«فهرست مردگان» و چرایی برداشت آزاد یک اثر نمایشی

معصومه رضایی- روزنامه نگار

نمایش «فهرست مردگان» در سی و ششمین جشنواره تئاتر فجر نمایش داده شد. این اثر حدود 180 دقیقه بود که داستان زندگی رهبر ارکستری را به تصویر می کشد که در صدد ساخت قطعه‌ای برای مردگان است؛ قطعه‌ای که او را به انزوا می‌کشاند و با مردگانش مواجه می‌کند. «فهرست مردگان» برداشتی آزاد از نمایشنامه ی «فهرست» اثر تادئوش روژه ویچ با ترجمه محمدرضا خاکی است.

آنچه در برخورد مخاطب با این نمایش بیش از هر چیز به چشم می آید بازی نور و موسیقی در فضا است، موسیقی هایی که در بیشتر صحنه های نمایش جاری است و تلاش می کند تا به تماشاگر القا کند که این نمایش درباره یک رهبر ارکستر است رهبری که خانه نشین شده و دیگر انگیزه ای برای نواختن ندارد.

در متنی که رضا ثروتی و امیراحمد قزوینی با برداشتی آزاد از نمایشنامه «فهرست» اثر تادئوش روژه ویچ نوشته اند، بخش هایی به نمایشنامه اضافه شده که این قسمت ها آن طور که باید کمکی به روند داستان نمی کند و یا اینکه بخش های اضافه شده، نویسندگان تازه اثر را به خالق دوباره نمایشنامه «فهرست» تبدیل نکرده است. به طور مثال در جایی از اجرا همسر پیتر، (پیتر نام شخصیت اصلی نمایش بوده که رهبر ارکستر است) با زبان گلایه با او درباره غیبت طولانی مدتش صحبت می کند و به پیتر می گوید؛ "قرار بود که بری سر کوچه و یه پاکت سیگار بگیری اما سی ساله که رفتی و منو تنها گذاشتی" این بخش از نمایش با کمی تغییر از زندگی جان لنون، خواننده گروه بیتلز گرفته شده است که برای خرید روزنامه از خانه بیرون می رود و بیست سال بعد برمی گردد. در واقع نویسندگان اثر با اضافه کرده بخشی از زندگی هنرمند دیگری سعی در بازنویسی اثر کرده اند.

در این مواجهه سوالی که مطرح می شود این است که چرا اثری که توسط نویسنده ای خارجی نوشته شده باید مورد بازنویسی و یا برداشت آزاد قرار گیرد؟ یک اثر نمایشی در صورتی مورد بازنویسی و یا برداشت آزاد قرار می گیرد که بتواند بازتاب دهنده فرهنگ و رویدادهای اجتماعی کشور نویسنده دوم اثر باشد.

اگر قرار نیست نمایش «فهرست مردگان» مطابق با فرهنگ و رخدادهای اجتماعی ایران باشد، چرا از همان نمایشنامه اصلی برای اجرا استفاده نشده است؟ زمانی که قرار نیست متن به مثابه نوشتاری که برگرفته از فرهنگ، باورها، آداب و رسوم یک کشور، بازنویسی شود، یا در همان نمونه اصلی خود اجرا می شود و یا اگر بازنویسی شد باید نشان دهنده تفکرات نویسنده دوم خود باشد و یا به منظور قرابت فرهنگی با کشوری که نمایش در آن روی صحنه می رود در آن تغییراتی رخ خواهد داد.

در «فهرست مردگان» ثروتی، تفکر غالب رضا ثروتی و امیراحمد قزوینی دیده نمی شود و آنچه اجرا شده نزدیکی های فراوان برداست آزاد با اصل خود است.

از نمایشنامه «فهرست مردگان» ثروتی که بگذریم به اجرا می رسیم، اجرایی که پر است از نور و موسیقی؛ موسیقی که با متن اثر غریبه نیست؛ نمایشنامه اثری درباره یک رهبر ارکستر است بنابراین شاید خیلی دور از ذهن نباشد که در حین اجرا قطعات بسیاری از موسیقی شنیده شود اما تعداد قطعات پخش در هنگام اجرا بسیار زیاد است و موسیقی ها در ذهن مخاطب تداعی گر حس مشخصی نیست و در پاره ای مواقع، قطعات موسیقی برای مخاطب سوال برانگیز می شود زیرا به مراتب در هنگام اجرا بدون هدف پس از هر قطعه، قطعه دیگری پخش می شود.

نور هم به همان شکلی که موسیقی گاهی آزار دهنده است، آزار دهنده می شود و نورها بیش از آنکه جذب کننده باشد پس زننده هستند و مخاطب دلیل تغییر نور را متوجه نمی شود.

اما در بحث طراحی میزانسن ها، می توان اجرا را تقریبا متنوع برشمرد، میزانس هایی که پیچیدگی ندارند و ساده و روان در مقابل چشم مخاطب اتفاق می افتند؛ شکل راه رفتن بازیگران که مکانیکی و به دور از نرمی معمول است هم به بازیگران شخصیت ویژه ای داده است و هم نشان دهنده این موضوع است که کدام یک از آنها مرده و دیگر وجود ندارند، در واقع نوع راه رفتن شخصیت های نمایش در اجرا، ایجاد کننده وهمی است که شاید در فیلم های ترسناک هالیوودی نمونه آن را دیده باشیم. در مقابل شخصیت پیتر تنها کسی است که روی صحنه، عادی راه می رود و همین مساله یکی از مواردی است که باعث متمایز بودن این شخصیت نسبت به دیگر بازیگران است.

اما تکرار بعضی از میزانسن ها در یک سوم انتهایی نمایش برای مخاطب خسته کننده می شود و گویی تصاویر در عین تنوع دیگر آن زیبایی ساعت اولیه نمایش را ندارند.

طراحی صحنه نمایش با استفاده از طراحی یک پیانو شکل گرفته است که پیتر در بسیاری از دقایق نمایش روی آن دراز کشیده که نشان دهنده همان انزوایی است که وی را خانه نشین کرده است. تبدیل پشت یک پیانو به تخت خواب در نمایش دادن مفهوم بی انگیزگی و انزوای پیتر موثر است. این طراحی در عمل نشان دهنده پشت کردن پیتر به موسیقی و خوابیدن روی پیانویی است که زمانی در کودکی عشق پیتر به شمار می آمد اما در جوانی و میانسانی خوابگاهی شده که گویا موسیقی با خواب پیتر، مرده است.

مهمترین مساله ای که در اجرای «فهرست مردگان» رضا ثروتی مخاطب را در لحظاتی پس می زند طولانی بودن مدت زمان اجرا است. زمانی در حدود سه ساعت که در لحظاتی به خصوص یک سوم نهایی برای مخاطب ملال آور می شود.

نمایش «فهرست مردگان» روزهای چهارشنبه، 4 بهمن و پنجشنبه، 5 بهمن در سالن استاد ناظرزاده کرمانی روی صحنه رفت.

کد خبر: 901164

وب گردی

وب گردی