به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری ایسکانیوز، علوم سیاسی مانند بسیاری از رشتههای علوم انسانی، گرایشهای مختلفی دارد که گاه با هم تفاوتهای ماهوی پیدا میکنند. یکی از این گرایشها، روابط بینالملل است که تا اندازه زیادی با سایر گرایشهای علوم سیاسی تفاوت ماهوی دارد البته از دل روابط بینالملل نیز یک گرایش تخصصی تر یعنی مطالعات منطقهای بیرون میآید.
این تخصصگرایی، برآمده از یک نیاز عمومی در کشور و همچنین لزوم، انباشت پژوهشهای علمی و همچنین تربیت متخصص، برای حل مسائل جامعه است.
مطابق آنچه که در معرفی گروه مطالعات منطقهای دانشگاه تهران آمده است، رشته آموزشی مطالعات منطقه ای، در طول نیم قرن اخیر، در محافل دانشگاهی، علمی و پژوهشی در جهان، اهمیت فزاینده ای یافته و این رشته، به عنوان یکی از رشته های مجموعه علوم سیاسی، از کاربردی ترین گرایشها در این حوزه علمی به شمار می آید.
در ایران هم از سال 1380، مطالعات منطقه ای، به عنوان یکی از گرایشهای زیر مجموعه گروه روابط بین الملل دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، آغاز به کار کرد. تا اینکه در سال 1386، با تشکیل گروه مطالعات منطقه ای، این رشته آموزشی در این دانشکده دایر شد. این گروه، را باید اولین و به نوعی مهمترین گروه مطالعات منطقه ای در ایران است و تنها گروه مطالعات منطقهای در کشور است که در مقطع دکتری، دانشجو میپذیرد.
این رشته آموزشی دارای 13 گرایش است که در حال حاضر، در دانشگاه تهران، در مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته، در چهار گرایش «خاور میانه و شمال آفریقا» ، «آسیای مرکزی و قفقاز» ، «اروپا» و «آسیای جنوب شرقی» ، و ، در مقطع دکتری ، در چهار گرایش «خاور میانه و شمال آفریقا» ، «آسیای مرکزی و قفقاز» ، «اروپا» و «منطقه آمریکای شمالی (حوزه نفتا)» دانشجو می پذیرد.
اما بد نیست، سوابق علمی اعضای هیئت علمی مهمترین گروه مطالعات منطقهای کشور، بررسی شود. گروهی که سوژههای مورد مطالعه آنها، نه کم است و نه انتزاعی است.
در صفحه معرفی این گروه، هدف آن را تربیت و آموزش متخصصان و کارشناسان مختلف عنوان کرده است. این گروه 13 عضو دارد. و انتخاب الهه کولایی به عنوان رئیس این گروه در روزهای اخیر برخلاف رای اعضای هیئت علمی مطالعات منطقهای، آنها را بر سر زبانها انداخت.
البته چهره هایی همچون صادق کوشکی در کنار الهه کولایی، به جذابیت این گروه میافزاید. البته این دو تنها چهرههای این گروه نیستند حمزه صفوی(فرزند سرلشگر صفوی) و محمد جمشیدی(از چهره های نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی در دوره سعید جلیلی) را نیز باید در فهرست چهرهها نوشت.
اگرچه ملاک قرار دادن تعداد کتاب و مقاله، برای ارزیابی علمی اساتید و دانشجویان یک خطای استراتژیک است اما با توجه به روند فعلی آموزش عالی کشور (که «مقاله سالار» است)، تعداد کتاب ها و مقالات اعضای هیئت علمی گروه مطالعات منطقهای دانشگاه تهران مورد بررسی قرار گرفت با این قید که نویسنده این کتابها یا مقالات، تنها خود عضو هیئت علمی باشد. نتایج برای یک گروه تخصصی چندان رضایت بخش نیست.
داوود آقایی که از اساتید پرسابقه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران محسوب میشود، چهار کتاب در حوزه مطالعات منطقهای دارد. "جایگاه اتحادیه اروپا در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران" ، "سیاست و حکومت در عربستان سعودی" ، "جایگاه اتحادیه اروبایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران" و "سیاست و نقش انگلیس در ایران از نهضت ملی شدن نفت تا پیروزی انقلاب اسلامی."
عناوین مقالات وی نیز قابل توجه است:
باز خوانی پرونده شرکت نفت ایران - انگلیس در دیوان بین المللی دادگستری
بررسی عملکرد شورای امنیت در حل بحران بوسنی و هرزگوین
چشم اندازی بر ژئوپولتیک جهان اسلام در بازی قدرت و رهبری جهانی ، فرصت ها و چالش ها
عملکرد شورای امنیت در قبال بحران سومالی
سازمان ملل متحد ، گذشته و حال
قضیه لاکربی و حدود اختیارات شورای امنیت
سیاست خارجی وارونه آمریکا
نقش سازمان ملل متحد در جهان متلاطم
بازخوانی پروندۀ کارکنان دیپلماتیک و کنسولی ایالات متحدۀ آمریکا در تهران
نقش روسیه در بحران یوگسلاوی
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران جنگ هشت ساله ( با نگاهی به جایگاه جامعه اروپایی در این سیاست )
چالش های حقوقی فراروی ایران و آمریکا بر سر پرونده ایرباس
چشم انداز قدرت نرم هند ، فرصت ها و چالش ها
آسیای مرکزی بزرگ تر از افسانه تا واقعیت
تالیفاتی که بیشتر در زمینه سازمانهای بینالمللی و حقوق بینالملل داشته است و در حوزههای مطالعات منطقهای عملا عربستان تا هند و آسیای مرکزی تا سیاست خارجی آمریکا را پوشش داده است و از پراکندگی گسترده رنج میبرد.
وضعیت محمد جمشیدی دیگر عضو گروه مطالعات منطقهای دانشگاه تهران، وضعیت بهتری است. وی دو کتاب تالیفی دارد که هر دو مرتبط با مطالعات منطقهای اما با دو حوزه متفاوت است:
کتاب " راست مسیحی و سیاست خارجی آمریکا" و کتاب "سیاست خارجی خاور میانه در اینه نظر و عمل"
از طرف دیگر وی 7 مقاله تالیفی شخصی دارد که هر 7 مقاله وی مرتبط با سیاست خارجی آمریکاست هرچند بیشتر آنها سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران را مدنظر دارد.
احمد دوست محمدی تنها یک کتاب تالیفی در خصوص دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران دارد و تنها مقاله وی که به تنهایی نگاشته است با عنوان "مدنیت در مسلخ: جنبش اشغال زیر سایه ی خشونت دولت پلیسی" در فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا منتشر شده است
بهاره سازمند عضو دیگر گروه مطالعات منطقهای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، نیز تالیفات جالبی دارد:
منطقه گرایی و هویت مشترک در جنوب شرق آسیا
سیاست خارجی قدرتهای بزرگ
رویاروئی غرب با اسلام و طرح تهدید امنیتی جدید پس از 11 سپتامبر 2001
نوروز و هویت
نوروز و همگرایی فرهنگی در حوزه تمدنی ایران
کانونهای تفکر جهان
نوروز و همگرایی فرهنگی
که از این بین، سه کتاب را میتوان در خصوص مطالعات منطقه ای دانست و آن هم نه یک منطقه مشخص. اما مقالات وی که به تنهایی نگارش شده است، از قرابت بیشتری نسبت به مطالعات منطقه ای برخوردار است. وی از 11 مقاله تالیفی، 4 مقاله در خصوص منطقه جنوب شرق آسیا نوشته است:
مطالعه سازمان های بین المللی از چشم اندازی تئوریک
آسه آن و تهدیدات جدید امنیتی
زنان و هویت سازی: تحولات و آسیب ها
تحلیل سازه انگارانه از هویت ملی در دوران جنگ تحمیلی
جهانی شدن و تحول مفهوم دولت ملی
فرهنگ فضا و دولت مدرن
فرهنگ و حقوق بشر در پرتو جهانی شدن
بررسی همگرایی اقتصادی در میان اعضای آسه آن از منظر بین حکومت گرایی
بازنمایی های هویتی و آیینی نوروز در کشورهای حوزه تمدنی ایران
تغییر اقلیم و امنیت زیست محیطی در جنوب شرق آسیا؛ واکاوی فعالیت های آسه آن
منطقه گرایی در شرق آسیا: آسه آن +3 فرصت ها و چالش ها
علی صباغیان از6 کتاب تالیفی خود 3 عنوان را به مطالعات منطقهای در گرایش اروپا اختصاص داده است. عنوان یکی از کتابهای غیر اروپایی وی نیز جالب است: جام جهانی فوتبال؛ هویت ملی و منزلت بین المللی
وی 8 مقاله علمی دارد که به تنهایی نوشته است:
مبانی اسلامی حق حاکمیت مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
امنیت انسانی و دفاع همهجانبه
امنیت انرژی و روابط اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی
حج و قدرت نرم جمهوری اسلامی
پیامدهای پیوستن روسیه به سازمان جهانی تجارت
شکست چندفرهنگگرایی در اروپا و پیامدهای آن برای مسلمانان ساکن کشورهای این قاره
بایسته های شکل گیری نظام تجاری جهانی عادلانه و شفاف
دیپلماسی ورزشی
راهبردها و مؤلفههای سیاست تجاری مشترک اتحادیه اروپا
که از این بین 3 مقاله مربوط به مطالعات اروپاست و باقی از دیپلماسی ورزشی تا مبانی حق حاکمیت در قانون اساسی ایران را شامل میشود.
کتاب های تالیفی دکتر سیدحمزه صفوی همامی نیز در نوع خود بینظیر است:
مصر
عربستان
قطر
جمهوری ترکیه
پاکستان
مالزی
امارات متحده عربی
و
کالبد شکافی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
موضوعات مقالات وی جالب تر نیز میشود:
نقش هویت زنان مهاجر در کشورهای اروپایی بر همگرایی فرهنگی
مسلمانان و روند همگرایی سیاسی و فرهنگی در اروپا مطالعه موردی هویت جمعیتی مسلمانان سامن در پاریس و بروکسل
تأثیر موقعیت ژئوپلیتیکی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
و
ریشه های ژئوپلیتیک تهاجم نظامی عربستان به یمن
تالیفات ایشان از مالزی تا قلب اروپا کشیده می شود.
اما محمدصادق کوشکی دیگر عضو هیئت علمی گروه مطالعات منطقهای هیچ مقاله یا کتابی که در حوزه مطالعات منطقه ای باشد و وی به تنهایی تالیف کرده باشد، ندارد.
کتاب هایی که ایشان تالیف کرده است از سبک زندگی انقلاب اسلامی تا افتاب و ایینه بررسی نسبت دین وسینما را شامل میشود و این گستردگی در مقالات وی نیز به چشم میخورد. وی تنها یک مقاله علمی و پژوهشی دارد که عنوان آن نیز " تئوری وحدت حوزه و دانشگاه در انقلاب اسلامی" است.
سید حامد موسوی از اعضای جدید الورود گروه مطالعات منطقهای است. وی چهار مقاله علمی دارد که میتوان هر 4مورد آن را مرتبط با مطالعات منطقهای دانست.
اکبرولیزاده نیز 4 مقاله دارد و البته 2 مقاله نیز در رزومه وی به صورت ناقص منتشر شده است که مشخص نبود به تنهایی نگاشته شده و یا مقالهی مشترک است اما به هر حال از این 4 مقاله جز یک مقاله که عنوان" بررسی آثار جدید رسیدگی به تخلفات رانندگی در ایمنی ترافیک و کاهش تصادفات" را یدک میکشد، مرتبط با مطالعات منطقهای است.
سیدمحمد هوشی سادات وضعیت مطلوبتری از جنبه تخصصگرایی در آثار دارد. وی 5 کتاب در خصوص منطقه غرب آسیا دارد که از این بین سه کتاب به زبان انگلیسی است. وی 7 مقاله علمی نیز دارد که مرتبط با مطالعات منطقهای غرب آسیا به ویژه در حوزه انرژی است.
محمدرضا مجیدی نیز تالیفاتی به زبان فرانسه و فارسی دارد اما بیشتر مطالعات حقوقی است تا مطالعات منطقهای. در آثار وی " اخلاق در علم" و " بررسی نقش عوامل سیاسی و امنیتی در سیاست گذاری سازمانهای مردم نهاد ایرانی" به چشم میخورد.
رکسانا نیکنامی عضو جدیدالورود گروه مطالعات منطقهای، که از فراغ التحصیلان همین گروه در گرایش اروپا میباشد، که از یک کتاب و 4 مقالهی وی، همه به حوزه اروپا اختصاص دارد.
اما الهه کولایی که سیاسیترین چهره این گروه محسوب میشود 47 مقاله علمی دارد که بخش زیادی از این مقالات متعلق به دهه70 شمسی است و وی در سال های 1390 تا 1396 تنها دو مقاله تالیف کرده است.
عمده این مقالات مرتبط با مطالعات آسیای مرکزی، قففقاز و روسیه است. اما در این بین مقالاتی با عنوان" نقش زنان در ترویج فرهنگ صلح" تا اطلاحات در اسپانیا" نیز به چشم میخورد. وی 11کتاب در زمینه تخصصی خود نیز دارد.
البته در تعداد آثار، باید سوابق این اساتید را درنظر داشت. الهه کولایی و داوود آقایی بیش از بیست سال در کسوت استادی قرار دارند و باید تعداد آثار بیشتری را ارائه داده باشند.
اما با توجه به تعداد کارهای علمی این گروه، تمرکز بر حوزههای تخصصی، وضعیت مطلوبی ندارد. با توجه به تخصصی بودن این رشته و نیاز کشور به صاحبنظران در حوزههای مربوطه، باید اقدامات جدیتر برای انباشت علمی در رشتههای مختلف علوم انسانی به ویژه گرایشهای تخصصی همچون مطالعات منطقهای صورت بگیرد. بسیاری از اساتید دچار پراکندگی موضوعی برای فعالیت علمی هستند و این پراکندگی، انباشت علمی و تخصصی شدن را مختل میکند. نیاز است اساتید جوانتر که سوابق علمی تخصصیتری دارند نسبت به این تمرکز موضوعی اهتمام داشته و آن را به تولید علم در حوزههای مربوطه برسانند.