه دارد. در مراسم مذکور که تنها در محلات قدیمی گرگان برگزار میشود، خانههای گرگانی منبر خود را بیرون از در منزل قرار میدهند تا هرکسی نذری دارد، شمعی روشن کند و بر روی آن قرار دهد. گرگانیها اعتقاد دارند اگر کسی شمع روشن کند و بر روی چهل منبر بگذارد، حاجتش برآورده میشود. همچنین پختنی ویژه روز تاسوعا قورمه سبزی است.
پخت حلیم نیز در عصر تاسوعا توسط زنان انجام میشود و پس از آماده شدن حلیم را تقسیم میکنند. گفتنی است عزاداران به سر دیگ حلیم یک دیگر میروند و اندکی آن را هم میزنند و پای دیگ شمعی بر میافروزند تا حاجت شان برآورده شود.
شیراز
حمل طبقات چراغ و آیینه، چاووش خوانی، سینه زنی، تعزیه خوانی، پرده خوانی،حمل کوزه آب توسط کودکان در روز تاسوعا از آیینهای سوگواری در ماه محرم در شهر شیراز است.
عزاداریهای مردم شیراز، از برپائی هیئتهای سینه و زنجیر زنی تا تعزیه و پردهخوانی و چاووشخوانی و ... هر روز غمگنانهتر و پرشورتر از قبل، گرداگرد حرمی که بوی حسین(ع) میدهد، ادامه مییابد و در روزهای تاسوعا و عاشورا به اوج میرسد.
حضور مردم در دارالرحمه و جوانان آباد به منظور دیدار با اهل قبور، حمل کوزه آب توسط پیران و کودکان در روز تاسوعا و سر دادن شعار "روز تاسوعا ست امروز کربلا غوغاست امروز" از دیگر مراسم اجرا شد توسط مردم شیراز در دهه اول محرم بود.
مازندران/منبر کشی
منبرکشی یکی از میراثهای کهن معنوی شهرستان ساری است که در نهم محرم و روز تاسوعا انجام می شود. ریشه این مراسم بر وجود یک منبر قدیمی است . منبرها معمولا در خانه سادات وجود دارد و کسانی که خادمان منبر هستند از آن نگهداری میکنند، چند روز پیش از اجرای مراسم، منبر را بیرون آورده و یک پارچه سبز بر روی آن میاندازند.
خادمان منبر، در روز تاسوعا، مشغول پخت برنج نذری می شوند که این برنج به عنوان تبرک، به عزاداران داده می شود.
در روز تاسوعا دسته عزاداران، به ویژه گروه زنان، به پای منبرها رفته و به آن که می رسند، با ذکر صلوات از زیر منبر رد می شوند و پارچه سبزی به عنوان دخیل برای ادای نذرشان به آن گره می زنند و شمعی را داخل تشت پر از گل که بر روی منبر قرار دارد، روشن می کنند.
برای نذری خرما یا شربت و یا مبلغی پول، به خادم منبر میدهند تا حاجت آن ها برآورده شود و در گذشته، برخی از افراد برای گرفتن حاجت، پا برهنه برای روشن کردن شمع به پای منبر می رفتند و عدهای نیز سر یا شانه خود را گل مالی میکردند.
در ساری رسم بر این بود که شمع بلندی را به پای منبر آورده و روشن می کردند اما امروزه این رسم از بین رفته است.
روضه خوانی ها ، اطعام ، علم گردانی ، علم بندان ، پخش نذورات ، کرپ زنی و تشت گذاری از دیگر آئین های ویژه تاسوعا و عاشورا در مازندران است که به صورت گسترده و همراه با شور و شعور حسینی در تمامی مناطق مازندران برپا می شود.
در روزهای تاسوعا و عاشورا در برخی از روستاهای مازندران ، اهالی در منازلشان را بر روی عزاداران حسینی باز می گذارند و پذیرای میهمانانی از اقصی نقاط منطقه اعم از روستاها و شهرهای دیگر و حتی خارج از استان می شوند.
یکی از سنت های برجای مانده در این روزها ، رقابت روستائیان برای پذیرائی از میهمانان و عزاداران بیشتر است و بر این اعتقادند که از این طریق ثواب بیشتری هم می برند و برای این منظور نیز سفره های رنگارنگی تدارک می بینند. برخی از خانواده هاها در روزهای تاسوعا و عاشورا گاهی برای یکصد میهمان غذا تدارک می بینند.
کدبانوهای روستائی غذاهای مختلفی برای پذیرائی از عزاداران حسینی در روزهای تاسوعا و عاشورا تدارک می بینند و غذاها را داخل سینی بزرگی که مجمه نامیده می شود قرار می دهند و به حسینیه و محل عزاداری می برند تا از عزاداران پذیرایی کنند.
مجمعه های حاوی غذا ابتدا در آشپزخانه حسینیه یا مسجد جمع آوری می شود و پس از عزاداری و اقامه نماز ظهر ، هر مجمه جلوی 2 تا چهار نفر از عزاداران قرار داده می شود تا از خودشان پذیرائی کنند.
900/900