نگاهی کلی به سینمای حاتمی کیا؛ معترض دوست داشتنی مثل قهرمان هایش

مصطفی محمودی - منتقد و مدرس دانشگاه

به گزارش ایسکانیوز، ابراهیم حاتمی کیا فیلمساز 56 ساله سینمای ایران در سی و یکمین سال فعالیت حرفه ایش در سینمای ایران، نوزدهمین فیلم خود با عنوان به وقت شام را به روی پرده سینماهای سی و ششمین جشنواره فیلم فجر فرستاده است. وی به جز فیلم ارتفاع پست که در سال 80 ساخت، فیلمنامه سایر آثارش را خود به رشته تحریر درآورده. شاخصه های نوزده فیلم حاتمی کیا می تواند نتیج جالب و قابل تاملی را برای مخاطب بیان کند. فیلمسازی که تاثیر گذاری آثارش سبب شده تا فیلمها، قصه ها و آدمهای داستان فیلمهایش همواره دستمایه تحقیق و پژوهش های دانشجویی از منظرهای مختلف قرار گیرد.

حاتمی کیا فیلمسازی است که خیلی صریح و شفاف وضع موجود را نقد می کند چه آن زمان که به حمایت از فیلمسازان جوان یا یک حریان فیلمسازی بر می خیزد چه ان موقع که صریح در مقابل رییس جمهوری قرار می گیرد از لزوم حضور مردان بزرگ در بطن جریان فرهنگی سخن می گوید و حتی انجا که در حضور رهبر انقلاب به دریافت درجه در حوزه فرهنگ اشاره می کند تا متفاوت باشد بین کسانی که سالها در عرصه فرهنگی و سینمای دفاع مقدس تلاش کرده اند تا مسئولانی که بدون تلاش و به صرف جایگاه مسئولیتی خود شاید بالاتر از ایشان قرار می گیرند. همه اینها شخصیتی کاریزماتیک، معترض و دوست داشتنی از ابراهیم حاتمی کیا ساخته و اورا به بخش مهمی از جریان سینمای متعهد پس از پیروزی انقلاب اسلامی بدل ساخته است. فیلمسازی که به صورت جدی تمرکزش را بر روی سینمای جنگ و دفاع مقدس قرار می دهد و در ادامه زندگی ادمهای بعد از جنگ را در جامعه کنونی مورد کندو کاو قرار می دهد و سپس نگاهش را بر روی نقاط تاریک مانده افرادی متمرکز می سازد که کارهای مهم کرده و می کنند اما هیچگاه دیده نمی شوند.

مرور فیلم‌های دیده بان و مهاجر در دوران جنگ بازگوکننده دفاع از تمامیت ارضی کشور در برابر دشمن، حفظ انقلاب و ارزش‌های آن است. فیلم از کرخه تا راین، به مقوله خروج از انزوای سیاسی و مشکلات ناشی از عوارض سلاح‌های شیمیایی می‌پردازد و آژانس شیشه‌ای در دوران سازندگی، با ورود به فضای شهر نشان از تمرکز حاتمی‌کیا بر مسائل اجتماعی پس از جنگ دارد. فیلم روبان قرمز دو تئوری را در واپسین‌های قرن بیستم ، مقابل هم قرار داد؛ طرح گفتگوی تمدن‌ها و در مقابل رویارویی تمدن‌های ساموئل هانتیگتون. فیلم ارتفاع پست در دوران اصلاحات به شکاف‌ها و فاصله طبقاتی در جامعه اشاره دارد، و فیلم دعوت نیز در دوران اصول گرایی هم رشد بالای سقط جنین را دستمایه کار خود قرار داده و بزرگترین معضل اجتماعی را به چالش می‌کشد. در واقع به تعبیری سینمای حاتمی‌کیا، تاریخ تصویری انقلاب اسلامی‌است که جامعه‌شناسی هر دوره را به زبان سینما روایت می‌کند و مناقشات فکری و فرهنگی جامعه را بازنمایی می‌کند، و سیری متناسب با دگرگونی زمانه و تحولاتی که ارزش‌ها و کنش‌های آدم‌ها تجربه کرده و البـته تنش‌های پر دامنه‌ای را که جامعه تجربه کرده را نیز می‌توان اضافه کرد.(1)

همچنین با تحقیق برآثار این فیلمساز می توان گفت که وی در آثارش ، در عین تأکید بر تحمیلی بودن این جنگ و اذعان به جنبه های ارزشی آن ، به نقد گفتمان رسمی از جنگ که بازنمایی شکوه حماسه و دفاع در جنگ ، موضوع محوری آن بوده و به تبعات جنگ به گونه ای در خور نمی پردازد ، پرداخته و از منظر گفتمان باز اندیشانه به جنگ و تبعات آن نگاه کرده است. نگاهی که هر چه به سمت فیلم های متأخّر او پیش می رویم پررنگ تر می شود و بیشتر از گفتمان رسمی در مورد جنگ فاصله می گیرد.(2) و به سمت و سوی مضامین اجتماعی و یا موضوعات روزی که کشور در حوزه بین الملل با آن درگیر است طی طریق می کند.

هر چه که بود و هست قهرمانان حاتمی کیا یک ویژگی مشترک دارند. همه تنها هستند و معترض و البته دوست داشتنی و مظلوم و درنهایت، مورد پسند مخاطب از حاج کاظم آژانس شیشه ای و سعید از کرخه تا راین و داود روبان قرمز بگیر تا هوشنگ به رنگ ارغوان و دایی غفور بوی پیراهن یوسف و مرتضی راشد موج مرده و حیدر بادیگارد و این ویژگی را شاید بتوان در نقط زیادی با ویژگی های حاتمی کیا یکسان دانست. و همین ویژگی هاست که حاتمی کیا و قهرمانها و سینمایش را با سایرین در سینمای ایران متمایز ساخته و جایگاهی را برای وی به وجود می آورد که به تنهایی درآن قرار می گیرد درست مثل قهرمانهای فیلمهایش.

به وقت شام آخرین ساخته حاتمی کیا در زمان نگارش این یادداشت هنوزدر جشنواره به نمایش در نیامده اما با نگاهی به انچه که در بالا راجع به حاتمی کیا و فیلمهایش گفته شد می توان پیش بینی کرد که بازهم قهرمان روایت جدید حاتمی کیا که اینبار در قامت خلبانی ظاهر شده که قرار است تا تعدادی از مردم شهر تدمر که در محاصر داعش هستند را با یک هواپیمایی ایلوشین نجات دهد، قهرمانی از جنس آدمهای قبلی اوست. با بغضی فروخورده، معترض، تنها و البته دوست داشتنی درست مثل خود حاتمی کیا.

پ.ن:

1- معصومه اسمعیلی، تاثیر تحولات اجتماعی ایران در آثار سینمای ابراهیم حاتمی کیا

2- مریم بحرینی، تحلیل آثار سینمایی ابراهیم حاتمی کیا (با تاکید بر بازنمایی جنبه هی آسیب زا و تروماتیک تجربه جنگ)

کد خبر: 904649

وب گردی

وب گردی