به گزارش خبرنگار فرهنگی ایسکانیوز، محمدنعیم فراشری، اندیشمند دو قرن پیش آلبانیایی، شخصیتی است که نبوغ ذاتی و با استعدادی دارد. هم یک سیاستمدار، هم متفکر برجسته و هم در حوزه نویسندگی و قلم زدن فوق‌العاده است. یک شاعر پُرقدرت است و در جامعه آلبانی به عنوان قهرمان ملی به حساب می‌آید. آلبانی‌ها در تقویم خود روزی را به نام «نعیم» دارند چراکه او را پایه‌گذار آلبانی نوین می‌دانند.

نعیم فراشری با این ویژگی‌ها نه تنها یک شخصیت برجسته ملی است بلکه تنها ایران‌شناسی است که در دنیا، اشعار فارسی را با قوام عالی سروده است. در آلبانی تمام مردم اعم از علوی، سنی، مسیحی و کل کسانی که به عنوان قوم آلبانیایی شناخته می‌شوند، ارادت و نگاه خاصی به نعیم فراشری دارند به همین دلیل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به پاس قدردانی از خدمات فرهنگی این ادیب بزرگ آلبانیایی و ترویج و گسترش گفت‌وگوی فرهنگی ایران و کشورهای حوزه بالکان، همایشی در روز دوشنبه (14 اسفندماه) در دانشگاه تربیت مدرس برگزار می‌کند که به این بهانه به سراغ علی‌اکبر ضیایی، رایزن اسبق فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آلبانی، کارشناس منطقه بالکان و دبیر علمی این همایش، رفتیم و با وی مصاحبه‌ای انجام دادیم. حاصل این گفت‌وگو در ادامه منتشر می‌شود.

لطفا در ابتدا درباره شاعر پارسی‌گوی و مسلمان آلبانی، محمدنعیم فراشری بگویید.

محمدنعیم قبل از اینکه شاعر پارسی‌گوی آلبانیایی‌تبار باشد، یک انسان بود. انسانی که ضمن برخورداری از دانش پایه قرآن کریم و احکام دین اسلام، به زبان فارسی، ترکی، یونانی و فرانسوی تسلط و به رموز طریقت بکتاشی آشنایی داشت.

او علاوه بر عشق به وطن، خانواده و طبیعت، ارادت خاصی به اهل بیت (ع) داشت و در سر لوحه آن، عشق به امام حسین (ع) و ابوالفضل العباس (ع) با شخصیت او عجین شده بود. او در سال 1846 میلادی در روستای فراشر در خانواده‌ای صاحب‌نام در جنوب آلبانی چشم به جهان گشود.

نعیم فراشری، سامی فراشری و عبدالله فراشری، سه برادر عضو خانواده فراشری بودند. این سه برادر از بهترین پُل‌های ارتباطی ایران و آلبانی تلقی می‌شوند که حدود قرن 18 و اوایل قرن 19 زندگی می‌کردند. اشعار او به سبک مولانا بود. شعری که بر سر مزار دختر خود می‌خواند، قصیده‌ای در وصف اوست و زیباترین و لطیف‌ترین تعابیر انسانی را برای دخترش بیان می‌کند که کمتر در ابیات فارسی می‌خوانیم.

محمدنعیم با اینکه به ایران سفر نکرده بود، بسیار پُرقدرت و عمیق زبان و ادبیات فارسی را آموخت و دیوان شعری خود را به فارسی سرود. نام این دیوان «تخیلات» است. او با این اثر یک پُل ارتباطی فرهنگی بین ایران و آلبانی ایجاد کرد. او که از بزرگ‌ترین ‌شاعران‌ بکتاشیه‌ محسوب‌ می‌شود و در ادبیات‌ آلبانی‌ نقش‌ بسزایی‌ دارد، معتقد بود که مذهب‌ در تقویت‌ جنبه‌ معنوی‌ تربیت‌ انسان‌ بسیار مؤثر است‌ و مهم‌ترین اثر خود که از آن به عنوان حماسه ملی در آلبانی تلقی می‌شود را با عنوان «کربلا» سرود. این اثر مذهبی از مهم‌ترین اشعاری است که در تکایای آلبانی قرائت می‌شود.

محمدنعیم حدود 140 سال قبل کتاب «دستور زبان فارسی نوین» را در زمان حکومت عثمانی نوشته است. یعنی جلوتر از خود ما به این مسأله پرداخت که دومین اثر فوق‌العاده اوست که در خدمت فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی بود.

فراشری با به جای گذاشتن دیوان «تخیلات» و دستور زبان فارسی، به عاملی برای استحکام پیوندهای دیرینه فرهنگی و گواهی برای نفوذ فرهنگ و ادبیات فارسی در منطقه تبدیل شد. همچنین، خلق آثار نظم و نثر به وسیله نعیم به زبان مادری باعث شد تا زبان آلبانی با ارزش و اصلاح شده و هماهنگ با رشد فرهنگ کشور تبدیل شود.

محمدنعیم‌ با علاقه‌ فراوان‌ آثار نویسندگان‌ بزرگی‌، چون: سعدی‌، حافظ، خیام و جلال‌‌الدین‌ رومی‌ را مطالعه‌ می‌کرد و تحت‌ تأثیر آنها قرار گرفت‌ و شروع‌ به‌ نگارش‌ به‌ زبان‌ فارسی‌ کرد که با نوشتن‌ دیوان‌ منظوم‌ تاریخ‌ «اسکندربیک‌» (1898 میلادی‌) در بیان‌ حماسه‌ خونین ‌کربلا، شعر حماسی‌ در ادبیات‌ آلبانی‌ را پایه‌گذاری‌ کرد.

از دیگر آثار او می‌توان‌ به‌ مجموعه‌ اشعار «کشاورزی‌ و دامداری‌«، «گل‌های‌ تابستانی» و کتاب «آرزوی‌ واقعی‌ آلبانیایی‌ها» و «تاریخ‌ اسکندربیک» اشاره‌ کرد.

آیا می‌توانید درباره کتاب «تخیلات» محمدنعیم‌ فراشری بیشتر توضیح دهید؟

دیوان «تخیلات» محمدنعیم دارای اشعار تخیلی به زبان فارسی است که بیانگر احساسات‌ و نگرش‌ درونی ‌نعیم‌ به‌ زندگی‌ است. این کتاب همانند زنجیره‌ای از آمیختگی روحیه عرفان با فلسفه اسلامی، مملو از بازتاب احساسات انسانی به واژه‌هایی مانند مرگ، زندگی، زیبایی، عشق و سرشت طبیعی انسان است.

با توجه به اینکه وزن‌ها و گاهی قافیه‌ها و کلمات درستی در اشعار این دیوان به کار نرفته بود، زهرا کدخدامزرجی، با تمرکز بر آثار نعیم فراشری، توانست واژگان به کار رفته این اثر را معادل‌یابی کند.

علاقه کدخدامزرجی به این شاعر اهل بیت (ع) او را واداشت تا به تصحیح کتاب «تخیلات» فراشری بپردازد و این کتاب همراه با مقدمه کدخدامزرجی درباره زندگینامه محمدنعیم طی سال ۱۳۸۰ به زبان فارسی در تهران منتشر شد.

چرا از «کربلا» محمدنعیم معادل «شاهنامه» فردوسی در آلبانی یاد می‌شود؟

«کربلا» مهم‌ترین اثر فراشری و معادل آن «شاهنامه» فردوسی در ادبیات ما است. همانطور که ما اشعار مولانا و حافظ را در گفت‌وگوهای روزمره خود استفاده می‌کنیم، مردم آلبانی نیز در مراسم‌های مذهبی خود از اشعار حماسه حسینی این شاعر اهل بیت (ع) استفاده می‌کنند.

این اثر مذهبی برای آلبانیایی‌ها دارای دو بُعد است؛ اول اینکه دارای اشعار مذهبی است و دوم اینکه؛ آلبانیایی‌ها در شرف استقلال و ایجاد یک آلبانی جدید بودند که آن زمان در سیطره عثمانی بود. می‌خواتسند با خلق جنبشی بزرگ به آلبانی مدرن برسند. از این رو «کربلا»ی محمدنعیم نقش سازنده‌ای در آلبانی مدرن داشته و در سراسر ابیات این حماسه حسینی از وطن‌دوستی و احیای این وطن، یاد شده است.

اگر تلاش محمدنعیم به همراه برادرانش سامی و عبدالله نبود، شاید این حماسه برای گذر از یک تاریخ مبهم که تحت سیطره حکومت عثمانی بود، به دنیای مدرن ایجاد نمی‌شد. به طور کلی «کربلا»ی فراشری بیش از آنکه ابعاد دینی داشته باشد، ابعاد حماسی برای ایجاد آلبانی مدرن داشته است.

توضیح دهید که چه اتفاقی افتاد که به نعیم فراشری به ایران خدمت کرد؟

محمدنعیم بی‌شک در ابتدا به فرهنگ خود خدمت کرد و این فرهنگ هشتصد ساله آلبانی را که متأثر از فرهنگ شرقی به ویژه ایرانی بود را به زبان شعر مطرح کرد. او در دوره حیانش که به عصر تجدید حیات ادبی و فرهنگی نیمه قرن نوزدهم در آلبانی بازمی‌گردد، ایران را ندیده بود و انگیزه سیاسی برای طرفداری از ایران دوره قاجار یا رضاخان را نداشت. او بالاترین ارزش‌های انسانی را به زبان فارسی بیان کرده است و یکی از خدمتگذاران فرهنگ خود بود و عملاً از فرهنگ ما بهره‌مند بوده است.

در دوره حیات محمدنعیم، فارسی در منطقه بالکان و ترکیه، زبان فرهنگ بود. اگر در آن زمان کتابی نوشته می‌شد، سعی می‌کردند دیباچه کتاب را به زبان فارسی بنویسند و چون موزون بود، معانی بلند و معنوی را به زبان فارسی می‌نوشتند؛ بنابراین دو فرهنگ شرق و غرب در آلبانی شکل گرفت و امروز می‌توانیم از پیوند این دو فرهنگ، بهره‌برداری کنیم و تعامل داشته باشیم به گونه‌ای که هویت خود را از دست ندهیم و باعث شکوفایی فرهنگ ایرانی بیش از پیش شویم.

درباره تأثیر افراد و شخصیت‌های ادبی بالکان مانند فراشری در حوزه قدرت نرم دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران بگویید.

یکی از مؤلفه‌های دیپلماسی فرهنگی ما ادبیات فارسی است و محمدنعیم فراشری کسی است که بهترین ارزش‌های فرهنگی ایران را گلچین کرد و به مردم کشورش شناساند. او یکی از پیشتازان فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در منطقه بالکان است؛ به گونه‌ای که درهای بسته بالکان و حتی اروپا را به روی جمهوری اسلامی ایران برای توسعه روابط فرهنگی باز می‌کند.

بنابراین، محمدنعیم، شاه‌کلید اصلی دیپلماسی فرهنگی را به ما معرفی می‌کند و از این باب می‌توان دریافت که اروپا نیازمند چه محصولاتی از مشرق‌زمین است؛ چراکه ایران و آلبانی دارای یک سابقه دیرینه تمدنی و تعاملی فرهنگی در ادوار گذشته بوده و هستند.

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قصد دارد همایش بین‌المللی «بررسی اندیشه‌های نعیم فراشری» را در تهران برگزار کند که گویا شما دبیر این همایش هستید. درباره نحوه برگزاری و محورهای مهم این همایش توضیح می‌دهید؟

دبیرخانه گفت‌وگوی فرهنگی- بین‌المللی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با همکاری دانشگاه تربیت مدرس، انجمن‌های علمی، رایزنی فرهنگی کشورمان در آلبانی و صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران، این همایش را 14 اسفندماه جاری به منظور بهره‌گیری هرچه بیشتر از ظرفیت‌های علمی و دانشگاهی کشور در مسیر گسترش مناسبات فرهنگی بین گروه‌های مرجع ایرانی و آلبانی، برگزار می‌کند.

در واقع برگزاری این همایش فرصت مغتنمی برای قدردانی از محمدنعیم فراشری، شاعر و ادیب برجسته پارسی‌گوی آلبانی است تا مردم بدانند چنین ذخیره فرهنگی در اروپا وجود دارد. همچنین در این همایش در نظر داریم اندیشه‌ها و نقش تأثیرگذار فرهنگی فراشری در منطقه بالکان و ایران، به ویژه حماسه «کربلا»ی او که منطق اهل بیت (ع) را بیان کرده را بررسی کنیم و از رجب‌ میدانی، رییس جمهور سابق آلبانی دعوت کرده‌ایم تا در این مراسم حضور یابد.

گفت‌وگو: مهسا صبوری