در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، نقاط عطف سرنوشت‌ساز بسیاری وجود دارد. برخی از این نقاط عطف، متاثر از شخصیت‌های تاریخ‌سازی است که اعتبار و منزلت امروز ایران اسلامی، مدیون مساعی و مجاهدت ایشان است. اندیشمندان و گرانمایگان، مرزهای محدود زمان را پشت‌سر می‌گذارند و به پشتوانه شأن و منزلت آنهاست که پندآموزی و تجربه‌اندوزی از گذشته، چراغ راه آینده می‌شود. آنها خالقان تاریخ و رویاننده امید در دل آیندگان هستند. همین ماهیت سرمایه‌ای و اثر ژرف و بلندمدت اندیشمندان در رویش امید اجتماعی است که چنین شخصیت‌هایی ازجمله جناب آقای دکتر علی‌اکبر ولایتی را به موضوع حب دوستان و بغض دشمنان میهن اسلامی ما تبدیل می‌کند. انتصاب دکتر ولایتی به ریاست هیات‌موسس دانشگاه آزاد اسلامی در 30 دی‌ماه 1395 از سوی رهبر معظم انقلاب که اکنون دقیقا یک‌سال از صدور آن حکم مبارک می‌گذرد؛ به چندین دلیل نقطه عطفی اساسی در تاریخ این دانشگاه و مهم‌تر از آن، در تاریخ انقلاب اسلامی ایران است.
مرور عملکرد یک‌سال گذشته دانشگاه آزاد اسلامی، تغییرات بارزی ازجمله توقف توسعه کمی و تمرکز بر توسعه کیفی، توسعه رشته‌های پرحاصل، مطالعات بین‌رشته‌ای، اتخاذ رویکرد علم نافع و ممانعت از پرورش دانشجو در رشته‌هایی که برای حل مشکلات کشور سودمند نیستند، افزایش بودجه پژوهشی و در نگاه کلان‌نگر، حرکت به‌سوی دانشگاه مساله‌محور و نسل سوم با ماموریت اصلی حل مشکلات را اثبات می‌کند. همه این تحولات حیاتی و مبارک هستند و به‌خودی‌خود، نگاه متفاوت بدنه مدیریت عالی دانشگاه طی یک‌سال اخیر را نشان می‌دهد؛ اما در عین حال، اینها محورهایی نیستند که حقیقت تحول حادث‌شده حاصل از شأن علمی و فرهنگی جناب آقای دکتر علی‌اکبر ولایتی به‌عنوان عالی‌ترین مقام در مدیریت عالی دانشگاه را نشان دهد. درواقع، درک تحولی که آغاز آن به یک‌سال قبل بازمی‌گردد، به بازتعریف هویت دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان گسترده‌ترین نهاد علمی کشور در سپهر گفتمانی نظام جمهوری اسلامی ایران مربوط است.
در ابتدای مدیریت عالی بر دانشگاه آزاد اسلامی، جناب آقای دکتر علی‌اکبر ولایتی تحول در دانشگاه آزاد اسلامی را با خلق مفهوم خاص «دانشگاه انقلاب اسلامی» به‌عنوان عنصر محوری در هویت‌یابی «بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان» کلید زدند. این مفهوم به‌طور همزمان سه خصیصه انقلاب اسلامی ایران، یعنی مردمی‌بودن، تحول‌پذیر بودن و حاکمیت عقلانیت را به‌عنوان ارزش‌هایی مشخص بر دانشگاه مستولی کرد. این ارزش‌ها، ویژگی‌های محوری و منحصربه‌فرد انقلاب اسلامی ایران است که نقشی محوری در بازتعریف هویت دانشگاه آزاد اسلامی داشته است. مردمی‌بودن، درست مشابه آنچه در انقلاب اسلامی ایران رخ داد، نیروهای عظیم ملی را در راه سازندگی و آبادانی کشور از مسیر پیشرفت علم و فناوری همگرا می‌کند. این نگاه، به کلی متفاوت و حتی در تضاد با رویکرد استکباری تمایز و مرزبندی اجتماعی معمول و متداولی است که در پس مفهوم واگرایی تخصص‌محور لحاظ‌شده در رویکرد تکنوکراسی نهفته است که عامل اصلی تفارق بدنه جامعه از گفتمان علمی و علم‌ورزان و در نتیجه دلیل ضعف عملکردی علم و نهادهای علمی است. تحول‌پذیری، ویژگی دوم انقلاب اسلامی است که در تقابل با خمودگی و لختی، چابک‌سازی را برای نهاد گسترده‌ای مانند دانشگاه آزاد اسلامی به ارمغان آورد. این نیروی جدید، خصوصا پس از سه دهه فعالیت خطی دانشگاه، با انتقال از کمیت محوری به کیفیت محوری، آب حیاتی بود که به تحرک و پویایی مضاعف دانشگاه منجر شد و درنهایت، عقلانیت حاکم بر انقلاب اسلامی نیز به‌عنوان نیروی پیشران در دانشگاه آزاد اسلامی به خدمت گرفته شد. این تاثیر، خصوصا با به‌کارگیری خبره‌ترین مدیران علمی کشور در بخش مدیریت عالی دانشگاه قابل اثبات است. جهد بلیغی وجود دارد که از حداکثر توان و نیروی مدیریتی کشور در پشتیبانی از تحول آغازشده، بهره گرفته شود.
بازتعریف هویت، ابتکار عمل خاص جناب آقای دکتر ولایتی بود که دانشگاه آزاد اسلامی را به مسیری هم‌راستا با وظیفه ملی و نهادی آن بازگرداند. در ذیل این اقدام، ساحات سه‌گانه ارزش‌محوری، اقتداربخشی و گفتمان‌سازی علم با ماهیت و هویت انقلاب اسلامی ایران گره خورد. طی یک‌سال گذشته، در انطباق با رویکرد جدید، تلاش برای زنده‌کردن ارزش‌های اسلامی در دانشگاه و تاکید بر ابعاد فرهنگی، نشانه‌هایی از واکنش مثبت بدنه دانشگاه به ارزش‌محوری علم و نهاد علمی در کشور است. به عبارت دیگر، در این تحول ماهیت کالایی علم به جایگاهی ارزشی تغییر وضعیت داده است. همچنین، نگاه ویژه دکتر ولایتی به منطقه‌گرایی و بین‌المللی‌شدن دانشگاه آزاد اسلامی، برآمده از رویکرد اقتدارگرایی در علم است. اکنون نگاه به دانشگاه آزاد اسلامی از وضعیت تدافعی به وضعیتی تهاجمی تغییر حالت داده و مصمم است اقتدار و ارزش‌های انقلاب اسلامی را در بیرون از مرزهای کشور نمایندگی کند و نمونه‌ای عملی از رشد و بالندگی علم و فناوری ایران اسلامی باشد. همچنین، شاید مهم‌تر از دو ساحت علم که طی یک‌سال گذشته قویا در دانشگاه آزاد اسلامی دنبال شده، ساحت گفتمان‌سازی علم است که محور تمرکز قرار گرفته است. اکنون دانشگاه آزاد اسلامی خود را خاستگاه و بستر «تمدن‌سازی اسلامی» تصور می‌کند. تحول نویدبخش در این است که دانشگاه آزاد اسلامی توانسته بین گفتمان علمی و گفتمان انقلاب اسلامی، هم‌افزایی ایجاد کند. رویکرد بین‌المللی دانشگاه خصوصا در کشورهای همسایه مثل سوریه، عراق، لبنان، کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان و مانند آن با هدف گسترش افق پیشرفت‌های علمی در سطح امت اسلامی و صدور نرم انقلاب اسلامی است.
دانشگاه آزاد اسلامی اکنون به آرمان در حال تحقق انقلاب اسلامی تبدیل شده است. وضعیت کنونی مرهون شناخت صحیح وضعیت، اقدام به‌موقع و انتصاب صلاح شخصیتی است که از سرچشمه‌های زلال معرفت دینی و علمی بهره وافر دارد. تاریخ، گواه جان‌های فداکار و مومنی است که خدمت را در رفع کرب از هم‌نوع و اعتلای عزت دین و کشور می‌جویند و به اعتبار فرموده «شرف المکان بالمکین»، وجود عزتمندشان مایه فخر و سربلندی است. اگرچه آینده پیش روی ما همچنان گسترده است و ماموریت‌های بسیاری برای محقق‌شدن باقی است؛ اما در عین حال رخداد مبارک مورد انتظار فرا رسیده است؛ اکنون دانشگاه آزاد اسلامی به نهادینگی ضروری برای اثرگذاری به‌عنوان گسترده‌ترین نهاد علمی کشور دست یافته است.
