معرب واژه زنگان است. مخفف شده واژه کهن زندیگان به معنی اهل کتاب زند، معروف‌ترین کتاب زرتشتی در دوران ساسانی. مردمش به زبان‌های ترکی آذری، فارسی، تاتی و برخی نواحی گیلگی سخن می‌گویند. طبیعتی زیبا دارد و هوایی خنک، البته بسیار سرد در زمستان. زنجان، گزینه مناسبی برای سفری یک یا دو روزه و دیدار سرزمین جاذبه‌‌های شگفت انگیز؛ بزرگترین غار آهکی جهان و بلندترین گنبد آجری دنیا که با نام سلطانیه و زنجان گره خورده، است.

اما سفر به زنجان فقط به شهر زنجان محدود نمی‌شود. شهرهای بین راه از جاده اصلی به فرعی‌هایی منشعب می‌شوند و فاصله آنها از یکدیگر زیاد نیست. در میان طبیعت اطراف جاده و شهرهای کوچک با جاذبه‌های بسیارِ تاریخی که هر یک حداقل یک جاذبه شاخص برای جذبتان دارد، گزینه متنوعی برای سفرتان خواهد بود.

تپه‌ماهورهای اطراف جاده بنا به فصل سفرتان رنگ‌و منظره‌های متنوع و متفاوتی را در پیش چشمانتان رقم می‌زند، پاییز رنگین، بهار سبز و زمستان برفی سفیدپوش ارمغان این خطه حاصلخیز کشورمان است.

گنبد سلطانیه، ابهر، خدابنده شهرهایی هستند که هر یک می‌توانند در مسیر تهران به زنجان، مقصد شما باشند. توقفی کوتاه در هر کدام برای اینکه تنها راه مسقیم جاده را نرفته باشید و از دیدنی‌های بین راه غافل نمانید.

چگونه برویم

اگر قصد سفر با وسایل نقلیه عمومی دارید، از تمامی شهرهای بزرگ ایران برای زنجان اتوبوس وجود دارد. اگر دلتان هوای سفری آرام‌تر دارد و دوست دارید مسافت را آهسته از دیده بگذرانید می‌توانید سراغ قطارهای تهران- زنجان و یا تهران- تبریز  بروید و سفر ریلی را تجربه کنید.

با وسیله شخصی هم اگر قصد سفر دارید، آزادراه قزوین- زنجان گزینه پیش روست البته از تهران.

از تهران که راهی شوید، اتوبان کرج آغاز مسیر سفر است. بعد از کرج به سمت قزوین باید رفت. مسافتی حدود 124 کیلومتر. بعد از قزوین تابلوهای راهنما به شما خواهد گفت که مسیر مستقیم را ادامه دهید تا به عوارضی برسید. عوارضی چند نرخ متفاوت نسبت به مقصد اعلامی شما دارد. گزینه ابهر را انتخاب کنید و راه را ادامه دهید. از اینجا تا زنجان 167 کیلومتر فاصله است. 32 کیلومتر بعد تابلوی تاکستان نمایان می‌شود. شهر انگورها.

ابهر و خدابنده

در ادامه مسیر تابلوی خروجی ابهر را که دیدید از آزادراه خارج شوید. مسافتی کوتاه تا ابهر باقی مانده است. در این مسیر باغ‌های انگور فراوانی در کنار جاده خواهید دید که زیبایی خاص دارند.

ورودی کمربندی ابهر به سمت قیدار را باید پیش بگیرید. به میدانی می‌رسید که نمادی از انگور دارد. سمت راست میدان بارگاهی خواهید دید که گلدسته‌ای فیروزه‌ای دارد که امامزاده زیدالکبیر است.

امامزاده زیدالکبیر در منتهی‌الیه شرق شهرستان ابهر در استان زنجان قرار دارد. گنبد این بنا با گلوی مخروطی و بلند خود تداعی‌کننده برج‌های آرامگاهی است. از جمله ویژگی‌های این گنبد سطوح خارجی آن است که دارای پوشش کاشی فیروزه‌ای مزین به طرح‌های هندسی و کاربندی رنگی زیبای آن بر سطح گچی در نمای داخلی است.

بدنه گریو بلند، از آجرکاری زیبایی برخوردار است. بلندی دکل بنا ۱۳ متر، ارتفاع گنبد، و قطر ساقه آن ۵ متری است. گنبد بنا از نوع دو پوسته بوده که پوسته داخلی آن در ارتفاع ۵ متری از سطح بقعه قرار دارد.

در ادامه مسیر بعد از میدان سمت چپ جایگاه پمپ بنزین و گاز طبیعی خواهید دید که می‌توانید سوخت‌گیری کنید. باقی مانده مسیر تا شهر خدابنده یا قیدار جاده‌ای آسفالته معمولی حدود 60 کیلومتر  است. در میانه راه گردنه‌ای پیش رو دارید. سمت چپ گردنه، دریاچه  سدمخزنی که تازه افتتاح شده است قرار دارد. می‌توانید توقفی کوتاه داشته باشید و از بالادست دریاچه را تماشا کنید.

 خدابنده، آرامگاه قیدار نبی است. از نوادگان حضرت اسماعیل و جد پیامبر است. آرامگاه در مرکز شهر قرار گرفته است. تابلوهایی قهوه‌ای رنگ هم راهنمای شماست تا به راحتی مسیر را بیابید.

پس از زیارت  و دیدار قیدار نبی، با استفاده از تابلوهای راهنما مسیر همدان را دنبال کنید تا از شهر خارج قیدار خارج شوید. از قیدار باید به سمت زرین‌رود و گرماب بروید. 42 کیلومتر از مسیر را که طی کنید به دوراهی گرماب می‌رسید. مسیر مستقیم به شیرین‌آباد و همدان می‌رود. باید جاده سمت راست را پیش بگیرید. 28 کیلومتر بعد، قبل از ورود به گرماب جاده‌ای فرعی با تابلویی که دارد شما را به غار زیبای کتله‌خور می‌برد.

گرماب و کتل خور

کٌتل یعنی کوه کم ارتفاع و خور هم به معنی خورشید است. کتل خور، کوه خورشید است. این غار به سال 1330 توسط کوهنوردی زنجانی شناسایی شد. به لحاظ كيفيت بلورها و قنديل‌ها، زيبايي و تعداد طبقات اين غار به عنوان اولين غار آهكي جهان شناخته شده است. گمان مي‌رود اين غار داراي 7 طبقه باشد اما تا كنون 3 طبقه از آن كشف شده است و نيز گفته می‌شد در انتها به غار علي‌صدر(سرد) در همدان متصل مي‌شود! این گمان با کاوش و نقشه‌برداری غار توسط انجمن غارنوردان و غارشناسان ایران باطل شد.

كشف اسكلت انسان در 100 متر ابتدايي غار حكايت از سكونت انسان‌هاي نخستين در غار دارد. امروزه اين غار مورد بهره‌برداري توریستی قرار گرفته و حدود 2 كيلومتر مسير مستقيم براي بازديد عموم و حدود 4 كيلومتر برای ورزشكاران و صخره‌نوردان قابل دسترسي است. برای ورود به غار به ازای هر نفر باید 5000 تومان بپردازید. هر یک ساعت یکبار راهنمایان محلی همراه گردشگران غار را بازدید و توضحیات لازم را می‌دهند. به دليل شباهت اشيا پيرامون ما در دنياي بيرون به قسمت‌هايی از غار اسامي‌ای همچون ميدان شير خوابيده، ميدان چهل ستون، ميدان بيستون، تالار عروس، شتر با جهاز، اتاق عقد، تالار عقد و .... اطلاق شده است.

وجود قنديل‌هاي زيبا و شفاف آهكي و استالاكتيت‌ها و استالاگميت‌هاي گٌل كلمي و وجود ستون‌هاي آهكي عظيم در غار كه حاصل پيوستن استالاكتيت‌ها و استالاگميت‌هاي آهكي هستند از ويژگي‌هاي منحصر به‌فرد غار به شمار مي‌آيند.

کجا بمانیم

در محوطه اطراف غار تعدادی آلاچیق بنا شده است. در جوار آلاچیق‌ها آب آشامیدنی به صورت لوله‌کشی فراهم است. اگر اهل پخت و پز در سفر باشید می‌توانید از محل‌هایی که بین آلاچیق‌ها برای کباب فراهم شده استفاده کنید. سرویس بهداشتی، پارکینگ، بوفه، رستوران و محل بازی کودکان هم در دسترس است. درون آلاچیق‌ها می‌توان چادر به پا کرد و شبی آرام با هوایی بدون آلودگی را سپری کرد.

مقصد بعدی سلطانیه است. مسیر همان است که آمده‌اید. باید به قیدار بازگردید. پیشنهاد می‌شود از مسیر فرعی دیگری که وجود دارد دیدن کنید. در ابتدای مسیر به سمت زرین‌رود که قرار می‌گیرید قبل از رسیدن به روستای حصار سفلی تابلویی وجود دارد که بر روی آن نوشته «خدابنده» که سمت چپتان قرار دارد. باید وارد آن جاده شوید. از روستاهای قویی، قازقلو، بورون، کسیک می‌گذرید تا به دوراهی برسید. مسیر شما سمت راست خواهد بود. 18 کیلومتر بعد به حصار می‌رسید. 6 کیلومتر بعد در قیدار خواهید بود. مسیر را اگر ادامه دهید از قیدار خارج می‌شوید.

حالا باید یه سمت سلطانیه  بروید. سمت چپ شما جایگاه پمپ بنزین و گاز طبیعی است. عجله نکنید و از مناظر اطراف جاده لذت ببرید. فقط41 کیلومتر تا سطان آجری فاصله دارید.

علاوه بر مراکز اقامتی و مسافرخانه‌هایی که در هر شهری وجود دارد، در شهر ابهر هتل یک ستاره ای هست که جای مناسبی برای ماندن است. در سلطانیه و قیدار و خدابنده امکان ماندن و محل اقامتی وجود ندارد اما در کتله خور سوئیت برای اقامت و کمپ برای ماندن مناسب است. شهر زنجان هم با 7 هتل که 2، 3 و 4 ستاره هستند میزبان مسافران است و مناسب برای ماندن و اقامت.

سلطان آجری، گنبد سلطانیه

اینجا شهری است که حدود 7 قرن است که سلطانیه را میزبان است. سلطان محمد خدابنده  سلطانی مغولی و تازه مسلمان شده این برج را ساخت تا مرقد امام اول شیعیان سازد. دست تقدیر اینجا را آرامگاه خودش کرد. 700 سال از این ماجرا می‌گذرد و گنبد آجری سلطانیه استوار و قد برافراشته خودنمایی می‌کند و توانست هفت سال قبل خود را در فهرست میراث جهانی جای دهد. سلطانیه از مهمترین نمونه‌های معماری دوران ایلخانی است که هم بر معماری ایران تاثیر گذاشته و هم ردپایی از آن در میان آثار جهانی از جمله معماری کلیسای سانتاماریا دلفیوره (مریم مقدس) در فلورانس ایتالیا دیده می‌شود. این سازه بزرگ آجری 5/48 متری، مجموعه آرامگاه الجایتو یا همان سلطان محمد خدابنده هشتمین ایلخان مغول است.

سلطانیه را همه به گنبدش می‌شناسند. ورودیه برای بازدید از طبقات گنبد برای هر نفر 2000  تومان است. اگر پله‌های مدور آجری را بالا بروید در طبقه بالایی به اقتدار این بنا پی خواهید برد. همچنان که نگاهتان به سقف است و تزئینات سقف و ارسی‌ها را از دیده می‌گذرانید، نیم نگاهی هم به اطراف بیاندازید. چلپی اوغلی که بنایی است سنگی و به عنوان مهمانخانه مورد استفاده بوده و نیز مقبره ملاحسن کاشی را هم در دو گوشه شهر که فاصله اندکی با گنبد دارند، می‌توانید از بالا ببینید.

ملاحسن کاشی

ملاحسن کاشی از شاعران معروف دربار سلطان محمد خدابنده بوده است. ساخت بقعه‌ای برای ملاحسن به دلیل علاقه سلطان محمد خدابنده به او بوده است. گنبد بنا از نوع گبندهای سه‌پوش است.

برای رفتن به شهر زنجان از سلطانیه تا آزادراه که حدود 7 کیلومتر است را باید بپیمایید. قبل از ورود به آزادراه سمت چپ جایگاه سوخت گاز طبیعی قرار دارد. وارد آزادراه زنجان که شدید 36 کیلومتر بعد به زنجان می‌رسید.

شهر زنجان و دیدنی‌هایش

اگر با تور به زنجان بروید بازار، عمارت ذوالفقاری که جای مردان نمکی است و رختشویخانه از جاهایی است که حتما بازدید خواهید کرد. اما با سفر شخصی این امکان برایتان فراهم می‌شود که از جاذبه‌های بین راه هم دیدن کنید.

علاوه بر آن، غذاهای محلی زنجان را که متاسفانه همچون اغلب شهرهای ما در رستوران‌ها نمی‌توانید یا به سختی می‌توانید بیابیدش، در روستاها و شهرهای کوچک بین راه امکان تجربه‌اش را خواهید یافت. غذاهای محلی مانند آش گندم، خورش شش انداز، دوغزاماج، یاغ چوربا را اگر در هر جای زنجان یافتید برای یک بار هم شده تجربه کنید.

اگر اهل خرید سوغاتی باشید هم می‌‌توانید انگور، شیرینی محلی، چاقو، چاروق و گیوه را به عنوان ره‌آورد سفر خریداری کنید.

عمارت ذوالفقاری

در شهر زنجان را اگر بخواهید عمارت ذوالفقاری را ببینید که در بسته پیشنهادی این سفر کوتاه قرار دارد، سراغ سبزه میدان را باید بگیرید تا به بافت قدیمی زنجان برسید. خانه ذوالفقاری زنجان به صورت موزه قابل بازدید است. از سال 86 به بعد محل استقرار مردانی است که حدود 2300 سال قدمت دارند. اینان را مردان نمکی می‌گویند. این مردان را از معدن نمک چهرآباد بیرون آورده اند.

رختشویخانه

این رختشویخانه در قلب بافت قدیمی زنجان در محله‌ای به نام باباجمال چوقوری جای دارد. می‌گویند رئیس وقت بلدیه (شهرداری) زنجان نزدیک به صد سال پیش بانی ایجاد این بنا شده تا زنان شهر در امنیت و دور از سرمای زمستان شستشو را انجام دهند. فراموش نکنید به سخنان راهنمای موزه درباره سه قسمت اصلی بنا و تامین آب، نحوه آبکشی و نظافت توجه ویژه داشته باشید. زنان و نحوه شستشو را هم اکنون با نمادهایی بازسازی کرده‌اند تا همه چیز برای گردشگران ملموس باشد. در این بنا فردی به نام حیدری مشغول دوخت و دوز پای‌افزاری است به عنوان چاروق. بزرگترین چاروق دنیا را هم در یکی از اطاقک‌های رختشویخانه می‌توانید ببینید.

دو کیلومتر بازار

به طور حتم بازار زنجان برای کسانی که اهل خریدند و می‌خواهند یادگاری از سفر به همراه بیاورند لذتی ویژه به همراه خواهد داشت. بازاری که به این زودی‌ها تهش در نمی‌آید چون طولانی‌ترین راسته بازار ایران به طول 2 کیلومتر را قدم می‌زنید. این بازار در زمان آقامحمدخان قاجار کلید خورد و در زمان فتحعلی‌شاه افتتاح شد! همه جور کسب و کاری در بازار یافت می‌شود و می‌توانید خرید کنید فقط یادتان باشد که روزهای جمعه بازار تعطیل است.

کاروانسرای سنگی

تنها بازمانده کاروانسراهای زنجان همین کاروانسرای سنگی است. برای سرک کشیدن به این کاروانسرا باید سراغ راه‌آهن زنجان را بگیرید. یک وعده غذایی، ناهار یا شام را می‌توانید در اینجا میل کنید چون این کاروانسرا به رستورانی سنگی بدل شده است.

نرگس لطیف پور- سرویس اجتماعی