مهاجرت های محیط زیستی و مشاغل سبز

کم آبی و از بین رفتن منابع آبی در چند سال اخیر سبب شکل گیری مهاجرت محیط زیستی شده که این مساله به پدیده حاشیه نشینی به ویژه در اطراف کلانشهرها دامن زده است، کارشناسان معتقدند ایجاد مشاغل سبز راهگشای کم رنگ کردن این چالش است.

به گزارش ایسکانیوز، کم آبی برای کشوری مانند ایران که دارای اقلیمی گرم و خشک است عوارض زیادی و گاها جبران ناپذیری به همراه دارد؛ از بین رفتن زمین های کشاورزی و خشک شدن مراتع و به دنبال آن بیکار شدن کشاورزان و دامداران، خالی شدن خانه ها، متروکه شدن روستاها و افزایش حاشیه نشینی در شهرها به ویژه کلانشهرها را به دنبال دارد.
طبق بررسی های صورت گرفته، حدود نیم قرن اخیر یکی از بزرگترین بحران هایی که اکنون دامن کشور را گرفته متروکه شدن روستا و افزایش حاشیه نشینی است، آماری که معاونت روستایی نهاد ریاست جمهوری اعلام کرده می گوید از سال 1335 تا به امروز بیش از 34 هزار روستا در ایران خالی از سکنه و متروکه شده است.
اکنون روستاهای اطراف تالاب بختگان، جازموریان، هامون در سیستان و بلوچستان، روستاهای اطراف دریاچه ارومیه ، روستاهای منطقه آلماگل، آلاگل و آجی گل و بسیاری از روستاها در خوزستان در منطقه هورالعظیم در شمار قربانیان مهاجرت های محیط زیستی قرار گرفته اند.
در واقع از بین رفتن زیست بوم هایی مانند تالاب ها که معیشت اهالی اطراف آن به آن وابسته است به این مساله دامن زده است، اکوسیستم ها سالانه حداقل 33 تریلیون دلار ارزش خدماتی به وجود می آورند که 4.9 تریلیون دلار آن از طریق تالاب ها تامین می شود. در یک مطالعه موردی در ایران ارزش تالاب ها در هر هکتار مشخص شد، به عنوان مثال تالاب های خورخوران در هرمزگان 67 میلیون ریال، چغاخور در چهارمحال و بختیاری 47 میلیون ریال، امیرکلایه در گیلان 50 میلیون ریال برآورد شده است بنابراین وقتی تالابی را از دست می دهیم در واقع تمام این خدمات و کارکردها را نیز از دست می دهیم.
بر این اساس دولت سیاست اشتغال سبز را مطرح کرد، شاید در گذشته وقتی در مورد اشتغال سبز صحبت می شد، کمی غیر متعارف به نظر می رسید اما امروزه به ویژه به دلیل تجربه کشور در حوزه کمبود منابع آب، مساله اشتغال سبز بیشتر قابل فهم و لمس شده است.
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران روز یکشنبه درباره مهاجرت های محیط زیستی به خبرنگار علمی ایرنا گفت: حفظ منابع آبی نقش مهمی در ماندگاری مشاغل روستایی و خالی نشدن آنها از سکنه دارد، تالاب ها یکی از منابع درآمدی و معیشتی اهالی اطراف خود است که در صورت خشک شدن مهاجرت های محیط زیستی را به همراه خواهد داشت.
ابوالفضل آبشت افزود: تالاب ها خدمات و کارکردهای زیادی مانند تعدیل آب و هوای منطقه، تصفیه آب، حفظ تنوع زیستی، صیادی و تامین معیشت اهالی بومی را به همراه دارد بنابراین وقتی تالابی را از دست می دهیم در واقع تمام این خدمات و کارکردها را از دست داده ایم که خروجی این از دست رفتن را به صورت گرد و غبار، افزایش آفات نباتی، مهاجرت های اجتماعی و دسته جمعی در قالب مهاجرت های محیط زیستی می بینیم.
وی اظهار داشت: اکنون شاهد مهاجرت های محیط زیستی زیادی در حوضه آبریز هامون هستیم البته اکنون در بسیاری از حوضه های آبریز تالابی شاهد این مهاجرت ها هستیم که اگر خشک شدن تالاب ها با این روند ادامه یابد این مساله هم بیشتر می شود و در پی آن حاشیه نشینی افزایش می یابد.
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران گفت: 42 نوع تالاب در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده که 41 نوع آن در ایران وجود دارد فقط یک نوع تالاب های مناطق سردسیر قطبی است که در کشور ما نیست، از این رو ایران کشوری مستعد برای حضور تالاب است اما مساله مهم حفاظت از آنها است.
آبشت افزود: تالاب هایی که کارکرد خود را از دست می دهند و در خطر تهدید جدی قرار می گیرند در فهرست مونترو ثبت می شوند که کشورهای عضو کنوانسیون رامسر به دلیل تعهدی که دارند باید اقداماتی انجام دهند تا این تالاب ها از این فهرست خارج شوند.
وی ادامه داد: در ایران 35 تالاب در قالب 24 عنوان در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است، از این تعداد 6 تالاب مانند تالاب های انزلی، ارومیه ، ' شورگل ، یادگارلو ، درگه سنگی ' در آذربایجان غربی، ' شادگان ، خورموسی و خورالامیه ' ، نیریز در استان خوزستان، ' هامون صابری و هامون هیرمند ' در استان سیستان و بلوچستان در فهرست مونترو قرار دارند.
آبشت گفت: در چند سال اخیر برداشت های زیادی از منابع آبی چه از رودخانه ها و چه منابع زیر زمینی برای مصارف کشاورزی و توسعه این بخش صورت گرفته است در حالیکه این توسعه بی رویه است، اساسا این حوضه آبی چنین ظرفیتی برای توسعه کشاورزی ندارد.
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران افزود: ممکن است اگر این منابع آبی در بخش هایی غیر از کشاورزی مانند خدمات یا صنعت مصرف شوند کافی باشد اما زمانی که بیشتر منابع صرف توسعه کشاورزی می شود طبیعتا جوابگو نخواهد بود.
وی اظهار داشت: ایران کشوری گرم و خشک است و در این شرایط تبخیر بسیار بالا می رود وقتی منابع آبی از زیر زمین به روی زمین آورده می شود بیشتر در معرض تبخیر قرار می گیرد از سوی دیگر وقتی آب رودخانه ها را در پشت سدها جمع و سپس آنرا در مزارع پخش می کنیم میزان تبخیر چندین برابر بیشتر می شود بنابراین برای تولید یک محصول کشاورزی آب زیادی هدر می رود.
به گفته وی علاوه بر این از محصولاتی که بسیار آب بر هستند مانند هندوانه استفاده می شود که باید محصولات کم آب بر جایگزین آن شود.
آبشت تاکید کرد: برداشت بی رویه آب موجب پایین رفتن سطح سفره های زیر زمینی می شود و گاها چشمه ها هم خشک می شوند که در این صورت تاثیر مستقیمی بر روی تالاب ها دارد، همچنین بر روی رودخانه ها هم که سد سازی می کنیم و مانع ورود آب به تالاب می شویم که این مساله نیز مزید بر علت است.

عوارض خشک شدن تالاب ها
وی گفت: تالاب ها خدمات و کارکردهای زیادی مانند تعدیل آب و هوای منطقه، تصفیه آب، حفظ تنوع زیستی و معیشت جوامع محلی را به همراه دارد، یعنی وقتی تالابی زنده است یعنی چرخه های غذایی آنجا سالم است و گونه های مختلف جانوری به ویژه پرندگان و گیاهی فراوانی در آن منطقه زیست می کنند.
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران افزود: اما زمانی که تالابی خشک می شود دیگر پرنده ای در آن منطقه وارد نخواهد شد و یک سری تنوع زیستی از بین می رود و به مرور شاهد بروز آفات مختلف از جمله برای بخش کشاورزی خواهیم بود، در واقع اینها کارکردهای غیر مستقیم تالاب است چون چرخه محیط زیستی آنجا دچار مساله می شود ممکن است که مسائل دیگری کنار آن ایجاد شود.
آبشت به تاثیر تالاب در جلوگیری از گرد و غبار اشاره کرد و گفت: شاید اساسا یکی از خدمات تالاب جلوگیری از گرد و غبار نباشد اما بستر خشک آن به منشاء گرد و غبار تبدیل می شود زیرا در این صورت بستر تالاب در معرض باد قرار می گیرد و چون بستر تالاب در انتهای حوضه آبی قرار دارد و ریزترین دانه ها و رسوبات در آن ته نشین می شود، با در معرض باد قرار گرفتن گرد و غبار به هوا بلند می شود.
وی تاکید کرد: این معضلی است که اکنون بسیاری از تالاب های کشور با آن مواجه اند و تعداد زیادی از آنها از حیز انتفاء خارج شده اند که پیامدهای زیادی از جمله مهاجرت های اجتماعی و محیط زیستی را به همراه دارد، وقتی مهاجرت اتفاق می افتد حاشیه نشینی افزایش می یابد که مسائل اجتماعی زیادی به همراه دارد.
آبشت درباره تاثیر فعالیت های انسانی در خشک شدن تالاب ها گفت: قطعا دخالت های انسانی تاثیر بسیار زیادی در روند خشک شدن تالاب ها دارد هر چند عوامل طبیعی مانند خشکسالی و تبخیر را نیز نباید از نظر دور داشت.
وی با اشاره به اینکه چهار نوع خشکسالی وجود دارد، افزود: خشکسالی آب و هوایی علت آن کاهش نزولات، خشکسالی هیدرولوژیکی علت آن کاهش آبهای زیر زمینی، خشکسالی کشاورزی که علت آن کاهش منابع آبی و خشکسالی اقتصادی اجتماعی که اساسا عامل آن انسانی است.
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران به کاهش ریزش های جوی در کشور اشاره کرد و گفت: طی 10 تا 15 سال گذشته از متوسط 250 میلیمتر دریافت بارندگی به حدود 200 میلیمتر رسیده ایم یعنی ما قبلا یک سوم متوسط جهانی بارش داشتیم الان یک چهارم متوسط جهانی و شاید هم کمتر از آن بارش داریم.
وی تاکید کرد: در این میان خشکسالی های طولانی مدت هم وجود دارد اما بیشتر از آن اینطور به نظر می آید که خشکسالی اقتصادی اجتماعی است که باعث خشک شدن تالاب ها می شود که گاها عوارض جبران ناپذیری به همراه دارد.
آبشت با اشاره به افزایش مهاجرت های محیط زیستی به عوارض آن اشاره کرد و گفت: افزایش این نوع مهاجرت ها عوارض اجتماعی به همراه دارد وقتی عده ای از یک منطقه با فرهنگ مشخص به یک منطقه با فرهنگ دیگری مهاجرت می کنند اختلاف فرهنگ ایجاد می شود که همین باعث تضادها و مسائل اجتماعی زیادی می شود.
وی تاکید کرد: دلیل اصلی مهاجرت های محیط زیستی و خالی شدن روستا از سکنه از دست دادن شغل است و زمانی که این افراد به حاشیه شهرها نیز مهاجرت می کنند باز هم شغل مناسبی ندارند که این امر هزاران معضل اجتماعی را به وجود می آورد.
آبشت گفت: بنابراین ایجاد مشاغل سبز با هدف حفاظت از تالاب ها و منابع آبی باید در اولویت سیاست گذاری دولت قرار گیرد تا مانعی برای افزایش بیشتر مهاجرت های محیط زیستی و حتی بازگشت و احیای دوباره روستاها شود.

ورود اشتغال سبز به ادبیات سیاستگذاری کشور
عیسی منصوری معاون توسعه، کارآفرینی و اشتغال وزارت کار تعاون و رفاه اجتماعی نیز به خبرنگار علمی ایرنا گفت: اشتغال سبز چندی است که وارد ادبیات سیاستگذاری کشور شده است ، شاید در گذشته این واژه چندان ملموس نبود اما اکنون به یکی از مولفه های مهم سیاست گذاری در امر اشتغال تبدیل شده است.
وی افزود: وقتی از اشتغال سبز صحبت می کنیم، به این معنا است که اصولا کسب و کاری که شغل در آن تعریف می شود، نه تنها منجر به تخریب محیط زیست نشود که تعامل مثبت با محیط زیست را بخشی از فرایند کسب و کار تلقی کند، به عنوان مثال، نه تنها آب آلوده تولید نکند بلکه سعی در مصرف آب کمتر داشته باشد.
وی ادامه داد: در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های معطوف به اشتغال سبز هم همین رویکرد مورد توجه است که از ابتدای امر محیط زیست را به عنوان بخشی از فرایند سیاست گذاری لحاظ کنیم.
منصوری به مصادیقی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حوزه سیاستی و اجرایی مورد توجه قرار داده اشاره کرد و گفت: یک مورد مهم، در حوزه آب است، بررسی های ما نشان می دهد الگویی از بیکاری در کشور شکل گرفته که حاصل خشکسالی است، خشکسالی یک فرایند است و ناگهان اتفاق نمی افتد، بنابراین در صورتی که با این فرایند به موقع مواجهه درست داشته باشیم، می توانیم با بازتعریف نوع اشتغال در مناطق متاثر از آن، تا حدی مساله را مدیریت کنیم.
وی افزود: به عنوان مثال در حال حاضر در مناطقی از استان فارس خشکسالی در ابتدای فرایند خود است، در صورتی که اگر کشت جایگزین متناسب با ظرفیت آب تعریف شود و یا حتی گذار از کشاورزی به دامداری و یا گردشگری داشته باشیم، بخشی از مساله را حل کرده ایم.
منصوری ادامه داد: در حوزه اشتغال روستایی دو بحث را معطوف به اشتغال سبز دنبال می کنیم، اول موضوع اصلی در برنامه توسعه اشتغال روستایی را ' توسعه مشاغل کم یا نا وابسته به منابع طبیعی و آب' قرار داده ایم، اکنون نیز در ارائه تسهیلات مربوط به قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال روستایی و عشایری از همین قاعده پیروی می کنیم که در این قانون معادل ریالی 1.5 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی به ارائه تسهیلات بانکی به روستاییان و عشایر اختصاص می یابد.
وی تاکید کرد: یعنی از نظر ما مشاغلی در روستاها در اولویت هستند که کمتر از منابع طبیعی استفاده کنند و بیشتر بر صنایع مکمل برای افزایش بهره وری در به کارگیری منابعی که اکنون مورد استفاده قرار می گیرند تاکید می شود، به علاوه تاکید داریم به دلیل ظرفیت های موجود در بسیاری از مناطق، بخش قابل توجهی از مشاغل می توانند به سمت خدمات (مانند گردشگری)، صنایع دستی، صنایع تبدیلی و ... هدایت شوند.
معاون اشتغال وزارت کار ادامه داد: نکته دوم این است که تغییر الگوی اشتغال با این نگاه، نیازمند مداخلات توسعه ای است به همین دلیل اجرای برنامه توسعه اشتغال در حدود 1200 روستای کانونی را در دستور کار داریم، در این قالب در روستاهایی که بیشترین داده و ستاده را با روستاهای همجوار دارند، برنامه های توسعه ای پیاده می شود که یکی از مهمترین مولفه های آن سبز شدن مشاغل است.
وی گفت: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به صورت کلی هم به دلیل تاکید بر اشتغال سبز، در سند ملی اشتغال مبتنی بر کار شایسته که با همکاری همه دستگاه ها تدوین و تقدیم دولت شده، بحث اشتغال سبز را عملا وارد ادبیات سیاست گذاری اقتصادی کشور کرده است، همچنین در برنامه اشتغال فراگیر که به تصویب دولت و ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی نیز رسیده، ایجاد اشتغال از طریق مدیریت مصرف انرژی، ایجاد اشتغال از طریق حفظ منابع و محیط زیست از طرح های اصلی آن محسوب می شوند.

زنگ خطر متروکه شدن روستاها به صدا در آمده است
محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور دراین باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت: طبق بررسی حدود نیم قرن اخیر یکی از بزرگترین بحران هایی که اکنون دامن ایران را گرفته همان متروکه شدن روستا و حاشیه نشینی است.
وی با اشاره به آمار معاونت روستایی نهاد ریاست جمهوری از خالی شدن بیش از 34 هزار روستا از سال 1335 تا به امروز افزود: این مساله حاشیه نشینی را در کشور به ویژه اطراف کلانشهرها افزایش می دهد که بر این اساس یکی از بزرگترین نقاط چالش برانگیز که همیشه بالاترین میزان جرم، جنایت و مواد مخدر را در پی دارد و تمام هزینه ها نیز بر دوش دولت و ملت است را در مناطق حاشیه کلانشهرها می بینیم.
مدیر کل سابق دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: بنابراین تلاش برای کاهش این روند یکی از خردمندترین و اصولی ترین کارها است، یکی از مولفه هایی که بر تشدید حاشیه نشینی می افزاید خشک شدن سرزمینی کشور است که سبب می شود تا روستاییان هیچ گزینه دیگری به جز ترک خانه و کاشانه خود نداشته باشند.
وی گفت: البته علاوه بر این حدود یک میلیون نفر از مردم کشور را با بحران کوچ اجباری مواجه کرده ایم که این به دلیل سد سازی ها، طرح های انتقال آب بین حوضه ای و دیگر عملیات سازه ای بود که منجر به نابودی روستاها و نابودی مسیر کوچ عشایر و زمین های کشاورزی شده و درنهایت آنها مجبور به ترک قلمرو سکونتگاهی آبا و اجدادی خود شدند.
این فعال محیط زیستی ادامه داد: یعنی علاوه بر اینکه خشکسالی های طبیعی، تغییر اقلیم و خشک شدن تالاب ها منجر به متروکه شدن روستاها می شود خود نیز به دست خودمان بر این طبل نابخردانه کوبیدیم که سبب شد تا بحران جدی به وجود آید.
درویش گفت: اکنون روستاهای اطراف تالاب بختگان، جازموریان، هامون در سیستان و بلوچستان، روستاهای اطراف دریاچه ارومیه ، روستاهای منطقه آلماگل، آلاگل و آجی گل و بسیاری از روستاها در خوزستان در منطقه هورالعظیم در شمار قربانیان این ماجرای غم انگیر هستند، در میناب روستای چلو گاومیشی به دلیل افت شدید سفره های آب زیر زمینی و بروز پدیده فرونشست زمین کاملا از سکنه خالی شده است.

تولید پول پایدار بهترین راهکار عبور از این بحران
درویش گفت: مهمترین و بهترین راهکار این است که به سمت گزینه هایی که در کشور پول پایدار تولید می کند حرکت کنیم به جای اینکه بخواهیم تحت هر شرایطی غذا را از سرزمین تولید کنیم و به جای اینکه هیچ گزینه دیگری در اختیار روستاییان به جز حفر چاه قرار ندهیم بهتر است که مردم را آموزش و آرام آرام سبک زندگی آنها را متناسب با واقعیت های جغرافیایی و توپوگرافی کشور تغییر دهیم.
وی افزود: به جای اینکه برویم سراغ طرح های عجیب و غریب مانند مهندسی اقلیم، انتقال آب، خرید آب از دیگر کشورها ، اتصال حوضه های آبی به همدیگر که بسیار پرهزینه و خطرناک خواهد بود، بیاییم از طریق مزیت های واقعی سرزمین پول در بیاوریم.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها، مراتع و آبخیزداری ادامه داد: ایران کشوری است که در کره زمین از نظر جذب انرژی خورشیدی بی نظیر است، هیچ کشور دیگری نمی تواند ادعا کند که بیشتر از ایران توان جذب انرژی خورشیدی دارد
چرا تاکنون از این مزیت استفاده نکرده ایم؟ می توانیم بیشترین تولید کننده و صادر کننده انرژی خورشیدی به جهان باشیم و پول پایدار تولید کنیم.
وی تاکید کرد: ایران جزو 5 کشور نخست دنیا از نظر جذابیت های طبیعی، 10 کشور نخست دنیا از لحاظ جاذبه های تاریخی و فرهنگی است اما از نظر درآمد گردشگری کشور 93 است ، چرا از این ظرفیت استفاده نمی کنیم ؟ متاسفانه به سمت این مزیت ها نرفتیم به سمت تولید ثانویه نرفتیم و با خام فروشی کشور را اداره می کنیم به همین دلیل نمی شود از روستاییان انتظار داشته باشید چون ما با کمبود آب روبرو هستیم پس دیگر کشاورزی و دامداری نکنند.
درویش گفت: ابتدا باید برای روستاییان گزینه های دیگری معرفی کنیم بعد درخواست خود را بیان کنیم، مانند تجربه خوبی که اکنون در ترکیه در حال انجام است، بر روی تمام خانه های روستایی در این کشور پانل های خورشیدی نصب شده و روستاییان می دانند حتی آن روزی که خانه نیستند برق تولیدی آنها به برق شهری وصل می شود و پول در می آورند
چرا ما چنین انگیزه ای برای روستاییان ایجاد نکردیم؟ هر یک از روستاهای ما می توانند به یک اکولوژ ، یک اکوکمپو یک اقامتگاه سنتی گردشگری تبدیل شود.
وی تاکید کرد: با این کار همگان علاوه بر اینکه با فرهنگ ممتاز ایرانی ، جلوه های طبیعی و نوع زندگی ایرانیان آشنا می شوند در این تعامل فرهنگی می توانیم با پروژه ایران هراسی هم خردمندانه مقابله کنیم .
این فعال محیط زیست اظهار داشت: اینها مزیت های واقعی این سرزمین است اما ما به سمت بالفعل کردن آنها حرکت نمی کنیم و فقط پول می دهیم، وام می دهیم و این پول در اختیار کشاورز به خرید پراید ، مسافر کشی ، حاشیه نشینی و هزاران معضل دیگر تبدیل می شود.

705

کد خبر: 947408

وب گردی

وب گردی